Uitgelicht : Parlementaire onderzoeken: wat is het verschil?
Het controleren van de regering is een belangrijke taak van de Tweede Kamer. Wanneer de Kamer een bepaalde zaak grondig onder de loep wil nemen, kan zij zelf een onderzoek instellen. Op basis van het onderzoeksrecht kan de Kamer dan verschillende instrumenten inzetten. Welke onderzoeken hebben recent plaatsgevonden of lopen nu nog, en wat zijn de verschillen?
De Tweede Kamer heeft drie instrumenten als zij zelf een onderzoek wil doen: de parlementaire enquête, de beknopte parlementaire enquête en het parlementair onderzoek.
- Een parlementaire enquête is het zwaarste middel dat de Kamer kan inzetten als zij de onderste steen boven wil krijgen in een bepaalde zaak. Nederlandse staatsburgers zijn verplicht te verschijnen wanneer de enquêtecommissie hen oproept als getuige. Zij staan onder ede. Dat betekent dat ze strafrechtelijk kunnen worden vervolgd wegens meineed wanneer blijkt dat ze niet de waarheid spreken. De verhoren zijn openbaar.
- Bij de beknopte parlementaire enquête heeft de Kamer dezelfde bevoegdheden, maar doet zij minder uitgebreid onderzoek. De reden daarvoor kan zijn dat veel informatie al bekend is, of dat het onderzoek een kortere periode beslaat of dat er minder getuigen hoeven te worden verhoord. Deze vorm van de parlementaire enquête hoeft daarom minder lang te duren. De verhoren zijn net als bij de reguliere parlementaire enquête openbaar en getuigen worden onder ede verhoord.
- Het parlementair onderzoek is een vorm waarin er geen verschijningsplicht is voor de mensen die de commissie wil horen. Zij staan ook niet onder ede. Net als voor het houden van een enquête is voor het instellen van een parlementair onderzoek een Kamermeerderheid vereist.
Parlementaire enquête: aardgaswinning Groningen
Een recent voorbeeld van de ‘klassieke’ parlementaire enquête is die naar de gaswinning in Groningen. De Kamer wilde dat personen, organisaties en instanties publiek verantwoording aflegden voor de keuzes die de afgelopen tientallen jaren zijn gemaakt. De op 9 februari 2021 opgerichte parlementaire enquêtecommissie aardgaswinning Groningen hield in de zomer van 2022 de openbare verhoren en presenteerde op 24 februari 2023 haar eindrapport Groningers boven gas. Het afrondende debat in de Tweede Kamer vond plaats in juni 2023.
Parlementaire enquête: fraudebeleid en dienstverlening
Een ander voorbeeld is de parlementaire enquêtecommissie Fraudebeleid en Dienstverlening. Deze commissie ging op 3 februari 2022 van start. Aanleiding vormden twee eerdere onderzoeken naar fraudeaanpak en uitvoeringsorganisaties. De commissie hield de openbare verhoren tussen woensdag 6 september en donderdag 5 oktober 2023. De presentatie van het rapport Blind voor mens en recht vond plaats op maandag 26 februari 2024. Het plenaire debat met de enquêtecommissie was op 23 en 25 april 2024.
Parlementaire enquête: corona
De parlementaire enquêtecommissie Corona heeft op woensdag 24 april haar onderzoeksvoorstel aan de Tweede Kamer aangeboden. De commissie was op dinsdag 6 februari 2024 van start gegaan. De Tijdelijke commissie Corona ging hieraan vooraf.
Beknopte parlementaire enquête
De beknopte parlementaire enquête is sinds juli 2023 de vervanger van de parlementaire ondervraging. Dit instrument werd bij wijze van proef in 2016 voor vijf jaar geïntroduceerd. De parlementaire ondervraging was bedoeld om de parlementaire enquête als een korte en minder intensieve manier in te zetten. Bijvoorbeeld door slechts enkele getuigen onder ede te horen en alleen bij uitzondering stukken te vorderen. Uit de evaluatie van de drie ondervragingen bleek dat deze een meerwaarde hebben voor de Kamer. Besloten werd om het instrument in aangepaste vorm te behouden en om te dopen tot beknopte enquête.
De Parlementaire ondervragingscommissie Kinderopvangtoeslag (POK) bijvoorbeeld, deed onderzoek naar problemen rond de fraudeaanpak bij de kinderopvangtoeslag. Dit onderzoek ging van start op 2 juli 2020. De verhoren vonden plaats van 16 november tot en met 26 november 2020. Op 17 december presenteerde de commissie haar eindverslag Ongekend onrecht. Naar aanleiding van de conclusies in het rapport trad het kabinet-Rutte-III op 15 januari 2021 af.
Parlementair onderzoek
De Tijdelijke commissie Uitvoeringsorganisaties (TCU) is een voorbeeld van een parlementair onderzoek. Deze commissie, op 5 maart 2020 ingesteld, had tot doel om beter inzicht te krijgen in de problemen én in de rol en informatiepositie van de Tweede Kamer. Aanleiding vormden de aanhoudende klachten over uitvoerende overheidsinstanties als het CBR, de Belastingdienst en het UWV. De hoorzittingen vonden plaats in oktober en november 2020. Het eindrapport Klem tussen balie en beleid werd op 25 februari 2021 gepresenteerd.