Antwoord schriftelijke vragen : Antwoord op vragen van het lid Van Haga over oneigenlijk gebruik leefgeld

Antwoord van Staatssecretaris Van der Burg (Justitie en Veiligheid), mede namens de
Ministers van Justitie en Veiligheid en van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (ontvangen
11 juli 2022).

Vraag 1

Bent u bekend met het bericht «Arbeidsmigranten willen ook leefgeld»?1

Antwoord 1

Ja.

Vraag 2

Wat vindt u van het feit dat de gemeente Den Haag heeft vastgesteld dat er zeker 150
Oekraïners, die niet op de vlucht zijn en hier voor de Russische aanval al waren als
arbeidsmigrant, ten onrechte om leefgeld (260 euro per maand en een faciliteit voor
vluchtelingen) komen vragen?

Antwoord 2

We zijn bekend met het signaal vanuit de gemeente Den Haag.

Het kabinet heeft de Tweede Kamer op 30 maart 2022 geïnformeerd dat de volgende personen
in aanmerking komen voor tijdelijke bescherming2:

1. Personen met de Oekraïense nationaliteit die:

○ Op 23 februari 20228 in Oekraïne verbleven;

○ Op of na 27 november 2021 Oekraïne zijn ontvlucht omdat de spanningen toenamen of
die zich op of na 27 november 2021 op het grondgebied van de Unie bevonden (bijvoorbeeld
voor vakantie of werk);

○ Kunnen aantonen dat zij in de periode vóór 27 november 2021 al in Nederland verbleven,
bijvoorbeeld vanwege een eerder ingediende asielaanvraag, op basis van een reguliere
verblijfsvergunning of een verblijfsvergunning die is beëindigd.

2. Staatlozen of derdelanders met een andere nationaliteit dan de Oekraïense, die:

○ Op 23 februari 2022 in Oekraïne internationale bescherming of gelijkwaardige nationale
bescherming genoten;

○ Op 23 februari 2022 een (andere) geldige Oekraïense verblijfsvergunning hadden.

3. Gezinsleden van de hiervoor genoemde personen:

○ Huwelijkspartner of niet-gehuwde partner waarmee een duurzame relatie wordt onderhouden

○ Minderjarige ongehuwde kinderen (binnen of buiten huwelijk geboren of geadopteerd)

○ Andere naaste familieleden die met het gezin samenwoonden en die volledig of grotendeels
afhankelijk zijn.

Op basis van bovenstaande omschrijving kunnen ook personen met de Oekraïense nationaliteit,
die al voor 27 november 2021 in Nederland verbleven, in aanmerking komen voor opvang
en het bijbehorende leefgeld.

Personen die voor de Russische aanval al in Nederland waren als arbeidsmigrant kunnen
derhalve onder de doelgroep vallen en komen in dat geval ook in aanmerking voor opvang
en het bijbehorende leefgeld.

Wat betreft Oekraïners die voor 27 november 2021 elders in Europa verbleven. Zij komen
niet in aanmerking voor de ontheemdenstatus. We zijn op Europees niveau aan het onderzoeken
hoe we beter zicht kunnen krijgen op de verhuisbewegingen binnen Europa.

Vraag 3

Deelt u de mening dat het oneigenlijke gebruik van vluchtelingenfaciliteiten een bom
legt onder de hulp aan échte vluchtelingen? Zo ja, hoe gaat u het oneigenlijke gebruik
zo snel als mogelijk tegen? Kunt u hier gedetailleerd op antwoorden?

Antwoord 3

De voorzieningen voor ontheemden uit Oekraïne, zoals de gemeentelijke of particuliere
opvang en het leefgeld, moeten gebruikt worden voor degene die daar recht op hebben
volgens de Europese Richtlijn tijdelijke bescherming. Wij hebben van gemeenten signalen
ontvangen dat zij het in specifieke situaties lastig vinden om vast te stellen of
iemand onder de Europese Richtlijn valt. In samenwerking met de IND zijn we bezig
handvatten te bieden voor gemeenten. Daarnaast is het mogelijk om bij twijfel de IND
een controle te laten doen op de documenten die worden overlegd door ontheemden. Daar
zijn mobiele teams voor opgericht die per veiligheidsregio worden ingeschakeld om
gemeenten hierbij te ondersteunen. Als niet aan de voorwaarden wordt voldaan voor
inschrijving in het BRP, heeft de ontheemde vooralsnog niet aannemelijk gemaakt dat
hij onder de Europese Richtlijn tijdelijke bescherming valt. Hieruit volgt dat hij
geen recht op opvang en voorzieningen (o.a. leefgeld) heeft. De vreemdeling moet terug
naar het land van herkomst. De Dienst Terugkeer & Vertrek (DT&V) kan het vertrek van
de vreemdeling uit Nederland begeleiden. Indien de vreemdeling toch asiel wil aanvragen,
dan wordt hij verwezen naar Aanmeldcentrum Ter Apel.

Vraag 4

Bent u bekend met het feit dat er heel wat Oekraïners worden uitgebuit? Zo ja, hoe
gaat dat in samenwerking met de Arbeidsinspectie beter en adequater bestrijden? Kunt
u hier gedetailleerd op antwoorden?

Antwoord 4

Binnen de Arbeidsinspectie is sinds het begin van de oorlog in Oekraïne een speciaal
team actief, dat acteert op meldingen van en over ontheemden uit Oekraïne. Alle meldingen
met signalen van mogelijke arbeidsuitbuiting worden onderzocht, en waar mogelijk opgevolgd.
Het is dan ook heel belangrijk dat organisaties en personen signalen van vermoedens
van misbruik, uitbuiting of mensenhandel bij toezichthouders en opsporingsdiensten
melden. Bij inspecties werkt de Arbeidsinspectie regelmatig samen met gemeenten en
andere ketenpartners om misstanden integraal aan te pakken. Op dit moment lopen er
bij de Arbeidsinspectie verschillende onderzoeken naar mogelijke overtredingen van
arbeidswetten bij bedrijven en uitzendbureaus die Oekraïners in dienst hebben. Tot
nu toe heeft dit nog niet geleid tot een constatering van arbeidsuitbuiting in strafrechtelijke
zin, wel tot mogelijke overtredingen van arbeidswetten.

Daarnaast wordt er actief ingezet op zoveel mogelijk bewustwording bij gemeenten,
particulieren en ontheemden zelf, om te bevorderen dat organisaties en personen signalen
van vermoedens van misbruik, uitbuiting of mensenhandel bij toezichthouders en opsporingsdiensten
melden. Zo zorgt het Rijk samen met partners uit het maatschappelijk middenveld voor
goede voorlichting aan alle partijen over de risico’s van mensenhandel voor ontheemden
uit Oekraine. Dit doen we door de bestaande handreikingen (voor gemeenten en particulieren)
en informatieflyers (van CoMensha en het RIEC) te delen. Via websites maar bijvoorbeeld
ook via contactpunten van het Rode Kruis op stations. Tevens wordt ingezet op informatievoorziening
voor werknemers over hun rechten en plichten. Zo zal www.workinnl.nl binnenkort beschikbaar zijn in zowel het Oekraïens als het Russisch.

In algemene zin komen misstanden bij arbeidsmigranten helaas nog te vaak en te breed
voor. Het uitvoeren van de aanbevelingen van het Aanjaagteam Bescherming Arbeidsmigranten
is daarom een belangrijke prioriteit van het kabinet. Hier wordt hard aan gewerkt,
samen met andere betrokken partijen zoals provincies, gemeenten, sociale partners
en handhavingsinstanties. Hoewel er al veel in gang is gezet, is het uitvoeren van
de adviezen niet van de ene op de andere dag geregeld. Het advies van het Aanjaagteam
bevatte aanbevelingen voor de korte termijn, die zijn inmiddels uitgevoerd. Bijvoorbeeld
het verbeteren van de registratie en toegang tot een DigiD. Daarnaast zijn we nu flink
op weg om de aanbevelingen voor de lange termijn, waar wet- en regelgeving voor nodig
is, bij uw Parlement te krijgen.