Antwoord schriftelijke vragen : Antwoord op vragen van het lid Van der Molen over de open brief van de hoogleraren Fries aan de minister en de publicatie van het Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen (KNAW) rapport: 'Nederlands verdient meer'

Antwoord van MinisterVan Engelshoven (Onderwijs, Cultuur en Wetenschap) (ontvangen
1 juli 2020). Zie ook Aanhangsel Handelingen, vergaderjaar 2019–2020, nr. 1959.

Vraag 1

Bent u op de hoogte van de open brief, die hoogleraren Fries aan u hebben geschreven,
waarin zij de noodklok luiden over de toekomst van universitaire opleidingen Fries
en het KNAW rapport «Nederlands verdient meer»?1, 2, 3

Antwoord 1

Ja.

Vraag 2

Deelt u de mening dat het van belang is om de ontwikkeling van de Friese taal te versterken,
zoals ook de KNAW pleit over het versterken van de Nederlandse taal?

Antwoord 2

Ja, al is de problematiek zoals door de KNAW beschreven rondom de Neerlandistiek niet
geheel gelijk aan die van het Fries. Zo is het aantal studenten dat een track of minor
Fries volgt wel gering maar niet sterk dalend. Tegelijkertijd is er sprake van een
tekort aan bevoegde docenten Fries in het voortgezet onderwijs.

Vraag 3

Deelt u de mening dat de Friese taal van belang is voor de Friese samenleving zoals
de KNAW vaststelt dat de Neerlandistiek van belang is voor de Nederlandse samenleving?
Zo ja, wat gaat u eraan doen om de positie van de Friese taal te versterken? Zo nee,
waarom niet?

Antwoord 3

Ja, ik deel deze mening. Het Fries is, naast het Nederlands, een officiële taal in
de provincie Fryslân. In mijn reactie op het KNAW briefadvies «Nederlands verdient
meer» ga ik ook in op de brief die ik van de hoogleraren Fries heb ontvangen. In mijn
reactie heb ik dan ook expliciet aandacht voor het Fries. In beantwoording van onderstaande
vragen ga ik hier meer in detail op in.

Vraag 4

Wilt u in uw geplande beleidsreactie op het rapport van de KNAW «Nederlands verdient
meer» ook de oproep van de hoogleraren Fries meenemen?

Antwoord 4

Zoals ik in mijn beantwoording van vraag 3 aangeef, ga ik in mijn reactie op het KNAW
briefadvies «Nederlands verdient meer» ook in op de brief die ik 27 januari jl. van
de hoogleraren Fries heb ontvangen.

Vraag 5

Bent u het eens met de vraagtekens die de hoogleraren Fries stellen bij het rapport
van de KNAW over Neerlandistiek door het Fries niet mee te nemen?

Antwoord 5

Het briefadvies van de KNAW richt zich, conform mijn verzoek, op de Neerlandistiek.
In de afgelopen tien jaar is het aantal bachelor- en masterafgestudeerden het sterkst
gedaald (60% in de periode 2008–2018) bij de bacheloropleiding Nederlandse Taal en
Cultuur. Dit vind ik een zorgelijke ontwikkeling en is voor mij dan ook aanleiding
geweest om de KNAW te vragen om een advies uit te brengen specifiek gericht op het
vergroten van het aantal Neerlandici. Een terugval in de instroom deed zich ook al
eerder bij enkele moderne vreemde talen voor, al is deze niet zo sterk als bij de
Neerlandistiek de laatste jaren. Academisch onderzoek en kennis over taal, taalbeheersing
en cultuur zijn daarnaast van toegevoegde waarde voor andere disciplines bij de aanpak
van de maatschappelijke uitdagingen van deze tijd. Het Nederlands en het Fries, als
tweede officiële taal in de provincie Fryslân, nemen daarbij een bijzondere positie
in. Ik vind het dan ook van belang dat gewerkt wordt aan het verder vergroten van
de aantrekkelijkheid van de universitaire talenopleidingen voor (aspirant) studenten.
In mijn beleidsreactie op het rapport van de KNAW en het rapport «Talen Centraal»,
betrek ik dan ook de situatie bij de andere talen waaronder het Fries. Zo roep ik
de betrokken faculteiten op om voorbereidingen te treffen voor een sectorplan talen,
en daarbij op de korte termijn in te zetten op het verder vergroten van de aantrekkelijkheid
van het onderwijs bij de universitaire talenopleidingen. Dit teneinde de tendens van
dalende studentenaantallen te doorbreken en meer studenten op te leiden met relevante
kennis en vaardigheden voor maatschappij en werkveld. Het is van belang dat de faculteiten
daarbij ook samen optrekken. Kijkend naar de daling van studentenaantallen en de tekorten
aan leraren voor deze vakken in het voortgezet onderwijs, ligt het voor de hand hierbij
in eerste instantie prioriteit te geven aan de universitaire talenopleidingen Nederlands,
Fries, Engels, Frans en Duits.4 Het samennemen van enkele talen tegelijkertijd kan bovendien helpen omdat vergelijkbare
vraagstukken spelen.

Vraag 6

Wat is uw reactie op de oproep om:

a. te zorgen voor een gegarandeerde financiering voor tenminste één volledige BA- en
MA-opleiding in Nederland;

b. de financiële regeling tegemoetkoming onderwijsmasters en beperking van het inschrijfgeld
voor een tweede master ook op studenten Fries van toepassing te laten zijn;

c. bij aanbevelingen over de kwaliteit ook het Fries mee te nemen?

Antwoord 6

a. De unieke expertise die taal- en cultuurexperts hebben, is van groot maatschappelijk
belang. Het Nederlands en het Fries nemen daarbinnen een speciale positie in. Ik vind
het dan ook van belang dat de vijf opleidingen en vestigingen Nederlands als verspreid
netwerk en in voldoende omvang blijven bestaan, zodat ook groei verder mogelijk is.
Hetzelfde geldt voor het onderwijsaanbod in de Friese taal, als tweede officiële taal
in de provincie Fryslân Ook dit dient in de huidige omvang behouden te blijven.

Fries wordt in Nederland niet als zelfstandige opleiding aangeboden, maar is onderdeel
van de opleiding Minorities and Multilangualism5. Reden voor het verbreden van de opleiding Friese taal en cultuur was het toekomstbestendig
en levensvatbaar maken van de opleiding. Bovendien kunnen door deze verbreding meer
politieke en culturele relevante kwesties aangesneden worden, wordt de aantrekkingskracht
van de opleiding vergroot en zijn er bredere beroepsperspectieven voor afgestudeerden.

OCW heeft destijds een aanloopbekostiging beschikbaar gesteld voor een periode van
vijf jaar (tot 2018). Daarnaast is in de Bestuursafspraak Friese Taal en Cultuur 2019–2023
opgenomen dat naast de rijksbijdrage van het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en
Wetenschap het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties en de provincie
Fryslân voor de looptijd van de Bestuursafspraak € 110.000 begroot voor de leerstoel
Friese taal- en letterkunde aan de Rijksuniversiteit Groningen.

b. Voor het volgen van een lerarenopleiding zijn diverse financiële tegemoetkomingen
voor studenten ontwikkeld. De KNAW benoemt in haar rapport de Regeling tegemoetkoming
studenten onderwijsmasters (TSO). Deze regeling is in 2018 beëindigd. Om studenten
breder tegemoet te komen, heb ik geregeld dat studenten die in studiejaar 2018–2019
of in een later jaar voor het eerst zijn gestart in het bekostigd hoger onderwijs
en een lerarenopleiding (willen) volgen, voor de lerarenopleiding recht hebben op
een extra jaar collegegeld halvering. Bijvoorbeeld om docent Fries te worden. Vanaf
studiejaar 2021–2022 geldt voor deze groep studenten ook een extra jaar halvering
van het collegegeld van de educatieve master.

c. Bij de acties die (zullen) worden ondernomen naar aanleiding van de aanbevelingen
van de KNAW en het Nationaal Platform voor de Talen om de kwaliteit van onder andere
het schoolvak Nederlands te vergroten en de voorlichting voor de universitaire talenopleidingen
te intensiveren, kan het Fries voor zover mogelijk worden meegenomen. Zo is door het
Nationaal Platform voor de Talen een landelijke promotiecampagne voor de talen opgezet.
Hierin wordt de zichtbaarheid van talenstudies vergroot en het imago van talenstudies
aangepakt. In deze campagne worden ook brede opleidingen in het taal- en cultuurdomein
meegenomen, waaronder de bacheloropleiding Minorities and Multilangualism waar het
Fries onderdeel van uitmaakt. Voor deze campagne is via een amendement van het CDA
op de OCW begroting 2020, budget beschikbaar gesteld voor 2020 en 2021.

In de landelijke curriculumherziening is het Fries niet meegenomen, aangezien het
Rijk in 2014 de bevoegdheid tot het vaststellen van de kerndoelen Fries heeft overgedragen
aan de provinciale staten van Fryslân. Wel heeft de provincie Fryslân een eigen paralleltraject
opgezet. Net als in de landelijke werkwijze worden docenten, leerlingen en ouders
betrokken.

Vraag 7

Hoe ziet u uw rol als Minister voor Onderwijs, Cultuur en Wetenschap in het bevorderen
van de Friese taal op basis van de Wet gebruik Friese taal, het Europees Handvest
voor Regionale en Minderheidstalen, het Kaderverdrag Nationale Minderheden en het
feit dat het Fries de tweede officiële taal is in Nederland?

Antwoord 7

Met betrekking tot de Friese taal en cultuur neem ik als Minister van OCW mijn verantwoordelijkheid
voor de domeinen Onderwijs, Cultuur en Media. Afspraken over deze domeinen zijn uitgewerkt
in de Bestjoersôfspraak Fryske taal en Kultuer 2019–2023. Onderliggend aan deze afspraken
zijn de Wet Gebruik Friese taal, het Europees Handvest voor regionale talen of talen
van minderheden en het Kaderverdrag inzake de bescherming van Nationale minderheden.

Vraag 8

Wat vindt u van het idee om het Fries een prominente plek te geven bij het Nationaal
Platform voor de Talen? Bent u bereid in uw contact met de deelnemende universiteiten
dit doel te bevorderen?

Antwoord 8

In het kader van het sectorplan Duurzame Geesteswetenschappen zijn landelijke en facultaire
projecten en programma’s opgestart. Eén van deze projecten is de oprichting van het
Nationaal Platform voor de Talen door de faculteiten geesteswetenschappen van zeven
Nederlandse universiteiten6. Het is aan hen om te kijken hoe zij het Nationaal Platform voor de Talen willen
inrichten en continueren.

Vraag 9

Hoe gaat u universiteiten stimuleren om Fries aantrekkelijk te maken voor studenten?
Ziet u een oplossing in het aanbieden van minors Fries als onderdeel van een andere
studie?

Antwoord 9

In de praktijk blijken er weinig studenten te zijn die er voor kiezen om Fries te
studeren. Met de huidige constructie – het aanbieden van Fries als onderdeel van de
opleiding Minorities and Multilangualism alsook de mogelijkheid om Fries als keuzevak
te volgen – is een vorm gevonden waarmee het wetenschappelijk onderwijs in het Fries
kan worden gecontinueerd en bestendigd. Desalniettemin kan, zoals ik in mijn beantwoording
van vraag 5 aangeef, onderzocht worden of het Fries op andere manieren aantrekkelijker
kan worden gemaakt. Ik heb de betrokken faculteiten verzocht om de voorbereidende
activiteiten voor het verder vergroten van de aantrekkelijkheid van het onderwijs
te concretiseren voor de zomer van 2021 zodat per studiejaar 2022/2023 de eerste veranderingen
kunnen worden doorgevoerd. Het Decanenoverleg Letteren en Geesteswetenschappen (DLG)
heb ik verzocht mij hierover te informeren. Deze activiteiten kunnen de aanloop zijn
naar een sectorplan talen waarin meerdere universitaire talenopleidingen zijn opgenomen
en/of activiteiten worden ingericht op zowel onderzoek, onderwijs en impact gezien
de onderlinge verwevenheid.