Verkiezingen en kabinetsformatie
De verkiezingen voor de Tweede Kamer vonden plaats op 22 november 2023. Op deze website ziet u de weg van stem naar zetel. Van het inkleuren van een hokje op de verkiezingsdag, tot het installeren van de nieuwe Kamerleden. Maar ook het proces wat daarop volgt. Hoe worden de nieuwe Kamerleden ontvangen? En hoe verloopt de formatie van het nieuwe kabinet?
- Bekijk de tijdlijn van de verkiezingen 2023 en formatie van het nieuwe kabinet.
- Zo werkt de Kamer: lees meer over verkiezingen en formatie.
- Bekijk de biografieën van de Kamerleden.
- Antwoorden op veelgestelde vragen.
- Bekijk ook de updates op onze sociale media.
3 en 4 juli: debat over regeringsverklaring
De Tweede Kamer voerde op woensdag 3 en donderdag 4 juli het debat over de regeringsverklaring van het nieuwe kabinet, dat op 2 juli werd beëdigd. Minister-president Dick Schoof legde de regeringsverklaring af bij de aanvang van het debat. Hij gaf een uiteenzetting over het te voeren kabinetsbeleid. Kamerleden gingen daar vervolgens met hem over in debat. Alle ministers en staatssecretarissen waren aanwezig, maar voerden niet het woord.
1 juli: Kamervoorzitter ontvangt eindverslag formateur
Kamervoorzitter Martin Bosma heeft het eindverslag van formateur Richard van Zwol in ontvangst genomen. Dit gebeurde na het constituerend beraad van het nieuwe kabinet. Het constituerend beraad kan worden gezien als de oprichtingsvergadering. Nadat hij het eindverslag aan de Kamervoorzitter had overhandigd, ging de formateur naar de koning om ook hem het eindverslag aan te bieden. Met de aanbieding van het eindverslag aan de Kamervoorzitter is de formatie afgerond.
20, 21, 24 en 26 juni: kandidaat-bewindspersonen in hoorzittingen Kamer
De kandidaat-bewindspersonen van het nieuwe kabinet presenteerden zich op donderdag 20, vrijdag 21, maandag 24 en woensdag 26 juni in hoorzittingen aan de Tweede Kamer. Deze hoorzittingen zijn nieuw in het formatieproces. De bijeenkomsten zijn openbaar en terug te kijken via Debat Direct.
- Bekijk het schema van de hoorzittingen.
12 juni: kennismaking Kamervoorzitter met Dick Schoof
Kamervoorzitter Martin Bosma heeft op woensdagochtend 12 juni beoogd kandidaat minister-president Dick Schoof ontvangen voor een kennismakingsgesprek.
28 mei: Schoof beoogd kandidaat minister-president
Dick Schoof is de beoogd kandidaat minister-president van de fractievoorzitters van PVV, VVD, NSC en BBB. Formateur Richard van Zwol betrekt Schoof bij zijn opdracht om een team van ministers en staatssecretarissen samen te stellen. Dit werd bekend tijdens een persconferentie van Van Zwol en Schoof in het gebouw van de Tweede Kamer. Schoof is de hoogste ambtenaar op het ministerie van Justitie en Veiligheid. Daarvoor was hij de topman van de inlichtingendienst AIVD, Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid (NCTV) en directeur van de Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND).
22 mei: Van Zwol formateur
De Tweede Kamer heeft oud-informateur Richard van Zwol aangewezen als formateur. Dat gebeurde na het debat over het eindverslag en het hoofdlijnenakkoord. De formateur gaat een team van ministers en staatssecretarissen samenstellen. De Tweede Kamer stemde in met de motie van Geert Wilders (PVV) waarin staat dat Van Zwol deze taak krijgt en hiervoor vijf weken de tijd heeft.
22 mei: debat over rapport informateurs en hoofdlijnenakkoord
De Tweede Kamer debatteert op woensdag 22 mei over het eindverslag van de informateurs Richard van Zwol en Elbert Dijkgraaf dat zij op 16 mei aan Kamervoorzitter Martin Bosma hebben aangeboden. Dit verslag bevat ook het hoofdlijnenakkoord dat de fracties van PVV, VVD, NSC en BBB hebben gesloten, en een financiële bijlage. De oud-informateurs zijn aanwezig bij het debat.
16 mei: fractievoorzitters geven toelichting op hoofdlijnenakkoord
PVV, VVD, NSC en BBB onderhandelden de afgelopen maanden over de vorming van een nieuw kabinet. Op 16 mei sloten de vier partijen een hoofdlijnenakkoord met als titel 'Hoop, lef en trots'. Fractievoorzitters Geert Wilders (PVV), Dilan Yeşilgöz-Zegerius (VVD), Pieter Omtzigt (NSC) en Caroline van der Plas (BBB) gaven op die dag in de ochtend een toelichting op de plannen en gemaakte afspraken.
16 mei: informateurs brengen verslag uit
De informateurs Elbert Dijkgraaf en Richard van Zwol hebben in de nacht van 15 op 16 mei hun eindverslag aangeboden aan Kamervoorzitter Martin Bosma. Dit verslag omvat ook het hoofdlijnenakkoord waarover PVV, VVD, NSC en BBB overeenstemming hebben bereikt. Dijkgraaf en Van Zwol startten hun informatieronde op 20 maart. Lees het eindverslag van de informateurs en het hoofdlijnenakkoord met budgettaire bijlage.
20 maart: nieuwe informateurs aangewezen
De Tweede Kamer debatteerde op woensdag 20 maart over het eindverslag van ex-informateur Kim Putters en de vervolgstappen in de kabinetsformatie. Na afloop werden oud-SGP-Kamerlid Elbert Dijkgraaf en Richard van Zwol, staatsraad bij de afdeling advisering van de Raad van State, aangewezen als de nieuwe informateurs. Kamervoorzitter Martin Bosma ontving hen aan het einde van de dag en overhandigde de opdracht. De informateurs gaven op donderdag 21 maart een korte toelichting op hun werkzaamheden tijdens een persmoment.
14 maart: informateur brengt verslag uit
Kamervoorzitter Martin Bosma heeft donderdag 14 maart het eindverslag van informateur Kim Putters ontvangen. Putters startte zijn informatieronde op 14 februari 2024. De informateur voerde gesprekken met fractievoorzitters en experts over de mogelijkheden voor vruchtbare politieke samenwerking in de vorm van een extraparlementair, gedoog- of minderheidskabinet. Het debat over de kabinetsformatie staat gepland op woensdag 20 maart. Lees het verslag van informateur Putters.
14 februari: debat over kabinetsformatie, nieuwe informateur
Tijdens het debat over de kabinetsformatie was voormalig informateur Ronald Plasterk aanwezig om het verslag van de eerste informatieronde toe te lichten. De Kamer sprak ook over de vervolgstappen in het formatieproces. Kim Putters, voorzitter van de Sociaal Economische Raad (SER), werd aangewezen als volgende informateur. Hij gaf op 15 februari een persconferentie.
- Lees meer over het debat.
- Lees meer over de opdracht van de nieuwe informateur.
- Kijk de persconferentie van Kim Putters terug.
12 februari: informateur brengt verslag uit
Kamervoorzitter Martin Bosma heeft maandag 12 februari het eindverslag van informateur Ronald Plasterk ontvangen. Plasterk startte zijn informatieronde op 13 december 2023 en voerde sindsdien gesprekken met de fractievoorzitters van de PVV, VVD, NSC en BBB.
De Tweede Kamer debatteerde op woensdag 14 februari over het verslag.
16, 23 en 30 januari: vragen over verloop kabinetsformatie
Kamerleden hebben op 16, 23 en 30 januari tijdens de regeling van werkzaamheden vragen gesteld over het verloop van de kabinetsformatie en een mogelijke tussentijdse rapportage. Informateur Ronald Plasterk heeft daarop geantwoord aan de Kamervoorzitter met brieven op 17 en 25 januari en 2 februari.
- Lees de brief van 17 januari.
- Lees de brief van 25 januari.
- Lees de brief van 2 februari.
14 december: Martin Bosma nieuwe Kamervoorzitter
Martin Bosma (PVV) is de nieuwe Voorzitter van de Tweede Kamer. In de tweede ronde van de verkiezingsprocedure kreeg hij 75 van de 146 geldig uitgebrachte stemmen. Bosma is sinds 2006 lid van de Tweede Kamer.
13 december: Kamer wijst Plasterk aan als informateur
De Tweede Kamer heeft in het debat over de uitslag van de verkiezingen van 22 november Ronald Plasterk aangewezen als informateur. Plasterk was eerder de verkenner. Op 11 december bood hij zijn eindverslag aan. Kamervoorzitter Roelien Kamminga heeft de informateur op woensdagavond, direct na afloop van het debat, ontvangen om hem zijn opdracht te overhandigen.
11 december: verkenner brengt verslag uit
Verkenner Ronald Plasterk overhandigde op maandag 11 december zijn verslag van de verkenning aan Kamervoorzitter Roelien Kamminga. Op woensdag 13 december debatteert de Tweede Kamer vanaf 10.15 uur over de verkiezingsuitslag. Verkenner Plasterk is bij het plenaire debat aanwezig.
6 december: nieuwe Tweede Kamer beëdigd
De nieuwe Tweede Kamer is op woensdag 6 december geïnstalleerd. Tijdelijk Kamervoorzitter Roelien Kamminga (VVD) werd als eerste beëdigd, daarna volgden de andere 149 Kamerleden. Zij legden de eed of verklaring en belofte af. Dit gebeurde op alfabetische volgorde. De eerste taak die de nieuwe Kamerleden op zich namen, is het vaststellen van de definitieve profielschets voor de nieuwe Voorzitter die zij uit hun midden kiezen.
- Bekijk de nieuwe zetelverdeling in de plenaire zaal.
5 december: Kamerleden nemen afscheid
In de plenaire zaal van de Tweede Kamer hebben op dinsdag 5 december tachtig Kamerleden afscheid genomen. Zij zijn na de verkiezingen op 22 november niet herkozen of hebben zelf besloten om de Kamer te verlaten. Kamervoorzitter Vera Bergkamp spreekt de vertrekkende Kamerleden persoonlijk toe. De nieuwe Tweede Kamer wordt op woensdag 6 december beëdigd.
- Kijk de speech van Kamervoorzitter Vera Bergkamp terug.
4 december: tweede zitting Kiesraad over uitslag Kamerverkiezingen
De Kiesraad kwam op 4 december bijeen in een tweede openbare zitting voor de vaststelling van de uitslag van de Tweede Kamerverkiezingen. Dit was noodzakelijk na een hertelling van vier stembureaus in Tilburg. De voorzitter van de Kiesraad, Wim Kuijken, overhandigde de definitieve uitslag aan Roelien Kamminga, ondervoorzitter van de Tweede Kamer.
- Kijk de zitting van de Kiesraad terug.
2 december: hertelling stemmen in Tilburg
De stemmen van vier stembureaus in Tilburg die op 22 november zijn uitgebracht, zijn op zaterdag 2 december opnieuw geteld. De Tweede Kamer heeft daar in een extra vergadering eerder op de dag toe besloten, nadat de commissie voor Onderzoek van de Geloofsbrieven 'onverklaarbare telverschillen' had gevonden.
1 december: verslag verkenner komt later
De verkenner heeft meer tijd nodig dan afgesproken om het verslag over zijn werkzaamheden voor de Tweede Kamer te voltooien. De datum van dinsdag 5 december is helaas niet haalbaar, laat Kamervoorzitter Vera Bergkamp de Tweede Kamer in een brief weten. Het geplande Kamerdebat over de verkiezingsuitslag op 7 december kan daardoor niet doorgaan. Bergkamp stelt voor dat de Kamer na aanbieding van het verslag van de verkenner een nieuwe datum voor dit debat bepaalt. Dit debat moet uiterlijk een week na de installatie van de nieuwe Kamer plaatsvinden. Deze installatie is op 6 december.
1 december: Kiesraad stelt definitieve uitslag vast
Het centraal stembureau, de Kiesraad, heeft de officiële uitslag van de Tweede Kamerverkiezingen vastgesteld. Dit gebeurde in een openbare zitting in de Statenpassage van de tijdelijke huisvesting van de Tweede Kamer. De voorzitter van de Kiesraad, Wim Kuijken, overhandigt de definitieve uitslag aan Kamervoorzitter Vera Bergkamp.
- Lees meer over de zitting van de Kiesraad.
- Kijk de zitting van de Kiesraad terug.
28 november: nieuwe verkenner
Opdracht voor nieuwe verkenner
Verkenner Ronald Plasterk heeft op dinsdag 28 november zijn opdracht ontvangen uit handen van Kamervoorzitter Vera Bergkamp. Eerder op de dag werd de oud-minister voorgedragen om als verkenner in het formatieproces op te treden. Hij brengt op 5 december verslag uit aan de Tweede Kamer.
Nieuwe verkenner
De beoogd fractievoorzitters kwamen op verzoek van Kamervoorzitter Bergkamp einde van de ochtend bij elkaar. In dit overleg droeg PVV-fractievoorzitter Geert Wilders Plasterk voor om een verkenning te verrichten. Zijn taak is om te onderzoeken welke coalitiemogelijkheden de fracties voor zich zien. Bergkamp maakte dit bekend na afloop van de bijeenkomst met de fractievoorzitters.
- Kijk de persverklaring terug van Kamervoorzitter Vera Bergkamp.
Bijeenkomst met beoogd fractievoorzitters
Kamervoorzitter Vera Bergkamp heeft alle beoogd fractievoorzitters opnieuw uitgenodigd om een verkenner aan te wijzen. Zij ontving hen op dinsdag 28 november om 11.00 uur in de Max van der Stoelzaal.
27 november: reactie Kamervoorzitter op verklaring verkenner
Verkenner Gom van Strien legt zijn taken neer. Dat liet hij op 27 november weten in een korte verklaring. “Het is vervelend om de verkenningsfase zo te starten. Tegelijkertijd is het belangrijk dat de verkenningsfase zorgvuldig en adequaat verloopt”, aldus Kamervoorzitter Vera Bergkamp. “Gezien de persoonlijke omstandigheden van de heer Van Strien en de korte tijd die deze fase kent, is het nu zaak dat er snel een nieuwe verkenner wordt aangewezen die onmiddellijk aan de slag kan gaan. Daarover zal ik opnieuw met de lijsttrekkers in gesprek gaan als de heer Wilders met een nieuwe voordracht is gekomen."
24 november: start kabinetsformatie
Opdracht voor verkenner
Verkenner Gom van Strien heeft zijn opdracht ontvangen uit handen van Kamervoorzitter Vera Bergkamp. Eerder op de dag wezen Kamervoorzitter en de lijsttrekkers het PVV-Eerste Kamerlid aan om als verkenner in het formatieproces op te treden. Van Strien brengt op 5 december verslag uit aan de Tweede Kamer.
Verkenner aangewezen
Tijdens een bijeenkomst van de Kamervoorzitter Vera Bergkamp en de beoogd fractievoorzitters is Gom van Strien aangewezen om als verkenner in het formatieproces op te treden. Zijn taak is om te onderzoeken welke coalitiemogelijkheden de fracties voor zich zien. Bergkamp maakte dit bekend na afloop van de bijeenkomst met de lijsttrekkers. Van Strien is sinds 2011 lid van de Eerste Kamer voor de PVV.
- Kijk de persverklaring terug van Kamervoorzitter Vera Bergkamp.
Bijeenkomst met lijsttrekkers
De Voorzitter van de Tweede Kamer, Vera Bergkamp, heeft de (voorlopig) gekozen lijsttrekkers uitgenodigd voor een bijeenkomst op 24 november vanaf 10.30 uur in de Tweede Kamer. Tijdens deze bijeenkomst wordt een verkenner aangewezen, die later op de dag zijn opdracht krijgt van de Kamervoorzitter.
23 november: op werkbezoek in stembureaus
Enkele Kamerleden van de commissie voor het Onderzoek van de Geloofsbrieven brachten op de avond van 22 november en de volgende dag een aantal werkbezoeken aan stembureaus. Zij zagen met eigen ogen hoe het tellen van de stemmen georganiseerd is op stembureaus in Den Haag, Zoetermeer en Delft. Ook namen zij een kijkje bij de centrale stemopneming in het gemeentelijk stembureau van Rotterdam in Ahoy.
22 november: naar de stembus
Woensdag 22 november was de dag waarop de kiezer daadwerkelijk zijn stem liet horen. Nederland stond in het teken van de verkiezingen, en dat gold ook volop voor het gebouw waarin de Tweede Kamer (tijdelijk) is gehuisvest. Hieronder fragmenten van die dag:
In de rij om te stemmen
Rond het middaguur vormt zich een rij voor het stembureau. Het gebouw van de Tweede Kamer is rolstoeltoegankelijk en er loopt een blindegeleidelijn vanaf het station. Wie hier wil stemmen, moet inwoner van Den Haag zijn of een kiezerspas hebben aangevraagd.
'Wij stemmen waar het gebeurt!'
Volgens traditie is er een stembureau in de Tweede Kamer. "Als je stemt voor de Tweede Kamer, dan stem je natuurlijk in de Kamer!", zegt Steven Bokhoven. Samen met Benjamin Dijkhuizen is hij al rond 8.30 uur ter plaatse om zijn stem uit te brengen. "We hebben de gewoonte om te stemmen waar 'het' gebeurt: vandaag is dat in de Tweede Kamer, met de verkiezingen voor de Senaat stemmen we bij de Eerste Kamer en met de gemeenteraadsverkiezingen op het stadhuis", vult Benjamin aan.
Rondleidingen
Er zijn op verkiezingsdag rondleidingen in het Kamergebouw. Deelnemers komen van alles te weten over onder andere het parlementaire proces en over de kunst en architectuur van het tijdelijke Kamergebouw. Wouter Verheijden, Kamerambtenaar, is een van de rondleiders: “Ik vind het belangrijk voor de openheid van de democratie. Ik gebruik vaak anekdotes of voorbeelden. Dat spreekt de mensen aan. Wist je dat op het Binnenhof de zalen met namen van mannen op een hogere verdieping waren dan die met de namen van vrouwen? Dat is in dit gebouw gelijkgetrokken.”
Uitslagenavond vanuit de Kamer
De NOS verzorgt in de verkiezingsweek televisie-uitzendingen vanuit de Tweede Kamer. De Statenpassage vormt het decor. Op de verkiezingsdag start om ongeveer 20.30 uur de uitzending over de uitslagenavond. Er zijn geen plaatsen meer op de tribunes van de NOS.
21 november: het laatste debat voor de verkiezingen
Op de avond voor verkiezingsdag werd het NOS-slotdebat gehouden in de Statenpassage van de Tweede Kamer. Partijen die nu al in de Tweede Kamer zitten en meedoen aan de verkiezingen, namen deel aan het debat.
17 november: laatste dag om een kiezerspas aan te vragen
Kiezers die op 22 november in een andere gemeente willen stemmen dan waar ze wonen, moeten een kiezerspas aanvragen. Met een kiezerspas kan in iedere gemeente van Nederland worden gestemd. De eerder ontvangen stempas is dan niet meer geldig. Aanvragen voor een kiezerspas moeten worden ingediend bij de gemeente waar de kiezer geregistreerd staat. De Kiesraad benadrukt dat het schriftelijk aanvragen van een kiezerspas tot 5 dagen voor de verkiezingen mogelijk is. Uiterlijk vrijdag 17 november moet het ingevulde formulier bij de gemeente binnen zijn. Aan de balie een kiezerspas aanvragen kan tot dinsdag 21 november 12.00 uur.
8 november: stempas binnen?
‘Oproep voor de verkiezingen van de leden van de Tweede Kamer der Staten-Generaal op woensdag 22 november 2023’. Deze woorden staan in grote letters op de post die elke kiezer uiterlijk twee weken voor de verkiezingen heeft ontvangen: de stempas. Deze maakt het mogelijk om op 22 november te gaan stemmen bij een stembureau binnen de gemeente. Inwoners van Den Haag kunnen in het gebouw van de Tweede Kamer stemmen. De stempas moet inmiddels bij alle kiezers bezorgd zijn; het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties raadt aan om actie te ondernemen als de pas nog niet binnen is. Bij het stemmen neemt de kiezer zijn stempas en identiteitsbewijs mee naar een stembureau. Beide zijn nodig om een stem uit te kunnen brengen. Wie niet zelf kan stemmen, kan een ander machtigen om dit te doen.
26 oktober: Kamer vergadert voor het laatst
De Tweede Kamer vergaderde op donderdag 26 oktober voor de laatste keer voor het verkiezingsreces. In de weken dat de Kamer niet vergadert, gaan de Kamerleden hun politieke partijen ondersteunen bij de verkiezingscampagne. Kamervoorzitter Vera Bergkamp stond met een kort woord stil bij het moment na de stemmingen, aan het einde van de vergadering rond 4.30 uur. "Als ik terugkijk op de afgelopen periode dan kan ik alleen maar constateren, dat ondanks de verschillen van inzicht, er veel inhoudelijke en mooie debatten zijn gevoerd. Met respect voor elkaar. Daar ben ik trots op als Voorzitter." Het verkiezingsreces duurt tot en met 22 november.
- Lees de speech van Kamervoorzitter Vera Bergkamp.
- Kijk de afsluiting van de vergadering terug.
13 oktober: Kiesraad stelt kandidatenlijsten vast
Er nemen 26 partijen deel aan de verkiezingen. In totaal doen 1126 kandidaten mee. 20 partijen nemen deel in alle 20 kieskringen, 6 partijen nemen niet in alle kieskringen deel. De Kiesraad besliste hierover op vrijdag 13 oktober. Vertegenwoordigers van de Kiesraad stelden de geldigheid vast van de kandidatenlijsten die de politieke partijen hebben ingeleverd. Dit gebeurde tijdens een openbare zitting van de Kiesraad in de Tweede Kamer. De Kiesraad besliste over de geldigheid van de kandidatenlijsten, de vermelde kandidaten en vermelde partijnamen. Ook nummerde de Kiesraad de lijsten.
- Kijk de zitting van de Kiesraad terug via Debat Gemist.