Enquêtecommissie Fraudebeleid en Dienstverlening overhandigt rapport

In een verhard politiek en maatschappelijk klimaat zijn de drie staatsmachten blind geweest voor mens en recht. Grondrechten van mensen zijn geschonden en de rechtsstaat is terzijde geschoven. Dit is samengevat de belangrijkste conclusie van de enquêtecommissie Fraudebestrijding en Dienstverlening in haar rapport Blind voor mens en recht, dat zij presenteerde op maandag 26 februari.

In de Statenpassage van de Tweede Kamer, met op de achtergrond de roltrap, kijkt publiek op stoeltjes naar commissievoorzitter Michiel van Nispen, die een toespraak houdt bij de presentatie van het rapport.
Commissievoorzitter Michiel van Nispen legt uit wat de bevindingen, conclusies en aanbevelingen zijn van het rapport 'Blind voor mens en recht'.

De parlementaire enquêtecommissie heeft van de Tweede Kamer de opdracht gekregen om te onderzoeken hoe de overheid fraude bestrijdt en welke gevolgen dat heeft voor burgers. Hierbij zijn volgens opdracht de eerdere rapporten van de parlementaire ondervragingscommissie Kinderopvangtoeslag en van de Tijdelijke commissie Uitvoeringsorganisaties betrokken, respectievelijk Ongekend Onrecht en Klem tussen balie en beleid. Met het rapport Ongekend onrecht is duidelijk geworden wat er gebeurde bij het toeslagenschandaal. Maar de vraag waarom dit heeft kunnen gebeuren, was nog niet beantwoord.

Blind voor mens en recht

“De titel van ons rapport is: Blind voor mens en recht. Dat is niet voor niets”, zei commissievoorzitter Michiel van Nispen bij de presentatie van het rapport, voordat hij het overhandigde aan Kamervoorzitter Martin Bosma. “Het is de kern van wat er is gebeurd. In een verhard politiek en maatschappelijk klimaat zijn de drie staatsmachten blind geweest. Blind voor mens en recht. Want als je mensen een brief stuurt dat ze in korte tijd 125.000 euro terug moeten betalen, als je mensen die niet gefraudeerd hebben wel zo behandelt, als je wetten maakt en goedkeurt zonder oog te hebben voor de gevolgen voor mensen, als mensen zelfs in de rechtszaal geen rechtvaardigheid konden afdwingen, dan is er sprake van blindheid. Bij alle staatsmachten.” 

Voorkant van het rapport, donkerblauwe achtergrond met daarop de titel en het wapen van de Tweede Kamer.
Lees het rapport van de enquêtecommissie Fraudebestrijding en Dienstverlening.

Hoofdconclusie

In het rapport trekt de commissie conclusies en doet zij aanbevelingen om een aantal zaken te veranderen. Dit is de volledige hoofdconclusie: 
In een verhard politiek en maatschappelijk klimaat zijn de drie staatsmachten blind geweest voor mens en recht, waardoor levens zijn vermorzeld. Het is pijnlijk dat juist het systeem van sociale zekerheid en toeslagen dat is bedoeld om mensen te ondersteunen, diezelfde mensen de vernieling in heeft geholpen. Het kabinet en het parlement hebben gefaald, de uitvoering heeft onrechtmatig gehandeld en de rechtspraak is tekortgeschoten in het bieden van bescherming aan mensen. Hierdoor zijn grondrechten van mensen geschonden en is de rechtsstaat terzijde geschoven. Daar liggen patronen aan ten grondslag die tot op de dag van vandaag nog niet doorbroken zijn. 

Deelconclusies 

  • Verkeerde keuzes bij ontwerp, invoering, uitvoering en aanpassing van wet- en regelgeving hebben de basis gelegd voor veel ellende;
  • Mensen die een foutje maakten, werden behandeld als ‘fraudeur’;
  • Staatsmachten zijn ernstig en langdurig tekortgeschoten in het bieden van rechtsbescherming;
  • Grondrechten op de eerbiediging van de persoonlijke levenssfeer en gelijke behandeling zijn geschonden bij het gebruik van gegevens voor fraudebestrijding;
  • De politiek heeft financiële keuzes gemaakt zonder oog voor de gevolgen voor mensen;
  • Kamerleden hebben actief bijgedragen aan een hard fraudebeleid en ellende voor mensen niet weten te voorkomen.

Het kan morgen weer gebeuren

De conclusies van de commissie bieden verklaringen voor wat er is gebeurd. De patronen die hieraan ten grondslag liggen, zijn nog steeds aanwezig. Zonder de juiste maatregelen, veranderingen en waarborgen kan een volgend schandaal zomaar weer gebeuren. De blindheid van de overheid voor mens en recht is niet weg. De commissie doet daarom de volgende aanbevelingen om deze patronen te doorbreken en te voorkomen dat opnieuw mensen worden vermorzeld:

  • Een sterkere rechtsstaat voor mensen, waarin grondrechten worden gerespecteerd en rechtsstatelijk wordt gehandeld;
  • De overheid heeft altijd oog voor mensen;
  • De overheid heeft een menselijk gezicht;
  • Een menselijk handhavings- en sanctioneringsbeleid;
  • Een juridisch vangnet en toegankelijk recht voor mensen;
  • Een parlement dat goed zijn werk doet.

Over de commissie

De Tweede Kamer nam op 11 februari 2021 de motie-Marijnissen c.s. Parlementaire ondervraging kinderopvangtoeslag | Tweede Kamer der Staten-Generaal aan, die uitspreekt dat een parlementaire enquête naar de dienstverlening, handhaving en fraudebestrijding bij overheidsdiensten wenselijk is. Om dit onderzoek voor te bereiden, is op 8 juli 2021 de tijdelijke commissie Fraudebeleid en Dienstverlening opgericht. Deze commissie had als opdracht om de Kamer een voorstel te doen voor de onderzoeksopzet. Het onderzoeksvoorstel is op 27 januari 2022 aan de Kamer aangeboden die er op 1 februari mee heeft ingestemd. 

Samenstelling

De enquêtecommissie voerde het onderzoek volgens dit voorstel uit. De commissie bestond aanvankelijk uit acht leden: Senna Maatoug (GroenLinks-PvdA), Lammert van Raan (PvdD), Farid Azarkan (Denk), Michiel van Nispen (SP), Salima Belhaj (D66), Evert Jan Slootweg (CDA), Thierry Aartsen (VVD) en Sylvana Simons (Bij1). Na de verkiezingen van 22 november 2023 en de installatie van de nieuwe Tweede Kamer hebben de leden Aartsen en Maatoug onder leiding van commissievoorzitter Van Nispen het onderzoek afgerond.

Lees meer