Antwoord schriftelijke vragen : Antwoord op vragen van het lid Omtzigt over de LSI (Landelijke Stuurgroep Interventieteams) en vele tot nu toe onuitgevoerde toezeggingen over privacy, risicoscores van heel veel burgers, onuitgevoerd onderzoek, niet opgezet toezicht en advies en (mogelijke) schending van de AVG

Antwoord van Staatssecretaris Van Rij (Financiën – Fiscaliteit en Belastingdienst),
mede namens de Staatssecretaris van Financiën (Toeslagen en Douane) (ontvangen 13 december
2022). Zie ook Aanhangsel Handelingen, vergaderjaar 2022–2023, nr. 751.

Vraag 1

Heeft u kennisgenomen van de adviezen en correspondentie afkomstig van de Functionaris
Gegevensbescherming Financiën (over de afgelopen vijf jaar) ter zake van de gegevensuitwisseling
binnen LSI-verband?

Antwoord 1

Ja, uw Kamer is geïnformeerd over hoe de Belastingdienst de adviezen van de Functionaris
Gegevensbescherming van het Ministerie van Financiën oppakt1.

Vraag 2

Zijn er Data Protection Impact Assesments (DPIA’s) van de LSI-samenwerking gedaan?
Zo ja, wanneer zijn die gedaan en kunt u die aan de Kamer doen toekomen?2

Antwoord 2

In de afgelopen jaren is binnen de LSI-samenwerking veel meer aandacht en bewustzijn
gekomen voor het belang van privacy. De LSI-partners werken met een blauwdruk voor
de wijkgerichte aanpak. Per project dient de blauwdruk ingevuld te worden met de projectspecifieke
onderdelen en kenmerken, om zo tot een op het project toegesneden verantwoording te
komen. Vanwege de nagestreefde zorgvuldigheid wordt dit jaar en ook volgend jaar met
de partners gewerkt aan (een) bredere DPIA(’s) die gebaseerd is/zijn op de werkprocessen
zoals die gehanteerd worden binnen de LSI samenwerking. Zodra de DPIA van de LSI-samenwerking
is opgeleverd zal deze aan de Kamer worden toegestuurd.

Toeslagen en de Belastingdienst nemen sinds juli 2021 niet deel aan de nieuwe projecten
binnen de LSI-samenwerking. Om met de processen van de Belastingdienst te voldoen
aan de vereisten van de AVG, werken de afzonderlijke partners aan een procesbeschrijving,
een privacyprotocol en een gegevensbeschermingseffectbeoordeling (DPIA). Zodra de
Functionaris Gegevensbescherming positief heeft geadviseerd over de brede DPIA van
de LSI-samenwerking zal de Belastingdienst deelnemen aan nieuwe projecten. Toeslagen
heeft een DPIA ontwikkeld voor het interne LSI-proces binnen Toeslagen en gaat parallel
daaraan deelname aan (nieuwe) LSI-projecten in het eerste kwartaal van 2023 heroverwegen.

Vraag 3

Op welke wijze is geborgd dat de LSI-samenwerking AVG-proof (Algemene Verordening
Gegevensbescherming) is?

Antwoord 3

De juridische grondslag voor de gegevensuitwisseling binnen LSI is gebaseerd op artikel
6, eerste lid onder e van de AVG. Gelet op het derde lid van artikel 6 AVG is dit
verder geregeld in artikel 64 van de Wet structuur uitvoeringsorganisatie werk en
inkomen. De bij een LSI-project betrokken partners werken conform de geldende regelgeving.
Alleen gegevens die noodzakelijk en proportioneel zijn en passen bij het doel van
de LSI worden uitgewisseld.

Tot op heden is gewerkt conform het LSI-convenant van 2017 in combinatie met de blauwdruk
zoals deze genoemd is onder antwoord 2. Met het toegenomen bewustzijn over privacy,
de technologische ontwikkelingen, en de komst van de AVG wetgeving wordt deze blauwdruk
momenteel omgezet in (een) DPIA(’s) die gebaseerd is op de werkprocessen zoals deze
worden gehanteerd binnen de LSI samenwerking. Privacy bewustzijn is niet statisch
van aard maar onderhevig aan voortschrijdend inzicht en (externe) technologische ontwikkelingen.
Dit inzicht heeft tot gevolg dat de blauwdruk wordt doorontwikkeld in een DPIA. Hiermee
wordt geborgd dat verwerkingen in de LSI-samenwerking voldoen aan de waarborgen uit
de AVG.

Op 1 december 2022 start de evaluatie van het LSI-convenant. In deze evaluatie wordt
speciale aandacht besteed aan de gegevensuitwisseling. De verwachting is dat begin
2023 de voorstellen voor convenantwijzigingen opgeleverd worden. In dat kader zal
ook een externe doorlichting met open blik plaatsvinden van het LSI-proces. Ook zullen
een aantal lopende wijkgerichte projecten voor de zekerheid doorgelicht worden.

Desgewenst kan de werkwijze van LSI in een technische briefing nader worden toegelicht.

Vraag 4 en 5

Herinnert u zich het volgende antwoord uit juni 2022?

«Vraag 9

Kunnen alle verslagen van overleg van betrokken teams (waaronder mede begrepen, zonder
hiertoe beperkt te zijn, Bi&a, Landelijke Stuurgroep Interventieteams, Expertisecentrum
Fraude, Manifestgroep en Broed- kamer), managementverslagen en besluitvorming betreffende
de vaststelling van selectiecriteria, frauderisicocriteria, risicoclassificatiemodellen
en profileringscriteria beschikbaar worden gesteld?

Vraag 10

Kunnen ook de handleidingen die in gebruik zijn of waren bij de in de vorige vraag
bedoelde teams betreffende selectiecriteria, frauderisico criteria, risicoclassificatiemodellen
en profileringscriteria beschikbaar worden gesteld?

Vraag 12

Kunnen alle notulen van de vergaderingen van de Landelijke Stuurgroep Interventieteams
ter beschikking worden gesteld?

Antwoord vraag 9, 10 en 12

Ja, de verslagen van betrokken teams kunnen conform artikel 68 Grondwet ter beschikbaar
worden gesteld.»3

Kunnen deze toegezegde verslagen, notulen en handleidingen en overige documenten van
de LSI binnen twee weken aan de Kamer ter beschikking worden gesteld, aangezien de
toezegging al zes maanden uit is? Wilt u vooral niet vergeten een volledige lijst
van de interventieteams en eindrapporten te verschaffen?

Antwoord 4 en 5

Deze antwoorden zijn bij ons bekend en de verslagen treft u als bijlagen. Wat betreft
LSI zijn alle stuurgroepverslagen bijgevoegd evenals een overzicht van LSI-projecten.
Handleidingen betreffende selectiecriteria, frauderisicocriteria, risicoclassificatiemodellen
of profileringscriteria zijn bij het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid
niet bekend. Wel bestaat er een beschrijving van de werkwijze met LSI-signalen opgesteld
door de Vereniging Nederlandse Gemeenten (VNG), die inzichtelijk maakt hoe wordt omgegaan
met de signalen die door de LSI-partners worden ingebracht. Deze is bijgevoegd in
bijlage 4.

Vraag 6 en 7

Is er reeds een opdracht verstrekt voor het in de brief d.d. 21 april 2022 aangekondigde
externe onderzoek naar de omvang van het gebruik van risicoscores? Aan wie is deze
opdracht verstrekt? Kunt u de afgegeven onderzoeksopdracht aan de Kamer doen toekomen?4

Indien nog geen opdracht is verstrekt, wanneer zal dat dan plaatsvinden? Wat zal de
onderzoeksvraag zijn? En waarom is er vertraging opgetreden?

Antwoord 6 en 7

De opdracht van het externe onderzoek naar het breder gebruik van de risicoscores
van het risicoclassificatiemodel van Toeslagen is gegund aan PricewaterhouseCoopers
(PwC). Zij zijn eind oktober begonnen met het onderzoek, de verwachting is dat de
resultaten in april kunnen worden opgeleverd. Bijgaand treft u de opdrachtbeschrijving,
zoals opgenomen in de offerte- uitvraag.

Vraag 8

Bestaat er voor (bijna) iedere burger of belastingplichtige een risicoclassificatie,
risicoscore of vergelijkbare beoordeling binnen de Belastingdienst?

Antwoord 8

Nee. In het toezicht voor de doelgroep particulieren door de directie Particulieren
worden geen risicoclassificaties, risicoscores of vergelijkbare beoordelingen toegekend
aan burgers of belastingplichtigen. Voor zover er risico-indicaties toegekend worden,
zijn deze gekoppeld aan ontvangen aangiften.

De Belastingdienst kent een indeling in aandachtscategorieën voor entiteiten5. Onder entiteit wordt verstaan: een onderneming al dan niet tezamen met één of meer
daarmee direct of indirect in bestuurlijk, financieel, administratief of maatschappelijk
opzicht verbonden belastingplichtigen. De criteria voor de aandachtscategorieën verschillen
voor de directies Midden- en Kleinbedrijf (MKB) en Grote ondernemingen (GO). Voor
MKB bestaan deze aandachtscategorieën uit een combinatie van risicoaspecten (fiscaal
risico) en de omvang van een entiteit (fiscaal belang). Het fiscaal belang wordt uitgedrukt
in de zogenaamde WOLB-som. Dit is een samenstel van de geschatte belasting op basis
van winst (W) voor de inkomstenbelasting of vennootschapsbelasting, de omzet zoals
aangegeven voor de omzetbelasting (O) en de loonsom (LB) van een bedrijf. Het fiscale
risico bestaat uit een samenstel van de risicoaspecten zoals bijvoorbeeld, brancherisico, fiscale complexiteit, het schattingsgedrag
voor de inkomstenbelasting en vennootschapsbelasting. De aandachtscategorie wordt
gebruikt in het kader van het toezicht voor de doelgroep ondernemingen.

De directie GO deelt organisaties op basis van hun grootte in vier categorieën in,
te weten «Top 100 profit en Top 30 publiek», «Groot», «Middelgroot» en «Overig». Deze
indeling en een toelichting hierop is opgenomen in de Leidraad Toezicht Grote Ondernemingen6.

De directie GO gebruikt voor grote organisaties en zeer vermogende personen een door
het behandelteam opgesteld klantbeeld waarin de fiscale belangen en risico’s van de
betreffende klant worden bijgehouden. Ook deze werkwijze is opgenomen in de Leidraad
Toezicht Grote Ondernemingen.

Vraag 9 en 10

Bestaat er voor (bijna) iedere burger of belastingplichtige een risicoclassificatie,
risicoscore of vergelijkbare beoordeling binnen overige delen van de overheid?

Voor hoeveel burgers bestaat er een risicoclassificatie, risicoscore of vergelijkbare beoordeling? Indien dit het geval is, op basis van welk (classificatie)model en/of criteria wordt een dergelijke beoordeling vastgesteld en door wie?

Antwoord 9 en 10

Om dienstverlening aan burgers te verbeteren of om toezicht gerichter in te kunnen
zetten, wordt gebruik gemaakt van risicomodellering of risicomanagement. Momenteel
wordt gewerkt aan de uitvoering van het onderzoek naar rechtmatig en behoorlijk gebruik
van afkomst gerelateerde indicatoren in risico-modellen o.b.v. de motie Marijnissen
c.s. en Klaver c.s.7 Uw Kamer is geïnformeerd over de uitkomsten van de inventarisaties van het Ministerie
van Algemene Zaken, het Ministerie Justitie en Veiligheid, het Ministerie van Sociale
Zaken en Werkgelegenheid, en het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport.
De overige departementen volgen eind 2022 met de rapportages aan uw Kamer8.

Voor de volledigheid heeft de Staatssecretaris Koninkrijksrelaties en Digitalisering,
namens het kabinet, de Werkagenda Waardengedreven Digitaliseren (hierna werkagenda,
ref9) aan uw Kamer gestuurd. Deze Werkagenda is de eerste stap in de invulling van de
ambities van het kabinet voor de waardengedreven digitale transitie van Nederland,
en in het specifieke geval met het reguleren van algoritmen binnen de overheid.

Er wordt gewerkt aan het meer inzicht geven in de totstandkoming van besluiten met
behulp van algoritmen. Het kabinet gaat voor overheidsorganisaties het opstellen van
een algoritmeregister verplicht stellen. Dat zal in samenhang worden bezien met komende
EU-wetgeving, waaronder de AI-verordening. Met Europese en nationale wetgeving en
toezicht maken we algoritmen en de toepassingen daarvan eerlijk en transparant voor
burgers en bedrijven. Een eerste versie van een centraal overzicht van algoritmen
gaat dit jaar nog live. Met behulp van dat register zullen de (mede)overheden gestimuleerd
worden om de komende periode gefaseerd, tenminste de hoog risico algoritmen, transparant
te maken. Daarnaast wordt een algoritmetoezichthouder ingericht. De algoritmetoezichthouder
zal in januari 2023 van start gaan. De Staatssecretaris Koninkrijksrelaties en Digitalisering
zal de Kamer nog voor de kerst laten weten hoe zij de inrichting van de algoritmetoezichthouder
voor zich ziet en welke volgende stappen zij zet met het algoritmeregister.

Vraag 11 en 12

Bij de LSI-projecten werd gebruik gemaakt van een risicoscore voor een betrokkene.
Werd alleen het Systeem Risico Indicatie (SyRi) gebruikt of waren er ook andere risicoscores?
Worden deze risicoscores nog gebruikt?

Door wie worden de risicoscores toegepast? Kunt u de voor risicoscores gehanteerde
criteria doen toekomen?

Antwoord 11 en 12

Buiten SyRi (tot 2020) of voorgangers is er geen gebruik gemaakt van risicoscores
binnen LSI-projecten. Op dit moment wordt er geen gebruik gemaakt van risicoscores
binnen de LSI.

Het risicoclassificatiemodel diende bij Toeslagen tot medio juli 2020 als één van
de elementen om een verwonderadres te selecteren in het kader van LSI-projecten, dit
model is eerder aan de Tweede Kamer toegelicht middels Kamerbrieven van 26 november10 en 8 december 2021.11 Medio juli 2020 is het gebruik van het risicoclassificatiemodel stopgezet en daarmee
is vanaf dat moment de risicoscore dus ook niet meer gebruikt om adressen te selecteren
voor LSI gerelateerde projecten.

Vraag 13

Wordt er op dit moment gewerkt aan een risicoclassificatiemodel?

Antwoord 13

Op dit moment wordt er in LSI-verband niet gewerkt aan een nieuw of bestaand risicoclassificatiemodel.
U bent hierover geïnformeerd bij brief van 5 april 202212.

Vraag 14

Is er zoals aangekondigd een integraal waarborgenkader ontwikkeld en kan dit met de
Kamer gedeeld worden?

Antwoord 14

In de voortgangsrapportage HVB die op 30 mei jl. naar uw Kamer is gestuurd13, is aangegeven dat het waarborgenkader zich in de fase van bestuurlijke besluitvorming
bevond. Dit zal zo spoedig als mogelijk aan de Tweede Kamer worden aangeboden.

Vraag 15

Herinnert u zich dat uw ambtsvoorganger in februari 2021 (20 maanden geleden) aan
de Kamer schreef:

«Zo stellen wij een Adviesraad Analytics voor de Belastingdienst aan. Dit is een onafhankelijke
commissie die gevraagd en ongevraagd advies geeft over actuele vraagstukken. Het terrein
waarover zij kunnen adviseren willen wij zo breed mogelijk houden, zodat zij de vrijheid
voelen om waar nodig advies te geven. Ook vinden wij het belangrijk dat zij hun adviezen
mededelen aan zowel de Directeur-Generaal van de Belastingdienst als de Secretaris-Generaal
van het Ministerie van Financiën om meer waarborgen in te bouwen. Uiteraard kunnen
deze adviezen ook aan uw Kamer ter beschikking worden gesteld indien u daar prijs
op stelt.»14

Antwoord 15

Ja, deze Kamerbrief is bij ons bekend.

Vraag 16

Is de Adviescommissie Analytics, die ook daarna al vele malen is aangekondigd, intussen
opgericht? Kunt u de Kamer informeren over het instellingsbesluit, de samenstelling
en de uitgebrachte adviezen? Indien de commissie nog niet is opgericht, wat is dan
de oorzaak van de vertraging?

Antwoord 16

De adviescommissie is nog niet opgericht. Op dit moment loopt de werving van de leden
voor de commissie. Geïnteresseerden konden reageren tot 20 november 2022. Het is mijn
streven de selectiegesprekken eind dit jaar af te ronden en het instellingsbesluit
in februari 2023 te publiceren. Het wervingstraject duurt langer dan vooraf voorzien.
Dit heeft alles te maken met de expertise die binnen de commissie wordt belegd. Wanneer
de leden geworven zijn en de commissie van start kan gaan zal ik uw Kamer informeren
over het instellingsbesluit en de samenstelling van de commissie.

Vraag 17

Welke risicoprofielen zoals bedoeld in uw brief d.d. 2 september 2022 worden er op
dit moment binnen de overheid, waaronder de Belastingdienst, politie, Vereniging van
Nederlandse Gemeenten (VNG), LSI, Criminelen Inlichtingen Eenheid (CIE) gebruikt?15

Antwoord 17

Om dienstverlening aan burgers te verbeteren of om toezicht gerichter in te kunnen
zetten, is het gebruik van risicomodellering of risicomanagement in alle mogelijke
processen een gemeengoed. Je wilt alleen daar een verscherpt toezicht, waar het risico
(hetzij de kans, danwel de impact) groter is dat er ook iets misgaat. Het is niet
nodig en niet wenselijk dat iedere burger of elk bedrijf een 100% controle krijgt.

Een uitputtend overzicht waar risicomodellering wordt gebruikt binnen de overige delen
van de overheid, als ook het inzicht of en voor hoeveel burgers een risicoclassificatie,
risicoscore of vergelijkbare beoordeling bestaat, is er op dit moment niet. Wel wordt
gewerkt aan de uitvoering van het onderzoek naar discriminerende risico-modellen.
-profielen op basis van de motie Marijnissen c.s en Klaver c.s16 en heeft de Staatssecretaris van Digitalisering Koninkrijksrelaties, namens het kabinet,
de Werkagenda Waardengedreven Digitaliseren (hierna werkagenda, ref17) naar de Kamer gestuurd. Zie ook het antwoord op vraag 10.

Vraag 18

Heeft u kennisgenomen dat in korte tijd zowel de Tijdelijke Signalerings Voorziening
(TSV) als de voorgestelde wijziging van de Wet ter voorkoming van witwassen en financiering
van terorrisme (WWFT) door de Autoriteit Persoonsgegevens (AP) en de Raad van State
(RvS) bekritiseerd is vanwege vergaande inbreuk op fundamentele (grond)rechten. Heeft
u ook kennisgenomen van dat de Wet Gegevensverwerking door Samenwerkingsverbanden
niet zonder kritiek is gebleven? Klopt het dat er ondanks het toeslagenschandaal,
Fraude signalerings voorzieing (FSV)/zwarte lijsten en discriminatie binnen de Belastingdienst,
er nog geen visie en een beleidsnota is over inbreuken op grondrechten?

Antwoord 18

Ik heb kennisgenomen van de adviezen die de AP en de Raad van State op verzoek hebben
gegeven. Ik zal uw Kamer zo spoedig mogelijk een reactie op het advies van de AP over
de gegevensbeschermingseffectbeoordeling (GEB) voor het signalenproces toesturen.
Al voor deze adviezen hebben de toeslagenaffaire en andere bevindingen bij de Belastingdienst
geleid tot verschillende stukken waarin het kabinet zijn voorstellen voor de bescherming
van de rechten van burgers heeft uiteengezet. In de reactie op het rapport Ongekend
onrecht van 15 januari 2021 is het kabinet uitgebreid ingegaan op de noodzaak tot
betere borging van deze rechten.

In het plan van aanpak Herstellen, Verbeteren, Borgen (HVB) van 13 oktober 202018 en de daaropvolgende rapportages hebben de Staatssecretarissen van Financiën verscheidene
stappen uiteengezet om deze rechten beter te borgen binnen de Belastingdienst. Zo
heeft de Staatssecretaris van Financiën – Fiscaliteit en Belastingdienst op 17 juni
202119 de nieuwe visie op fraudeaanpak door de Belastingdienst met uw Kamer gedeeld. Daarnaast
wordt een waarborgenkader voor de risicoselectie ontwikkeld voor Belastingdienst.
Zoals de Minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties op 16 februari jl.20 aangaf, is het juridisch toetsingskader etnisch profileren van het College voor de
Rechten van de Mens gebruikt bij de ontwikkeling daarvan. In hun reactie van 2 september
jl.21 op de eerste observaties van de Inspectie belastingen, toeslagen en douane zijn de
Staatssecretarissen van Financiën verder ingegaan op rechtsbescherming en de menselijke
maat.

Vraag 19

Wat is de visie en het beleid van het kabinet ter zake van het gebruik van artificial
intelligence, big data, profilering, risicomodelering en het koppelen van bestanden
ten behoeve van fraudebestrijding en opsporing van strafbare feiten? Indien die visie
er na het aftreden van het kabinet nog niet is, wanneer komt die er dan wel?

Antwoord 19

Het Nederlandse beleid op het terrein van AI is in verschillende brieven aan de Tweede
Kamer verwoord, meest recentelijk in de brieven van 7 oktober over Publieke controle
op AI en de kabinetsreacties op het WRR-rapport «opgave AI» en het Rathenau onderzoek
«Algoritmes Afwegen».22 Nederland zet in op AI-systemen die de mens dienen, veilig zijn en vertrouwd kunnen
worden, die publieke waarden borgen en waarbij een goede rechtsbescherming verzekerd
is.

Het kabinet werkt aan het implementatiekader «inzet van algoritmen» dat toe moet zien
op het borgen van een verantwoorde inzet van algoritmen door overheden. Het is belangrijk
dat voor overheden duidelijk is aan welke eisen ze moeten voldoen en wat van ze verwacht
wordt.

Daarnaast is er Europese wetgeving in de maak die ervoor wil zorgen dat AI-systemen
die op de Europese markt worden gebracht en gebruikt, veilig zijn en fundamentele
rechten en waarden van de Unie respecteren. Nederland heeft een actieve rol in de
onderhandelingen. Afhankelijk van de categorie waarin een AI-systeem valt, gelden
zwaardere of minder zware eisen. AI-systemen die worden gebruikt ten behoeve van fraudebestrijding,
toeslagen en opsporing van strafbare feiten worden in de AI-verordening als hoog-risico
geclassificeerd. Op aandringen van Nederland vallen hier ook systemen onder die de
legitimiteit van ontvangers van toeslagen controleren. Dit betekent dat dergelijke
systemen moeten voldoen aan de eisen die in de verordening worden gesteld en een conformiteitsbeoordeling
moeten ondergaan. Hoog-risico AI-systemen moeten bijvoorbeeld worden gecontroleerd
op data, er moet een risicoanalyse worden uitgevoerd en er moet sprake zijn van menselijke
tussenkomst bij de inzet van deze systemen.

Vraag 20

Kunt u deze vragen één voor één en binnen drie weken beantwoorden?

Antwoord 20

Ik heb de vragen zo snel als mogelijk beantwoord. Helaas is het niet gelukt dit binnen
de termijn van 3 weken te doen.