Antwoord schriftelijke vragen : Antwoord op vragen van de leden Van der Wal, Stoffer en Eerdmans over het bericht 'Nederland geeft roofkunst terug aan Nigeria: Herstel van historisch onrecht'

Antwoord van Minister Bruins (Onderwijs, Cultuur en Wetenschap) (ontvangen 13 maart
2025).

Vraag 1

Bent u bekend met het bericht «Nederland geeft roofkunst terug aan Nigeria: «Herstel
van historisch onrecht»»?1

Antwoord 1

Ja.

Vraag 2

Klopt het dat Nederland 113 beelden teruggeeft aan de Nigeriaanse overheid, maar dat
onbekend is waar de kunst naartoe gaat? Kunt u uitleggen waarom er bij zulke kostbare
kunstobjecten niet meer door u gestuurd wordt op de bestemming van deze objecten?

Antwoord 2

Het klopt dat vanuit de Rijkscollectie 113 objecten zijn teruggegeven aan de Federale
Republiek van Nigeria. Deze objecten zijn door Britse militairen geroofd tijdens de
plundering van Benin City in 1897, vervolgens verkocht en onderdeel van de Rijkscollectie
geworden. Conform het eerder met de Kamer gedeelde beleidskader en het advies van
de Adviescommissie teruggave cultuurgoederen uit koloniale context (Commissie Koloniale
Collecties) worden geroofde objecten onvoorwaardelijk teruggeven. Het is aan de Nigeriaanse
overheid om te besluiten waar deze objecten na de fysieke overdracht zullen worden
bewaard en tentoongesteld.

De Nigeriaanse overheid heeft aangegeven dat de objecten onder beheer van de National Commission for Museums and Monuments (NCMM) zullen worden bewaard in een nieuw collectiedepot en dat het voornemen bestaat
de objecten tentoon te stellen. De NCMM is een federale organisatie onder het Nigeriaanse
Ministerie van Kunst, Cultuur, Toerisme en Creatieve Economie en beheert onder meer
52 musea door het hele land.

Vraag 3

Klopt het dat Nigeria op plaats 140 van de 180 staat op de Transparency International
corruptions perceptions index?2 In hoeverre vindt u het verantwoord om kunst, zonder te weten wat de exacte bestemming
is, terug te geven aan een regering met die reputatie?

Antwoord 3

Het klopt dat Nigeria op plaats 140 van de 180 staat op de Transparency International corruptions perceptions index van 2024. Zoals hierboven aangegeven acht ik het, in lijn met het beleidskader en
het specifieke advies van de onafhankelijke Commissie Koloniale Collecties, niet passend
om voorwaarden te stellen bij de teruggave van objecten die geroofd zijn. Bij de teruggave
van deze objecten is het herstel van historisch onrecht het uitgangspunt.

Vraag 4

In hoeverre houdt het beleidskader «Beleidsvisie collecties uit een koloniale context»
bij een teruggaveverzoek rekening met de manier waarop de kunst correct wordt geconserveerd
of dat er sprake is van een stabiel landsbestuur?

Antwoord 4

In de «Beleidsvisie collecties uit een koloniale context» wordt onderscheid gemaakt
tussen verschillende categorieën.

In het geval van geroofde of anderszins onvrijwillig verloren objecten is onvoorwaardelijke
teruggave het uitgangspunt. Door het tegen hun wil in bezit nemen van cultuurgoederen,
is de bevolking van koloniale gebieden onrecht aangedaan. Met het oog op het herstel
van dit historisch onrecht is bij deze objecten het afwegen van belangen en het stellen
van voorwaarden bij teruggave niet passend. Dit is vergelijkbaar met het beoordelingskader
van het restitutiebeleid Tweede Wereldoorlog. Ook in dit kader is het uitgangspunt
neergelegd dat op de vaststelling van onvrijwillig bezitsverlies onvoorwaardelijke
teruggave moet volgen. Wel kan in het beleid rond koloniale collecties in gesprekken
met landen van herkomst het belang van brede toegankelijkheid en duurzaam beheer en
behoud van de cultuurgoederen worden benadrukt. In dit gesprek kan ook worden bekeken
hoe Nederland en het land van herkomst op dit terrein kunnen samenwerken, zoals dat
ook nu vaak al gebeurt. Het Wereldmuseum heeft aangegeven de samenwerking met de NCMM
rond collectieonderzoek en -beheer ook na teruggave voort te zetten.

In het geval van objecten die niet geroofd zijn maar waarover op basis van een belangenafweging
toch is besloten tot teruggave, kunnen eventueel wel voorwaarden aan de teruggave
worden verbonden. Gezien de roof van de Benin Bronzen is dat hier niet aan de orde.

Vraag 5

Welke garanties tot goede conservering van deze kunstobjecten heeft Nederland gekregen
alvorens te besluiten tot restitutie? In hoeverre klopt het dat andere landen restitutie
in toenemende mate weigeren op grond van slechte tot geen garanties tot goede conservering?

Antwoord 5

Garanties over het beheer van de objecten hebben geen rol gespeeld in de besluitvorming
over de teruggave.

Er is een internationale beweging richting teruggave van objecten die zijn geroofd
in de koloniale periode. Landen maken verschillende afwegingen over de omgang met
geroofde objecten in de museale collecties in die landen. Voor de Rijkscollectie draag
ik verantwoordelijkheid. Ik sta daarbij voor een rechtvaardige omgang met deze collectie.
Daarnaast stimuleer ik de museale samenwerking en kennisuitwisseling tussen instellingen
in landen van herkomst en Nederland op het terrein van behoud en beheer.

Vraag 6

Klopt het dat Nederland internationaal voorop loopt in het teruggeven van kunstobjecten,
terwijl andere landen zoals Engeland daar veel behoudender in optreden? Kunt u uitleggen
waarom Nederland daarin volgens u een gidsland zou moeten zijn?

Antwoord 6

Nederland loopt in de pas met een lange internationale ontwikkeling. In de ministeriële
verklaring van Mondiacult 2022, de UNESCO World Conference on Cultural Policies and Sustainable Development, is opgeroepen tot een open en inclusieve internationale dialoog over de teruggave
en restitutie van cultureel erfgoed. Musea kijken in toenemende mate kritisch naar
de herkomst van de collecties en voeren herkomstonderzoek uit. Veel landen, zoals
Duitsland, Frankrijk en België, en instellingen wereldwijd hebben reeds objecten teruggegeven
of hebben beleid geformuleerd op dit terrein. Het Verenigd Koninkrijk is hierin tot
nu toe inderdaad behoudender.

Ten aanzien van de Benin Bronzen bestaat al bijna twee decennia internationaal overleg
en samenwerking tussen vertegenwoordigers uit Nigeria en Europese musea, de zogenaamde
Benin Dialogue Group. Nederland is niet het eerste land dat Benin Bronzen teruggeeft aan Nigeria. Zo heeft
Duitsland in 2022 reeds besloten tot teruggave van 1130 objecten aan Nigeria en waren
er teruggaven door verschillende Britse instellingen, zoals 72 objecten van het Horniman Museum and Gardensin Londen, en 116 objecten van het Cambridge Museum of Archaeology and Anthropology.

Vraag 7

In welke mate wijkt uw beleid af of is het een continuering van het restitutiebeleid
van uw voorgangers? Klopt het dat de Kamer onder uw voorgangers actief werd geïnformeerd
dan wel om instemming werd gevraagd bij restitutie van kunstobjecten? Kunt u aangeven
waarom u daar nu van afwijkt?

Antwoord 7

Het beleid over de omgang met koloniale collecties in Nederland en het restitutiebeleid
Tweede Wereldoorlog is ingezet door mijn voorgangers en heb ik ongewijzigd voortgezet.

De Kamer is en wordt geïnformeerd over het beleid en wijzigingen daarvan. Bij besluiten
over specifieke casuïstiek in het kader van het restitutiebeleid Tweede Wereldoorlog
of het teruggavebeleid koloniale collecties is het niet gangbaar de Kamer hierover
te informeren. Deze besluiten betreffen immers specifieke casuïstiek binnen de vastgestelde
beleidskaders. Mijn voorganger Staatssecretaris cultuur en media Gunay Uslu heeft
de Kamer op 6 juli 2023 daarentegen wel geïnformeerd over het besluit tot teruggave
van objecten aan Indonesië en Sri Lanka, om, zoals is aangegeven in deze brief, de
eerste teruggave binnen het nieuwe beleid op basis van de eerste adviezen van de nieuwe
ingestelde Commissie Koloniale Collecties te markeren (Kamerstukken II 22–23, 32 820, nr. 509). Bij hiernavolgende teruggaven van objecten uit een koloniale context is, net als
bij de teruggave van objecten die zijn geroofd in de Tweede Wereldoorlog, de Kamer
niet geïnformeerd, omdat dit uitvoering binnen de met de Kamer gedeelde beleidskaders
betrof. Wel zijn de besluiten tot vervreemding gepubliceerd in de Staatscourant.

Vraag 8

Kunt u aangeven welke restituties op dit moment op de planning staan? Kunt u de Kamer
in de toekomst actief informeren over voornemens tot restitutie? Zo nee, waarom niet?

Antwoord 8

Op dit moment behandelt de Commissie Koloniale Collecties verzoeken tot teruggave
van Indonesië, Sri Lanka en India. Of deze verzoeken leiden tot teruggave van objecten,
hangt af van de advisering van de Commissie Koloniale Collecties. Daarnaast loopt
de behandeling van meerdere verzoeken tot teruggave van objecten in de context van
de het restitutiebeleid Tweede Wereldoorlog door de Restitutiecommissie Tweede Wereldoorlog.

Ik heb niet het voornemen de Kamer te informeren over voornemens tot restitutie bij
de behandeling van specifieke casuïstiek. Een besluit tot teruggave is gebaseerd op
zorgvuldige en onafhankelijke expertadviezen van de Commissie Koloniale Collecties
en de Restitutiecommissie Tweede Wereldoorlog op basis van de met uw Kamer gedeelde
beleidskaders. De vervreemding van objecten uit de Rijkscollectie wordt conform de
Erfgoedwet gepubliceerd in de Staatscourant. Ik zal uw Kamer uiteraard informeren
in het geval van wijzigingen van het beleid omtrent restitutie.