Antwoord schriftelijke vragen : Antwoord op vragen van de leden Sjoerdsma, Van der Werf, Van Strien, De Hoop, Westerveld, Teunissen, Van der Graaf, Van Baarle, Koekkoek en Gündogan over het verspreiden van een extreemrechtse omvolkingstheorie bij de omroep Ongehoord Nederland

Antwoord van Staatssecretaris Uslu (Onderwijs, Cultuur en Wetenschap), mede namens
de Minister van Justitie en Veiligheid (ontvangen 29 juni 2022).

Vraag 1

Bent u bekend met het feit dat de Vlaamse politicus Filip Dewinter in aflevering 23
van Ongehoord Nieuws, uitgezonden op 10 mei 2022, de omvolkingstheorie heeft gepropageerd
en dat hij daarbij niet werd tegengesproken of kritisch werd bevraagd door de presentatoren
van het programma?

Antwoord 1

Ja.

Vraag 2

Bent u bekend met het artikel «Schutter New York liet zich leiden door omvolkingstheorie,
levensgevaarlijk als politici er elementen uit overnemen» uit de Morgen van 16 mei
2022?1

Antwoord 2

Ja.

Vraag 3

Bent u bekend met het feit dat terrorist Anders Breivik (Oslo, 2011) deze omvolkingstheorie
gebruikte als rechtvaardiging voor zijn terreurdaden?

Antwoord 3

Ja.

Vraag 4

Bent u bekend met het feit dat terrorist Brenton Harrison Tarrant (Christchurch, 2019)
deze omvolkingstheorie gebruikte als rechtvaardiging voor zijn terreurdaden?

Antwoord 4

Ja.

Vraag 5

Bent u bekend met het feit dat de AIVD, herhaaldelijk maar ook recent in haar jaarverslag,
waarschuwt voor de groei van extreemrechtse groeperingen in Nederland en dat zij deze
omvolkingstheorie aanhangen2?

Antwoord 5

Ja, dat wil zeggen, de AIVD schrijft in haar jaarverslag in deze context niet over
de groei van extreemrechtse maar over rechts-extremistische groeperingen. Extreemrechts
zijn personen en groeperingen die zich op de uiterste flank van het rechtse politieke
spectrum begeven. Rechts-extremisme zijn personen en groeperingen die (heimelijke)
gewelddadige en niet-gewelddadige acties verrichten vanuit een van de denkbeelden:
vreemdelingenhaat, haat jegens vreemde (cultuur)elementen, ultranationalisme.

In haar jaarverslag staat dat rechts-extremistische groepen in 2021 meer aanhang hebben
gekregen en proberen om hun wereldbeeld normaal te laten lijken voor een groter publiek.
Verschillende rechts-extremistische groepen delen, ondanks hun verschillen, een wereldbeeld
waarin de blanke bevolking van (onder meer) Nederland structureel wordt benadeeld,
en zelfs in het voortbestaan wordt bedreigd door «omvolking» of genocide. Omvolkingstheorieën
maken volgens de AIVD al langere tijd deel uit van het rechts-extremistische landschap
in Nederland en daarbuiten.

Daarnaast is er volgens de AIVD meer verwevenheid ontstaan tussen anti-overheidsextremisten
en rechts-extremistische aanhangers. Zoals DTN 56 beschrijft, sluit het beeld van
een linkse elite die de Nederlandse traditie, cultuur, ras en taal niet zou beschermen
goed aan bij het anti-overheidsnarratief van een onderdrukkende overheid (bijvoorbeeld
in tijden van coronamaatregelen).3

Vraag 6

Welke risico’s zijn er voor de Nederlandse maatschappij als de publieke omroep (onweersproken)
omvolkingstheoriën uitzendt?

Antwoord 6

Het risico voor de nationale veiligheid van omvolkingstheorieën is hier onder vraag
7 toegelicht. Het spreekt voor zich dat het media-aanbod van publieke media-instellingen
geen dergelijke risico’s met zich mee kan brengen. Daartoe is in artikel 2.88 van
de Mediawet voorgeschreven dat publieke media-instellingen passende maatregelen nemen
om te voorkomen dat hun media-aanbod aanzet tot haat tegen een groep personen of een
lid van een groep of uitlokt tot het plegen van een terroristisch misdrijf. Bij passende
maatregelen kan bijvoorbeeld worden gedacht aan een gedragscode, al dan niet in combinatie
met het instellen van een klachtenpunt.

Vraag 7

Bent u bereid om de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid te vragen
om een uiteenzetting te geven van de risico’s van het uitzenden van omvolkingstheorieën
op de publieke omroep voor de nationale veiligheid?

Antwoord 7

Ja. Ik ben bereid om de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid
te vragen om deze risico’s voor de nationale veiligheid toe te lichten.

Hierbij moet wel de kanttekening worden geplaatst dat op dit moment de NCTV sterk
beperkt is in de uitvoering van zijn analysetaken omdat er geen gebruik gemaakt kan
worden van online monitoring van open bronnen. De grondslag voor de analysetaken van
de NCTV (de Wet verwerking persoonsgegevens coördinatie en analyse terrorismebestrijding
en nationale veiligheid) is momenteel nog in behandeling bij uw Kamer. In afwachting
daarvan zijn deze taken opgeschort waar het gaat om het bezien van online open bronnen
zoals Twitter of Facebook. Dit betekent dat er nu vanuit de NCTV geen direct zicht
is op hoe er bijvoorbeeld door groepen rechts-extremisten online wordt gereageerd
en de NCTV niet in staat is voldoende te bezien wat dergelijke ontwikkelingen betekenen
voor Nederland. Dit illustreert de gevolgen van het niet eigenstandig kunnen analyseren
van online debatten en wat het betekent als deze mogelijkheid definitief zou wegvallen.

In het algemeen kan wel gesteld worden dat omvolkingstheorieën een terugkerend thema
zijn binnen het rechts-extremisme en rechtspopulisme. Het risico voor de nationale
veiligheid dat van deze theorieën uitgaat is dat deze voor individuen kunnen dienen
als inspiratie voor extremistisch geweld of een aanslag in Nederland, zoals dit eerder
is voorgekomen in Christchurch, Nieuw Zeeland of recent in Buffalo in de Verenigde
Staten.

Vraag 8

Hoe verhoudt het feit dat Ongehoord Nederland onweersproken ruimte biedt aan deze
extreemrechtse omvolkingstheorieen zich tot de voorwaarde (gesteld door de NPO, het
Commissariaat voor de Media en de Raad van Cultuur) dat Ongehoord Nederland zich aan
de journalistieke code van de NPO behoort te houden?

Antwoord 8

Het is aan de NPO Ombudsman om te beoordelen of Ongehoord Nederland zich aan de journalistieke
code van de NPO heeft gehouden. De NPO Ombudsman heeft op 7 juni jl. een onderzoek
gepubliceerd naar aanleiding van het totaal aan binnengekomen klachten over het schenden
van deze code door ON!4

De ombudsman heeft geconcludeerd dat klagers terecht hebben gewezen het schenden van
de journalistieke code op het punt van betrouwbaarheid en waarheidsgetrouwheid door
het (passief en actief) bijdragen aan verspreiding van aantoonbaar onjuiste informatie.
Ook werd volgens de Ombudsman onjuiste informatie niet gecorrigeerd en werden meningen
onvoldoende gescheiden van feitelijke informatie. De ombudsman concludeerde tevens
dat niet alles waar over geklaagd is, klopte. Zo is het uitdragen van standpunten
niet verboden, hoeven ledenomroepen op basis van de Mediawet niet onpartijdig te zijn
en kon veronderstelde afhankelijkheid of belangenvermenging niet worden onderbouwd.

Het is in eerste instantie aan de NPO om zich te beraden op mogelijke consequenties
voor Ongehoord Nederland naar aanleiding van de bevindingen van de Ombudsman. De NPO
heeft op 15 juni 2022 laten weten dat de NPO voornemens is een sanctie op te leggen
aan Ongehoord Nederland. Ongehoord Nederland kan een zienswijze geven op dit voorgenomen
besluit.

Vraag 9

Hoe verhoudt het feit dat Ongehoord Nederland onweersproken ruimte biedt aan deze
extreemrechtse omvolkingstheorieën zich tot de publieke mediaopdracht?

Antwoord 9

Het Commissariaat voor de Media is als toezichthouder belast met het toezicht op de
naleving van de Mediawet. Het Commissariaat houdt onder andere toezicht op artikel
2.1, waarin de publieke media-opdracht is beschreven. Het Commissariaat beslist als
onafhankelijk toezichthouder zelf of en wanneer een onderzoek naar mogelijke overtreding
wordt gestart. Daarnaast kunnen belanghebbenden die menen dat de Mediawet wordt overtreden,
een handhavingsverzoek indienen bij het Commissariaat. Het is derhalve niet aan mij
om te beoordelen of Ongehoord Nederland in overeenstemming met de publieke media-opdracht
heeft gehandeld.

Vraag 10

In hoeverre voldoet deze uitzending aan het redactiestatuut van Ongehoord Nederland?
Rijmt de werkwijze van deze, en andere uitzendingen van de desbetreffende omroep,
met de hoge journalistieke normen, zoals dit verplicht is gesteld in artikel 2.1,
lid 2 en in artikel 2.88 van de Mediawet?

Antwoord 10

Het Commissariaat voor de Media houdt toezicht op de naleving van de Mediawet, waaronder
artikel 2.1, lid 2 en artikel 2.88. Het is aan het Commissariaat om de uitzending
van Ongehoord Nieuws te beoordelen in het licht van de eisen die de Mediawet aan omroepen
stelt. Het Commissariaat beslist als onafhankelijk toezichthouder zelf of en wanneer
een onderzoek naar mogelijke overtreding wordt gestart. Daarnaast kunnen belanghebbenden
die menen dat de Mediawet wordt overtreden, een handhavingsverzoek indienen bij het
Commissariaat. Het Commissariaat kan bij overtreding van de Mediawet een sanctie opleggen.
Als het Commissariaat tweemaal een sanctie oplegt, kan dit een grond zijn om de erkenning
in te trekken.

Vraag 11

Bent u het ermee eens dat voor de verspreiding en het onweersproken propageren van
deze gevaarlijke theorieën geen ruimte mag bestaan op de Nederlandse publieke omroep,
laat staan gesubsidieerd door Nederlands belastinggeld? Zo nee, waarom niet?

Antwoord 11

Zoals ik in de antwoorden op vraag 8, 9 en 10 aangaf, is het in eerste instantie niet
aan mij om de uitzending van Ongehoord Nieuws te beoordelen. Dat is in eerste instantie
aan het Commissariaat, die kan beoordelen of een omroep zich houdt aan de Mediawet,
en de NPO die een sanctie kan opleggen indien een omroep zich niet houdt aan de bindende
besluiten van de NPO.

Pas indien het Commissariaat of de NPO tweemaal een sanctie hebben opgelegd aan een
omroep, kan dat een grondslag bieden om de erkenning van een omroep in te trekken.
Het intrekken van een erkenning kan ook indien uit twee opvolgende evaluaties door
de visitatiecommissie die door de NPO wordt ingesteld, blijkt dat een omroep onvoldoende
aan de algemene publieke media-opdracht óf indien de raad van bestuur van de NPO van
mening is dat een omroep onvoldoende uitvoering geeft aan de bereidheid tot samenwerken
binnen het bestel.

Uiteraard geldt voor iedere omroep dat het media-aanbod niet in strijd mag zijn met
het strafrecht. Indien het aanbod discriminerend is, oproept tot haat of geweld of
aanzet tot een terroristisch misdrijf, kan daar aangifte van worden gedaan. De rechter
beoordeelt of het media-aanbod in strijd is met de wet.

Ik verwijs naar verder het antwoord op vraag 6.

Vraag 12

Welke stappen zult u zetten om te voorkomen dat nogmaals dergelijke gevaarlijke omvolkingstheorieën
onweersproken op de publieke omroep worden getoond?

Antwoord 12

Het is nu in eerste instantie aan de NPO om zich te beraden op mogelijke consequenties
voor Ongehoord Nederland naar aanleiding van de bevindingen van de Ombudsman. De NPO
heeft op 15 juni 2022 laten weten dat de NPO voornemens is een sanctie op te leggen
aan Ongehoord Nederland. Ongehoord Nederland kan een zienswijze geven op dit voorgenomen
besluit. Ook het Commissariaat kan onderzoeken hoe de uitzending zich verhoudt tot
de Mediawet.

Vraag 13

Kunt u deze vragen afzonderlijk en met de grootst mogelijke spoed beantwoorden?

Antwoord 13

Ja.