Verslag van een schriftelijk overleg : Verslag van een schriftelijk overleg over de geannoteerde agenda voor de Raad Algemene Zaken van 15 november 2023 (Kamerstuk 21501-02-2778)

Nr. 2783
VERSLAG VAN EEN SCHRIFTELIJK OVERLEG

Vastgesteld 16 november 2023

De vaste commissie voor Europese Zaken heeft een aantal vragen en opmerkingen voorgelegd
aan de Minister van Buitenlandse Zaken over de brieven van de 3 november 2023 inzake
de geannoteerde agenda van de Raad Algemene Zaken van 15 november 2023 (Kamerstuk
21 501-02, nr. 2778), van 31 oktober 2023 inzake het verslag van de Raad Algemene Zaken van 24 oktober
2023 (Kamerstuk 21 501-02, nr. 2775) en van 6 oktober 2023 inzake Fiche: wijziging verordening Europese statistiek (Kamerstuk
22 112, nr. 3797).

De vragen en opmerkingen zijn op 8 november 2023 aan de Minister van Buitenlandse
Zaken voorgelegd. Bij brief van 14 november 2023 zijn de vragen beantwoord.

De voorzitter van de commissie, Rudmer Heerema

Adjunct-griffier van de commissie, Hoedemaker

Inhoudsopgave

I

Vragen en opmerkingen vanuit de fracties en reactie van de bewindspersoon

2

 

– Vragen en opmerkingen van de leden van de VVD-fractie

2

 

– Vragen en opmerkingen van de leden van de D66-fractie

6

 

– Vragen en opmerkingen van de leden van de GroenLinks-PvdA-fractie

11

 

– Vragen en opmerkingen van de leden van de PVV-fractie

13

 

– Vragen en opmerkingen van de leden van de SP-fractie

17

 

– Vragen en opmerkingen van de leden van de BBB-fractie

20

 

– Vragen en opmerkingen van de leden van de SGP-fractie

21

I Vragen en opmerkingen vanuit de fracties en reactie van de bewindspersoon

Vragen en opmerkingen van de leden van de VVD-fractie

De leden van de VVD-fractie hebben met interesse kennisgenomen van de geannoteerde
agenda voor de raad algemene zaken van 15 november 2023. Zij hebben hierover nog enkele
vragen.

Deze leden lezen in de geannoteerde agenda dat de Europese Commissie binnenkort zal
komen met voortgangsrapportages van kandidaat-lidstaten voor EU-uitbreiding. Deze
zijn op dit moment nog niet bekend. Wel zien voornoemde leden dat de Voorzitter van
de Europese Commissie, Von der Leyen, nu bezig is met het oriënteren hoe kandidaat-lidstaten
lid kunnen worden van de Europese Unie. Als onderdeel van deze oriëntatie heeft zij
recentelijk een 6 miljard euro EU-groeipakket toegezegd voor de economische groei
van zes Balkanlanden (Albanië, Bosnië en Herzegovina, Kosovo, Montenegro, Noord-Macedonië
en Servië) om toekomstig EU-lidmaatschap te bevorderen. Onderdeel van dit groeipakket
is dat Von der Leyen het voorstel heeft gedaan de interne EU-markt op zeven sectoren
open te zetten voor deze Westelijke Balkanlanden in ruil voor hervormingen op onder
andere corruptie en de rechtsstaat. Wat is het oordeel van het kabinet over het openstellen
van de EU-markt op zeven sectoren voor deze landen? Zal dit (negatieve) consequenties
hebben voor de Nederlandse markt?

1. Antwoord van het kabinet

Het aangekondigde Groeiplan voor de Westelijke Balkan werd op 8 november jl. door
de Commissie gepubliceerd. Het kabinet bestudeert momenteel het voorstel, waarbij
ook de consequenties worden gewogen en bijzondere aandacht wordt besteed aan de hervormingsvoorwaarden
die aan eventuele financiële steun voor de Westelijke Balkanlanden worden verbonden.
Uw Kamer ontvangt een appreciatie van het Commissievoorstel in de Kamerbrief met de
kabinetsappreciatie van het uitbreidingspakket voorafgaand aan de Raad Algemene Zaken
van 12 december.

Ook zijn de aan het woord zijnde leden benieuwd hoe het voorgestelde «groeiplan» gefinancierd
zal worden. Kan de Minister dit toelichten?

2. Antwoord van het kabinet

De Commissie stelt voor om extra budget (2 miljard euro) beschikbaar te stellen voor
landen op de Westelijke Balkan in het kader van de voorgestelde tussentijdse herziening
van het meerjarig financieel kader (MFK). Daarnaast stelt de Commissie voor om 4 miljard
euro aan concessionele leningen beschikbaar te stellen. De Commissie stelt voor om
uitbetaling van middelen te koppelen aan voorwaarden, waaronder rechtsstaathervormingen
en regionale economische integratie. Uw Kamer ontvangt een appreciatie van het Commissie
voorstel in de Kamerbrief met de kabinetsappreciatie van het uitbreidingspakket.

De leden van de VVD-fractie hebben reeds hun zorgen geuit over de diplomatieke koers
van Servië. Gezien het land zich onder andere niet conformeert aan het gemeenschappelijk
buitenlands en veiligheidsbeleid (GBVB) van de EU vragen deze leden of toegang tot
de interne EU-markt voor Servië wel wenselijk is en of dit geen verkeerd signaal is
naar Servië en andere kandidaat-lidstaten.

3. Antwoord van het kabinet

Het kabinet bestudeert momenteel het Commissievoorstel, waarbij bijzondere aandacht
wordt besteed aan de voorwaarden die aan eventuele financiële steun voor de Westelijke
Balkan regio gekoppeld zijn. Bij de beoordeling door de Commissie van voortgang van
(potentiële) kandidaat-lidstaten wordt, zeker sinds de Russische agressie tegen Oekraïne,
ook extra aandacht besteed aan de mate van aansluiting bij het EU gemeenschappelijk
buitenlands en veiligheidsbeleid (GBVB). Uw Kamer ontvangt een appreciatie van het
Commissie voorstel in de Kamerbrief met de kabinetsappreciatie van het uitbreidingspakket.

De leden van de VVD-fractie vragen of tijdens de discussie over de toekomst van de
EU en absorptiecapaciteit ook aandacht zal zijn voor naleving van het GBVB door kandidaat-lidstaten
als voorwaarde voor vooruitgang in het toetredingsproces. Kan de Minister de Nederlandse
inzet hierop toelichten? Kan de Minister ook de noodzaak van betere naleving van het
GBVB door kandidaat-lidstaten agenderen?

4. Antwoord van het kabinet

Van iedere kandidaat-lidstaat wordt verwacht dat deze zich aansluit bij het Europese
Gemeenschappelijk Buitenland en Veiligheidsbeleid (GBVB). Conform de motie van het
lid Van Wijngaarden c.s. (Kamerstuk 21 501-02, nr. 2565) heeft het kabinet het afgelopen jaar bijzonder de aandacht gevestigd op aansluiting
door kandidaat-lidstaten bij het GBVB. Het kabinet heeft in gesprekken met de Commissie
en andere EU-lidstaten gepleit voor een belangrijkere rol voor GBVB-aansluiting in
het uitbreidingsproces. Er bleek onvoldoende steun in de Raad om hiervoor de methodologie
en de geldende onderhandelingsraamwerken aan te passen. Evenwel heeft de Commissie
gedurende het jaar, en in de mededeling over het uitbreidingspakket, meermaals benadrukt
dat sinds de Russische agressie tegen Oekraïne het belang van GBVB-aansluiting in
het kader van het uitbreidingsproces is toegenomen. Ook bleef het kabinet in gesprek
met landen, waaronder Servië en Georgië, waar GBVB-aansluiting een punt van zorg is.
Het kabinet zal dit blijven doen.

Voornoemde leden lezen dat de voorgestelde herziening van het Meerjarig Financieel
Kader (MFK) en een nieuw steunpakket voor Oekraïne wederom ter discussie zullen staan.
Deze leden hebben recentelijk meermaals vragen ingediend over steun aan Oekraïne,
maar zijn benieuwd naar de Nederlandse inzet tijdens de Raad Algemene Zaken hierop.
Wat zal de Nederlandse inzet zijn tijdens de Raad Algemene Zaken voor het spoedig
vormgeven van een nieuw steunpakket voor Oekraïne? Wat staat op dit moment het nieuwe
steunpakket voor Oekraïne nog in de weg? Handhaaft het kabinet haar positie dat de
Europese Commissie fondsen moet vinden met behulp van herprioritering? Vormen voortdurende
MFK-onderhandelingen een risico voor het finaliseren van het steunpakket voor Oekraïne?

5. Antwoord van het kabinet

Het kabinet staat positief tegenover het structureler vormgeven van de financiële
EU-steun aan Oekraïne, in lijn met de inzet van het kabinet voor blijvende solidariteit
met Oekraïne. Het uitgangspunt voor het kabinet ten aanzien van het Commissievoorstel
voor een tussentijdse herziening is dat uitdagingen en verplichtingen in principe
opgevangen dienen te worden binnen de kaders van het MFK en de daarbij overeengekomen
speciale instrumenten, door optimaal gebruik van bestaande middelen en waar nodig
herprioritering en flexibilisering.1 Enkel onvoorziene omstandigheden die niet binnen het plafond kunnen worden opgevangen
dienen in overweging te worden genomen. Dit is het geval wat betreft de gevolgen van
de Russische agressieoorlog in Oekraïne. De Raad Algemene Zaken (RAZ) en Europese
Raad (ER) zullen in december de discussie over deze voorstellen voortzetten teneinde
over een integraal pakket overeenstemming te bereiken. Het kabinet is van mening dat
steun aan Oekraïne geen vertraging op mag lopen door de pakketbenadering voor de MFK-herziening
en maakt zich sterk voor tijdige besluitvorming over de Oekraïne-faciliteit.

De aan het woord zijnde leden hebben met belangstelling het nieuwsbericht gelezen
dat Oekraïne en Moldavië «groen licht» krijgen van de Europese Commissie voor het
starten van onderhandelingen over EU-toetreding. Deze leden stellen dat het goed is
dat Oekraïne perspectief heeft om volgens het principe «strikt en fair» toe te werken
richting EU-toetreding. Oekraïne en Moldavië hebben nog veel stappen te zetten op
onder andere het gebied van democratie en rechtsstaat voordat EU-toetreding mogelijk
is. Wat is de Nederlandse inzet tijdens de Raad Algemene Zaken op het gebied van voortgang
in het toetredingsproces voor Oekraïne en Moldavië? Welke principes en kaders zet
Nederland hierin voorop? Welke overwegingen neemt de Minister hierin mee?

6. Antwoord van het kabinet

Tijdens de RAZ van 15 november is geen besluitvorming voorzien met betrekking tot
het toetredingsproces van Oekraïne en Moldavië. Het kabinet bestudeert momenteel de
voortgangsrapportages en aanbevelingen van de Commissie voor Oekraïne en Moldavië.
Uw Kamer ontvangt hierover een kabinetsappreciatie voorafgaand aan de RAZ van 12 december.
Het al dan niet openen van toetredingsonderhandelingen met Oekraïne en Moldavië zal
voornamelijk afhangen van de voortgang op rechtsstaathervormingen, waarbij de voortgang
op de gestelde hervormingsprioriteiten leidend zal zijn. Besluitvorming hierover vindt
plaats tijdens de ER in december en ligt bij de lidstaten, niet bij de Commissie.

De leden van de VVD-fractie lezen dat de artikel 7-procedures tegen Hongarije en Polen
geagendeerd zijn. Deze leden maken zich ernstige zorgen over beide lidstaten. De Poolse
verkiezingsuitslag is reden tot hoop, maar Hongarije blijft in gebreke. Hoe oordeelt
het kabinet over het rapport van het Helsinki Comité waarin wordt gesteld dat Hongarije
slechts aan een van de 27 supermijlpalen heeft voldaan? Hoe verhoudt dit zich tot
de Hongaarse bewering dat het nu aan vier supermijlpalen voldoet? Zou het kabinet
zich kunnen inzetten voor verdere stappen tegen Hongarije, zeker nu het Europees krachtenveld
verschuift naar aanleiding van de Poolse verkiezingsuitslag?

7. Antwoord van het kabinet

Het kabinet heeft kennis genomen van het rapport van het Helsinki Comité. Het is aan
de Commissie om te beoordelen of er sprake is van voldoende verwezenlijking van de
mijlpalen en doelen opgenomen in het Hongaarse Herstel- en Veerkrachtplan (HVP). Op
het moment dat Hongarije een verzoek tot uitbetaling doet uit de Herstel- en Veerkrachtfaciliteit
(HVF), zal de Commissie binnen twee maanden beoordelen of Hongarije de overeengekomen
mijlpalen en doelen daadwerkelijk heeft gerealiseerd. Nederland zal erop toezien dat
de Commissie dit zorgvuldig doet. Met betrekking tot het nemen van verdere stappen
tegen Hongarije wordt verwezen naar de reactie op de motie van het lid Van Wijngaarden
in de Kamerbrief van 8 september jl. en het Verslag van het Schriftelijk Overleg Rechtsstatelijke
Ontwikkelingen in de Unie van 26 oktober jl.2 Het is te vroeg om conclusies te trekken over de vraag wat de uitslag van de Poolse
verkiezingen betekent voor belangrijke Europese thema’s als de rechtsstaat, aangezien
de coalitieonderhandelingen in Polen nog gaande zijn.

Ten slotte zijn de leden van de VVD-fractie benieuwd naar wat het afronden van de
onderhandelingen tussen de Raad en het Europees Parlement over het Asiel- en Migratiepact
nog in de weg staat. Op welke onderdelen verwacht de Minister nog voor de verkiezingen
van het Europees Parlement een akkoord? Kan de Minister bevestigen dat een compromis
tussen de Raad en het Europees Parlement niet ten koste mag gaan van de essentiële
prioriteiten voor Nederland (rondom grenscontroles, buitengrensprocedures voor kansarme
asielaanvragen, het tegengaan van secundaire migratie, de ruimte om migratieafspraken
te maken met derde landen etc.)?

8. Antwoord van het kabinet

De trilogen tussen het Europees Parlement (EP) en de Raad zijn op de verschillende
wetsvoorstellen van het Asiel- en Migratiepact in volle gang, zowel op technisch als
politiek niveau. Omdat het een omvangrijk wetgevingspakket betreft, vergen deze onderhandelingen
tijd. Zowel het EP als de Raad streven naar een akkoord voor de aankomende verkiezingen
van het EP. Voor Nederland zullen de afspraken over verplichte screening, asielgrensprocedures
voor kansarme asielverzoeken, effectieve Dublin-afspraken, evenals een gebalanceerd
solidariteitsmechanisme, belangrijke uitgangspunten zijn voor een eindakkoord. Nederland
brengt deze aandachtspunten dan ook voortdurend onder de aandacht van het Voorzitterschap,
overige lidstaten, en de Commissie.

Hoe kijkt de Minister naar de ontwikkelingen in Duitsland, waar het tegengaan van
irreguliere migratie meer prioriteit lijkt te krijgen? En hoe kijkt de Minister naar
de hogere instroom via de Canarische eilanden? In hoeverre vergroot dit de urgentie
en mogelijkheden om spoedig tot een akkoord te komen op openstaande onderdelen van
het Asiel- en Migratiepact?

9. Antwoord van het kabinet

De Raad en het EP zijn zich reeds bewust van de urgentie om spoedig tot een akkoord
te komen op het Asiel- en Migratiepact. Het kabinet volgt de door de VVD-fractie genoemde
ontwikkelingen nauwgezet.

Vragen en opmerkingen van de leden van de D66-fractie

De leden van de D66-fractie hebben met interesse kennisgenomen van de geannoteerde
agenda van de Raad Algemene Zaken van 15 november en willen de Minister nog enkele
vragen voorleggen.

Deze leden hechten grote waarde aan een zorgvuldig toetredingsproces. Hiervoor hebben
voornoemde leden een voorstel gepresenteerd bij het plenaire debat op 24 oktober 2023
over de Europese Raad van 26 en 27 oktober 2023 (Kamerstuk 21 501-20, nr. 1976). Kan de Minister hier snel een reactie op geven zoals verzocht in de Kamervragen
van het lid Sjoerdsma over het D66-plan «Toekomst van toetreding» (2023Z18865)?

10. Antwoord van het kabinet

Het kabinet heeft met belangstelling kennisgenomen van het voorstel van de leden van
de D66-fractie. In het voorstel van D66 ziet het kabinet een interessante bijdrage
aan de discussie over het invullen van het concept van graduele integratie, wat door
denktanks en experts wordt genoemd in relatie tot de toekomst van de EU en de nodige
voorbereidingen op een toekomstige uitbreiding. Het kabinet onderschrijft de huidige
uitbreidingsmethodologie, die in 2020 is herzien en waarin eigen merites, conditionaliteit
en omkeerbaarheid centraal staan (Kamerstuk 21 501-20, nr. 1511). Iedere kandidaat-lidstaat bepaalt de snelheid van het eigen toetredingsproces door
het doorvoeren van de benodigde hervormingen en wordt op basis van de eigen merites
beoordeeld. De methodologie biedt ruimte voor een dynamischer proces, onder andere
door middel van versnelde integratie en «phasing in». Zo zijn er in het kader van het screening proces voor Noord-Macedonië en Albanië concrete voorstellen gedaan voor versnelde
integratie. Het kabinet zet in op verdere concretisering en operationalisering van
dit onderdeel van de methodologie. Hierbij blijft het kabinet open staan voor ideeën,
zoals ook naar voren gebracht door de D66-fractie, en blijft met de Commissie in gesprek
over concrete stappen voor de invulling van dit concept.

De leden van de D66-fractie ontvangen graag zo snel mogelijk een kabinetsappreciatie
op het uitbreidingsrapport van de Europese Commissie dat 8 november 2023 verschijnt.
Er zijn al een aantal zaken uit het rapport gelekt, onder andere dat de Europese Commissie
aanbeveelt om de onderhandelingen te openen met Oekraïne en Moldavië. Ook Georgië
en Bosnië en Herzegovina krijgen naar alle verwachtingen groen licht om de onderhandelingen
te starten. Kan de Minister in dit schriftelijk overleg al een korte appreciatie geven
per genoemde lidstaat? Kan zij daarbij ook ingaan op welke verbeteringen de lidstaten
nu hebben doorgevoerd die hen in staat stelt om die goedkeuring van de Commissie te
krijgen?

11. Antwoord van het kabinet

Het kabinet bestudeert momenteel de voortgangsrapportages en aanbevelingen voor de
tien (potentiële) kandidaat-lidstaten die door de Commissie op 8 november jl. zijn
gepresenteerd. Uw Kamer ontvangt hierover een kabinetsappreciatie voorafgaand aan
de RAZ van 12 december. Het al dan niet zetten van een stap in het toetredingsproces
van individuele landen zal afhangen van voortgang op de gestelde hervormingsprioriteiten.

De aan het woord zijnde leden staan positief tegenover het uitbreiden van de Europese
Unie, specifiek met het oog op de geopolitieke instabiliteit in de regio die anders
over zal waaien naar de EU. Deze leden zijn van mening dat als aan alle Kopenhagen-criteria
zijn voldaan, dat landen dan moeten kunnen toetreden. De uitbreiding van de EU zal
echter ook om interne hervormingen van de Europese Unie vragen. Daarover wordt nu
in de EU uitgebreid gesproken. Op verzoek van Duitsland en Frankijk heeft een aantal
experts een paper geschreven over een Europa van meerdere snelheden, van meerdere
cirkels als het ware. Kan de Minister in dit schriftelijke overleg daar een appreciatie
op geven?

12. Antwoord van het kabinet

Het rapport «Sailing on High Seas: Reforming and Enlarging the EU for the 21st Century» is geschreven door een groep van twaalf onafhankelijke experts, op initiatief van
Frankrijk en Duitsland. Het rapport bevat meerdere voorstellen voor hervormingen als
het gaat om de rechtsstaat en EU instellingen. Ook schetst het rapport een aantal
vergezichten voor verdere verbreding en verdieping van de Unie, waaronder een Europa
van meerdere snelheden.

Het kabinet verwelkomt de centrale plek van de rechtsstaat in het rapport. De huidige
vorm van EU samenwerking op alle terreinen is immers alleen mogelijk indien alle lidstaten
de rechtsstaatwaarde, zoals verankerd in artikel 2 VEU (en de concrete uitwerking
daarvan in EU-rechtelijke verplichtingen zoals rechterlijke onafhankelijkheid), binnen
de EU naleven. Uitbreiding mag de EU en het handelingsvermogen niet verzwakken. Het
is dan ook voor het kabinet van het grootste belang dat kandidaat-lidstaten volledig
moeten voldoen aan de genoemde rechtsstaatsconditionaliteiten. Verder verwelkomt het
kabinet de aandacht die het rapport heeft voor het versterken van de effectiviteit
en de democratische legitimiteit van de EU, bijvoorbeeld door het uitbreiden van gekwalificeerde
meerderheidsstemming binnen de Raad. Het kabinet is voorstander van een overstap naar
gekwalificeerde meerderheidsstemming op een aantal terreinen binnen het Gemeenschappelijk
Buitenland- en Veiligheidsbeleid (o.a. sancties, mensenrechtenverklaringen in multilaterale
fora, civiele missies). Conform het coalitieakkoord (Bijlage bij Kamerstuk 35 788, nr. 77) staat het kabinet in brede zin open voor een Europa met kopgroepen bijvoorbeeld
op het gebied van klimaat of migratie. Daarbij moet worden aangemerkt dat een EU met
kopgroepen niet gelijk staat aan het model met concentrische cirkels zoals voorgesteld
in het rapport. Zodra voorstellen uit dit (en andere) rapport(en) hun weg vinden naar
de onderhandelingstafel, zal het kabinet een meer detailleerde appreciatie delen.

Verder zijn de leden van de D66-fractie benieuwd naar de hervormingen die de Minister
zelf voorstaat. Zij lezen dat Nederland op dit moment nog niet thuis lijkt te geven
in de discussie over hervormingen. Wat deze leden betreft is dat een gemiste kans.
Nu er over hervorming wordt gesproken, is het zaak om een constructieve gesprekspartner
te zijn als we invloed willen uitoefenen op de toekomst van de Europese Unie. Kan
de Minister separaat, maar voor de Europese Raad van 14 en 15 december 2023, een brief
aan de Kamer doen toekomen waarin zij uiteenzet op welke beleidsterreinen de EU, naar
haar inzien, hervormd zou moeten worden om uitbreiding succesvol te maken, en welke
voorstellen zij hierop zal gaan doen of welke voorstellen hier al door andere lidstaten
op gedaan zijn? De leden van de D66-fractie zouden in die brief in elk geval een inzet
willen zien op zaken als het besluitvormingsproces in de EU, de financiële organisatie
van de EU en het macro-economisch beleid van de EU.

13. Antwoord van het kabinet

Toekomstige uitbreiding vraagt om gedegen voorbereiding, zowel aan de kant van kandidaat-lidstaten
alsook aan de kant van de EU. De EU zal in kaart moeten brengen wat de gevolgen zijn
van uitbreiding op beleidsmatig, budgettair en institutioneel terrein. Het kabinet
zet zich ervoor in dat het inhoudelijk voorbereidende werk van de EU zich richt op
in ieder geval zes nauw met elkaar samenhangende aspecten: (1) rechtsstaat, democratie
en grondrechten; (2) geopolitiek en veiligheid; (3) financiën; (4) interne markt;
(5) migratie; (6) institutionele architectuur. Als de impact van uitbreiding op deze
terreinen in kaart is gebracht kan worden bezien of, en zo ja, welke hervormingen
nodig zouden zijn om te zorgen dat een uitgebreide EU een sterke, effectieve en legitieme
actor blijft, met de rechtsstaat als fundament en met goed functionerende instellingen.
De Kamer wordt via de geannoteerde agenda’s voor en verslagen van de RAZ en de ER
geïnformeerd over de laatste stand van zaken, inclusief de Nederlandse inzet.3 Wanneer ontwikkelingen daartoe nopen zal het kabinet uw Kamer hierover informeren.

De Minister heeft eerder toegezegd de toegang tot delegates portal te bespreken en
er zorg voor te dragen dat nationale parlementen die toegang behouden. De leden van
de D66-fractie vragen hoe het met deze gesprekken staat. Waar en wanneer heeft ze
het besproken? Kan zij ook in deze Raad Algemene Zaken opbrengen dat het wat Nederland
betreft zeer onwenselijk is als nationale parlementen de volle toegang tot deze Europese
documentenstroom te verliezen? Wat deze leden betreft mag de Minister hier zich ferm
over uitspreken.

14. Antwoord van het kabinet

Naar aanleiding van het voornemen van het Raadssecretariaat om voor Delegates Portal
alleen nog accounts van ministeries en Permanente Vertegenwoordigingen van lidstaten
te accepteren, en niet (meer) van de nationale parlementen, heeft Nederland direct
aangedrongen op besprekingen hierover. Naar aanleiding hiervan is het onderwerp op
hoogambtelijk niveau in Brussel besproken. Vervolgens is het Raadssecretariaat technische
besprekingen gestart met Nederland en een aantal andere lidstaten. Deze technische
besprekingen zijn momenteel nog gaande. Het kabinet vindt het van groot belang dat
EU-informatie (waaronder Limité-documenten) toegankelijk is voor nationale parlementen
en zal zich hiervoor blijven inzetten. Relevante ontwikkelingen in de besprekingen
zullen met de Kamer worden gedeeld, conform de toezegging zoals gedaan door de Minister
van Buitenlandse Zaken tijdens het commissiedebat informele RAZ van 26 september jl.
(Kamerstuk 21 501-02, nr. 2716)

De aan het woord zijnde leden vinden het goed om te lezen dat de Minister voorstander
is van het zo snel mogelijk inzetten van artikel 7 tegen Hongarije. Zij wijzen de
Minister erop dat het zeer zorgelijk is dat zelfs artikel 7.1 nog niet in werking
is getreden, aangezien die in theorie bedoeld is als «preventieve» maatregel. De leden
van de D66-fractie zien ook dat er nog een lange weg te gaan is tot een daadwerkelijke
inperking van de rechten van in ieder geval Hongarije, maar zij zijn wel van mening
dat het tijd wordt dat de Europese Unie daar concrete stappen op gaat zetten. Met
een hopelijk snel gevormde nieuwe regering in Polen ligt het krachtenveld er wel degelijk
anders voor. De Visegrad 4, die gezamenlijk elkaar het hand boven het hoofd hebben
gehouden, lijkt uit elkaar te vallen op deze manier, en dan heeft Hongarije niet meer
de blokkerende minderheid waar het lang op geleund heeft. Deze leden zouden graag
zien dat de Minister actief het gesprek aangaat in Brussel over het doorzetten van
artikel 7.1, zodat de eerste stappen genomen kunnen worden richting het ontnemen van
het stemrecht van Hongarije.

Voornoemde leden zijn van mening dat de noodzaak van het ontnemen van dat stemrecht
met de dag groeit. De premier van Hongarije, Orbán, ontpopt zich steeds meer tot de
spreekbuis van het Kremlin in Europa. Doordat de EU daar geen adequate acties tegen
kan nemen, wordt de EU daardoor gegijzeld. Al sinds het begin van de Russische invasie
in Oekraïne bemoeilijkt premier Orbán het snel en effectief handelen van de Europese
Unie door elk sanctie pakket te vertragen en te dreigen met veto’s, door het voorgestelde
Oekraïne fonds te vetoën en nu ook door, nog voordat het rapport over kandidaatlidmaatschap
van Oekraïne is uitgekomen, al te dreigen met een veto over het openen van de onderhandelingen.
De leden van de D66-fractie zien graag dat de motie van het lid Sjoerdsma c.s. over
het zo snel mogelijk de artikel 7-procedure tegen Hongarije verder brengen en Hongarije
het stemrecht in de EU ontnemen (Kamerstuk 21 501-02, nr. 2767) consequent wordt doorgevoerd en dat iedere mogelijkheid om dichterbij het ontnemen
van het stemrecht van Hongarije te komen wordt benut.

15. Antwoord van het kabinet

Uw Kamer is in de geannoteerde agenda van de Raad Algemene Zaken van 15 november as.
geïnformeerd over de opvolging van motie van het lid Sjoerdsma c.s.4 Zoals ook in de geannoteerde agenda is vermeld, zet het kabinet in op een zo effectief
mogelijke voortzetting van de Artikel 7-procedure tegen Hongarije. Dit is een belangrijk
rechtsstaatinstrument om de ernstige rechtsstatelijke problemen in Hongarije op politiek
niveau te bespreken. Het kabinet houdt het krachtenveld nauwlettend in de gaten. De
vereiste viervijfde meerderheid om als Raad te constateren dat er ten aanzien van
Hongarije een duidelijk gevaar bestaat voor ernstige schending van de waarden van
de EU is nog niet in zicht. Om daadwerkelijk over te kunnen gaan tot het opleggen
van sancties in de vorm van schorsing van bepaalde Verdragsrechten is een unaniem
besluit van de Raad nodig (minus de lidstaat in kwestie), en goedkeuring van het Europees
Parlement, dat er sprake is van een «ernstige en voortdurende schending» (artikel
7(2) VEU). Pas daarna kan de Raad met gekwalificeerde meerderheid besluiten om sancties
in de vorm van schorsing van bepaalde Verdragsrechten op te leggen (artikel 7(3) VEU).
Ook dit is nog niet aan de orde. Mochten wijzigingen in het Europese krachtenveld
aanleiding geven om te veronderstellen dat het nemen van de bovengenoemde stap(pen)
in de Artikel 7-procedure tegen Hongarije in beeld zou(den) kunnen komen, dan wordt
uw Kamer daarover geïnformeerd.

Tot slot vragen deze leden of de Minister een toelichting kan geven op de uitvoering
van de motie van het lid Sjoerdsma c.s. over het zo snel mogelijk vrijgeven van Europese
middelen zodra een nieuwe Poolse regering de vereiste rechtsstaathervormingen heeft
doorgevoerd (Kamerstuk 21 501-02, nr. 2766). Wat voornoemde leden betreft gaan deze en de eerder genoemde motie hand in hand.
Deze leden zijn van mening dat wanneer een land consequent de rechtsstaat blijft ondermijnen
en afdrijft van de Europese gezamenlijke waarden, de Europese Unie daar hard tegen
moet optreden. Tegelijk zijn de aan het woord zijnde leden van mening dat zodra er
verbetering zichtbaar is, dit ook beloond moet worden. Het geld dat gereserveerd is
voor Polen moet zo snel mogelijk bij het Poolse volk terecht komen, zodat zij ook
voelen dat de keuze voor een pro-Europese en rechtsstatelijke regering loont.

16. Antwoord van het kabinet

In reactie op motie van het lid Sjoerdsma c.s.5, en zoals ook beschreven in het Verslag van het Schriftelijk Overleg Rechtsstatelijke
Ontwikkelingen van de Unie van 26 oktober jl., is het te vroeg om conclusies te trekken
over wat de uitslag van de Poolse verkiezingen betekent voor belangrijke Europese
thema’s als de rechtsstaat, aangezien de coalitieonderhandelingen in Polen nog gaande
zijn. Polen kan een verzoek doen tot uitbetaling uit de HVF op het moment dat het
van mening is ssdat de overeengekomen «supermijlpalen» op het gebied van de rechtsstaat
uit het Poolse HVF volledig zijn gerealiseerd.6 Op het moment dat Polen een verzoek tot uitbetaling doet, is het aan de Commissie
om te toetsen of een lidstaat daadwerkelijk de mijlpalen heeft gerealiseerd, en op
grond daarvan recht heeft op uitbetaling. Het blijft voor Nederland van belang dat
de Commissie dit zorgvuldig doet. Op dit moment heeft Polen nog geen betaalverzoek
ingediend. Polen heeft tot eind 2026 om het HVP volledig uit te voeren. Het kabinet
blijft zich bilateraal, zowel politiek als financieel, inzetten voor ondersteuning
van het maatschappelijk middenveld in landen waar zorgen bestaan over de rechtsstaat.

Vragen en opmerkingen van de leden van de GroenLinks-PvdA-fractie

De leden van de fractie van GroenLinks-PvdA hebben kennisgenomen van de geannoteerde
agenda van de Raad Algemene Zaken. Zij hebben hier nog enkele vragen en opmerkingen
bij.

Deze leden lezen dat het kabinet de voortgangsrapportages van de (potentiële) kandidaat-lidstaten
voorziet van een kabinetsappreciatie en deze met de Kamer zal delen. Wanneer kan de
Kamer deze verwachten? Gaat het kabinet in de appreciatie in op de vraag of het voorstander
is van het openen van toetredingsonderhandelingen?

17. Antwoord van het kabinet

Het kabinet bestudeert momenteel de voortgangsrapportages en aanbevelingen voor de
tien (potentiële) kandidaat-lidstaten die door de Commissie op 8 november jl. zijn
gepresenteerd. Uw Kamer ontvangt hierover een kabinetsappreciatie voorafgaand aan
de RAZ van 12 december. Het al dan niet zetten van een stap in het toetredingsproces
van individuele landen zal afhangen van voortgang op de gestelde hervormingsprioriteiten.
Besluitvorming hierover vindt plaats tijdens de ER in december.

Voornoemde leden lezen dat het kabinet waarde hecht aan een gedegen voorbereiding
van EU-uitbreiding en dat het kabinet geen voorstander is van het noemen van data
voor het toetreden van kandidaat-lidstaten. Deze leden zijn het eens dat er een zorgvuldig
proces moet plaatsvinden. Deelt de Minister de mening dat het bieden van perspectief
een motivator kan zijn om stappen te zetten om hervormingen voortvarend door te voeren?
Op welke manier wil de Minister wél perspectief bieden op toetreding?

18. Antwoord van het kabinet

Het kabinet steunt het EU-perspectief van alle (potentiële) kandidaat-lidstaten. Een
reëel vooruitzicht op EU-lidmaatschap is voor veel landen een belangrijke drijfveer
om hervormingen op het gebied van democratie en de rechtsstaat door te voeren. Het
kabinet blijft de (potentiële) kandidaat-lidstaten hierin steunen, zowel in Europees
verband als via het Nederlandse MATRA-programma. Evenwel ligt de verantwoordelijkheid
voor deze hervormingen bij de kandidaat-lidstaten zelf.

Verder lezen deze leden dat de Minister zes aspecten noemt waar de EU zich op moet
richten in de voorbereiding om de uitbreiding tot een succes te maken. Op welke manier
moet de EU volgens de Minister actief bijdragen aan ontwikkelingen op deze aspecten?

19. Antwoord van het kabinet

Zoals aangegeven in antwoord op vraag 13 zal de EU in kaart moeten brengen wat de
gevolgen zijn van uitbreiding op beleidsmatig, budgettair en institutioneel terrein
om in staat te zijn weloverwogen keuzes te maken en eventuele risico’s te mitigeren.
Het kabinet zet zich ervoor in dat het inhoudelijk voorbereidende werk van de EU zich
richt op in ieder geval zes nauw met elkaar samenhangende aspecten: (1) rechtsstaat,
democratie en grondrechten; (2) geopolitiek en veiligheid; (3) financiën; (4) interne
markt; (5) migratie; (6) institutionele architectuur. Het kabinet zet zich ervoor
in dat de EU-lidstaten dit proces blijven aansturen, ook zodat alle lidstaten over
hetzelfde kennisniveau beschikken. Dit blijven zij doen in nauw contact met de instellingen.
Zo heeft de Commissie aangekondigd in het voorjaar 2024 met een drietal «pre-enlargement
policy reviews» te komen.

Migratie wordt als een van de aspecten genoemd. Wat zijn volgens de Minister aspecten
die de EU omtrent migratie moet meenemen in de voorbereiding? Deelt de Minister de
mening dat migratie geen vast onderdeel is van de Kopenhagencriteria? Zo nee, waarom
is dit volgens de Minister wel een onderdeel? Zo ja, wat is de reden dat migratie
is opgenomen in de aspecten aangemerkt door het kabinet?

20. Antwoord van het kabinet

Het kabinet stelt dat onder andere dat aangezien uitbreiding van de EU resulteert
in nieuwe buitengrenzen, effectief grensmanagement en toezicht op de implementatie
van het volledige acquis inzake asiel en migratie belangrijke aspecten zijn die de EU omtrent migratie moet
meenemen bij de eigen voorbereidingen op toekomstige EU-uitbreiding. Parallel hieraan
is het voor het kabinet van groot belang dat kandidaat-lidstaten voorafgaand aan toetreding
voldoen aan het volledige acquis inzake asiel en migratie, conform de huidige toetredingsmethodologie.

De leden van de GroenLinks-PvdA-fractie maken zich zorgen over de voortgang van de
onderhandelingen over de herziening van het Meerjarig Financieel Kader en het dreigement
van een veto door Hongarije. Voor de gezondheid van de rechtsstaat in Hongarije en
de EU in bredere zin én voor de toekomst van rechtsstaatmechanismen is het cruciaal
om niet te bezwijken onder de druk van premier Orbán. Het Hongaarse Helsinki Committee
is bijzonder kritisch op de voortgang van Hongarije op de noodzakelijke rechtsstatelijke
hervormingen.7 Kan de Minister een appreciatie geven van de analyse van het rapport van het Hongaarse
Helsinki Committee?

21. Antwoord van het kabinet

Het kabinet heeft kennis genomen van het rapport van het Helsinki Comité. Het rapport
geeft een analyse van de hervormingen waarmee Hongarije beoogt de tekortkomingen op
het terrein van rechterlijke onafhankelijkheid te adresseren. Dit om te kunnen voldoen
aan de voorwaarden voor betaling van EU-middelen uit de HVF, alsook de voorwaarden
voor betaling van EU-middelen uit fondsen die vallen onder de Common Provisions Regulation (CPR). Het is voor beide instrumenten aan de Commissie om te beoordelen of Hongarije
aan de gestelde voorwaarden voldoet. Uw Kamer ontving in een Kamerbrief op 13 juni
jl., in het verslag van de RAZ van 19 september jl.,8 en in het Verslag van het Schriftelijk Overleg Rechtsstatelijke Ontwikkelingen in
de EU van 26 oktober jl.9 een overzicht van de laatste stand van zaken hierover.

Het kabinet blijft het belang van een zorgvuldige toets bij de Commissie benadrukken.
Samen met andere EU-lidstaten blijft het kabinet het belang van een sterke rechtsstaat
en, ook in het kader van de tussentijdse herziening van het MFK, gezamenlijke EU-steun
aan Oekraïne onderstrepen, zowel in EU-verband als in bilaterale gesprekken met EU-lidstaten.

Mocht Hongarije toch doorzetten met het gebruik van het vetorecht, welke stappen neemt
het kabinet dan om alsnog te garanderen dat Oekraïne de steun krijgt die het land
verdient?

22. Antwoord van het kabinet

Het kabinet zet ten aanzien van de voortdurende Russische oorlog tegen Oekraïne in
op het zoveel mogelijk steunen van Oekraïne enerzijds en anderzijds het vergroten
van druk op Rusland om zijn agressie te beëindigen. Deze inzet wordt op verschillende
wijzen gerealiseerd, zowel bilateraal als multilateraal. De inzet van het kabinet
omvat ook blijvende solidariteit waarbij Nederland en de EU-lidstaten hun fair share bijdragen aan de liquiditeitssteun voor Oekraïne en aan de herstel- en wederopbouwopgave.
Het kabinet blijft het belang van gezamenlijke EU-steun aan Oekraïne onderstrepen
en maakt zich sterk voor tijdige besluitvorming over een nieuw steunpakket voor Oekraine.

Vragen en opmerkingen van de leden van de PVV-fractie

De leden van de PVV-fractie hebben kennisgenomen van de geannoteerde agenda van de
Raad Algemene Zaken van 15 november en hebben in dat kader nog de volgende vragen
en opmerkingen.

Het verheugt deze leden dat de bespreking van het Meerjarig Financieel Kader voor
nu van de agenda is gehaald. In dat kader doen voornoemde leden toch het verzoek aan
de Minister om onder geen beding toezeggingen te doen, stappen te zetten in de richting
van een verhoging van de huidige MFK-uitgavenplafonds. Kan de Minister dit garanderen/toezeggen,
mocht onverhoopt het onderwerp toch besproken worden, al dan niet en marge van de
Raad Algemene Zaken?

23. Antwoord van het kabinet

Het uitgangspunt voor het kabinet ten aanzien van het Commissievoorstel voor een tussentijdse
herziening van het MFK is dat uitdagingen en verplichtingen in principe opgevangen
dienen te worden binnen de kaders van het MFK en de daarbij overeengekomen speciale
instrumenten, door optimaal gebruik van bestaande middelen en waar nodig herprioritering
en flexibilisering. Enkel onvoorziene omstandigheden die niet binnen het plafond kunnen
worden opgevangen dienen in overweging te worden genomen. Dit is het geval wat betreft
de gevolgen van de Russische agressieoorlog in Oekraïne. Het kabinet staat positief
tegenover het structureler vormgeven van de financiële EU-steun aan Oekraïne, in lijn
met de inzet van het kabinet voor blijvende solidariteit met Oekraïne.10

De leden van de PVV-fractie zijn bezorgd over de toenemende bemoeienis van de EU op
het gebied van hoe Nederland haar nationale verkiezingen voor het Europees Parlement
organiseert. Voor een EU-voorstel voor een verbod op exitpolls lijkt zich geen meerderheid
af te tekenen. Het verbaast deze leden echter enorm dat het kabinet positief staat
tegenover een voorstel om vrijwillig alsnog afspraken te maken over het verbieden
van exitpolls op de verkiezingsdag. Kan de Minister de Nederlandse steun voor dit
onzalige voorstel snel intrekken en dit haast orwelliaanse voorstel naar de prullenbak
verwijzen?

24. Antwoord van het kabinet

Een van de elementen in het initiatiefvoorstel van het EP omtrent een nieuwe Europese
Kiesakte ziet toe op het invoeren van een periode van 48 uur voor de verkiezingsdag
waarin het niet is toegestaan kiezers te vragen naar hun stemvoorkeur. Het kabinet
is geen voorstander van dit voorgestelde verbod. Wel ziet het kabinet mogelijkheden
om afspraken te maken met peilingsbureaus om geen opiniepeilingen te publiceren op
de verkiezingsdag tot de sluiting van stembureaus. Het publiceren van opiniepeilingen
op de dag van de stemming kan namelijk leiden tot strategisch stemmen, waarbij kiezers
hun echte voorkeur laten vervallen, om op een andere partij te stemmen. Dit kan zorgen
voor een verkiezingsuitslag die niet de werkelijke voorkeuren van de kiezers weerspiegelt.
Hierdoor is het kabinet voorstander van het maken van afspraken met peilingbureaus
om geen exitpolls te publiceren op de verkiezingsdag voor negen uur ’s avonds. Dit
standpunt is in lijn met eerdere uitspraken van de Minister van BZK richting uw Kamer.11

Voorts bepaalt de Nederlandse kieswet hoe de Nederlandse kiezers hun vertegenwoordiging
kiezen. Dit geldt ook voor de verkiezingen van het Europees Parlement. Vindt de Minister
het ook onacceptabel dat er vanuit de EU wordt gepoogd landen voor te schrijven hoe
zij nationale verkiezingen houden, zeker gezien dit uitsluitend een nationale bevoegdheid
is?

25. Antwoord van het kabinet

Het initiatiefvoorstel beoogt de democratische dimensie en de betrokkenheid van de
kiezers bij de Europees Parlementsverkiezingen te versterken. Het kabinet acht het
van belang de democratische legitimiteit van de EU en het draagvlak voor Europese
besluitvorming te vergroten. Het kabinet steunt dan ook in beginsel de doelstelling
van het voorstel. Tegelijkertijd heeft het kabinet in de huidige vorm meerdere bezwaren
tegen het voorstel.12

Is de Minister bereid namens Nederland duidelijk aan te geven niet akkoord te gaan
met transnationale lijsten, afwijkende verkiezingsdagen dan die in Nederland gebruikelijk
zijn en het wijzigen van de minimumleeftijd voor het stemmen naar 16 jaar?

26. Antwoord van het kabinet

Zoals aangegeven in antwoord 24, heeft het kabinet meerdere bezwaren tegen het voorstel.
Het kabinet zal blijven uitdragen geen voorstander te zijn van transnationale lijsten,
vaste verkiezingsdagen en de verlaging van de kiesgerechtigde leeftijd bij EP-verkiezingen
tot 16 jaar.

De aan het woord zijnde leden vinden de EU een ondemocratisch en onbestuurbaar moloch
en zijn ervan overtuigd dat dat met een toekomstige uitbreiding er niet beter op wordt.
De Voorzitter van de Europese Raad, Charles Michel, heeft al aangegeven dat de toetreding
van nieuwe lidstaten betekent dat alle nieuwe lidstaten netto-ontvangers zullen worden.
Voornoemde leden willen van de Minister de garantie dat koste wat kost wordt voorkomen
dat de EU verder uitdijt. Nederland als een van de grootste nettobetalers per hoofd
van de bevolking kan deze dure eurofiele hobby niet meer betalen. Het geld is keihard
nodig in ons eigen land.

Voorts zijn de leden van de PVV-fractie van mening dat er onder geen beding toetredingsonderhandelingen
dienen te worden gestart met Oekraïne. Het Nederlandse volk heeft al in een referendum
in grote meerderheid aangegeven dat zij geen voorstander is van de toetreding van
Oekraïne tot de EU en met de oorlog met Rusland mag het niet zo zijn dat de EU verder
een oorlog in wordt gerommeld die niet de onze is. In dat kader ook de volgende vragen
aan de Minister.

In de krant valt te lezen dat tijdens de volgende Europese Raad in december een voorstel
zal worden besproken over het starten van de toetredingsonderhandelingen met Oekraïne.
Kan de Minister het tijdpad van het hele proces van de mogelijke toetreding van Oekraïne
uiteenzetten, met alle deadlines die daarbij horen?

27. Antwoord van het kabinet

Oekraïne heeft in februari 2022 EU-lidmaatschap aangevraagd en kreeg in juni 2022
de status van kandidaat-lidstaat. Het kabinet bestudeert momenteel het voortgangsrapport
over Oekraïne die de Europese Commissie op 8 november heeft gepresenteerd. Uw Kamer
ontvangt hierover een kabinetsappreciatie voorafgaand aan de RAZ van 12 december.
Het al dan niet openen van toetredingsonderhandelingen met Oekraïne zal voornamelijk
afhangen van de voortgang op rechtsstaathervormingen, waarbij de voortgang op de gestelde
hervormingsprioriteiten leidend zal zijn. Politieke besluitvorming hierover vindt
plaats tijdens de ER in december. Wanneer de toetredingsonderhandelingen geopend worden,
begint een lang en complex proces waarbij de Kopenhagencriteria, zoals de overname,
implementatie en handhaving van het EU-acquis, als uitgangspunt gelden voor de beoordeling
van de voortgang van (potentiële) kandidaat-lidstaten. In 2020 is de uitbreidingsmethodologie
herzien om het toetredingsproces te verstevigen (Kamerstuk 21 501-20, nr. 1511). Dit proces kan jaren duren. De Raad beslist met unanimiteit over alle tussenstappen
in het toetredingsproces.

Hoe beoordeelt de Minister het unilaterale besluit van Von der Leyen om de lidstaten
voor het blok te zetten dat Oekraïne zo goed als klaar is voor toetreding tot de EU.
Is er vooraf met de Minister of vertegenwoordigers van de lidstaten gesproken over
een dergelijk voorstel?

28. Antwoord van het kabinet

De Commissie heeft op 8 november haar voortgangsrapportage over Oekraïne gepresenteerd,
als onderdeel van het jaarlijkse uitbreidingspakket. Hierin gaat de Commissie in op
de in juni 2022 gestelde hervormingsprioriteiten voor Oekraïne. Dat voorstel is de
basis voor verdere besluitvorming. Het kabinet bestudeert momenteel deze voortgangsrapportage,
inclusief de aanbeveling voor het openen van de toetredingsonderhandelingen. Uw Kamer
ontvangt hierover een kabinetsappreciatie voorafgaand aan de Raad Algemene Zaken van
12 december. Het al dan niet openen van toetredingsonderhandelingen zal voornamelijk
afhangen van de voortgang op rechtsstaathervormingen, waarbij de voortgang op de gestelde
hervormingsprioriteiten leidend zal zijn. Politieke besluitvorming hierover vindt
plaats tijdens de ER in december en ligt bij de lidstaten, niet bij de Commissie.

Zie ook het antwoord op vraag 6.

Heeft het kabinet al uitgewerkt wat de toetreding van Oekraïne tot de EU zal betekenen
voor de Nederlandse afdracht, het aantal (arbeids-)migranten dat straks visumvrij
naar Nederland kan komen zonder dat Nederland dit mag beperken van de EU, en wat de
gevolgen zijn voor de huizenmarkt, arbeidsmarkt, sociale cohesie, Nederlandse taal
en andere terreinen die negatief kunnen worden beïnvloed door het toelaten van een
land in oorlog?

29. Antwoord van het kabinet

Zoals aangegeven in antwoord op vraag 13 zal de EU in kaart moeten brengen wat de
gevolgen zijn van uitbreiding op beleidsmatig, budgettair en institutioneel terrein,
ook met het oog op het mitigeren van eventuele risico’s. Het kabinet zet zich ervoor
in dat het inhoudelijk voorbereidende werk van de EU zich richt op in ieder geval
zes nauw met elkaar samenhangende aspecten: (1) rechtsstaat, democratie en grondrechten;
(2) geopolitiek en veiligheid; (3) financiën; (4) interne markt; (5) migratie; (6)
institutionele architectuur.

Ook zijn de leden van de PVV-fractie geen voorstander van het openen van toetredingsonderhandelingen
met landen die niet in oorlog verkeren om het simpele feit dat de rekening van de
toetreding altijd bij het Nederlandse volk wordt neergelegd. Nederland is als een
van de grootste nettobetalers de melkkoe van de EU om armere landen te spekken. Kan
de Minister toezeggen dat zij niet akkoord zal gaan met de uitbreiding van de EU als
dit betekent dat de Nederlandse afdracht aan de EU (binnen en buiten het Meerjarig
Financieel Kader) daarmee toeneemt? Zo nee, waarom niet? Is zij het met deze leden
eens dat ongeacht de toetreding van landen, het tijd is voor Nederland om eens een
keer netto-ontvanger te worden van EU-geld in plaats van maar iedere keer te betalen
voor de bevolking van andere landen?

30. Antwoord van het kabinet

Het kabinet stelt het feit dat Nederland een netto-betaler is aan de EU-begroting
niet ter discussie. Het is redelijk dat Nederland als een van de meeste welvarende
EU-lidstaten meer bijdraagt aan de EU-begroting dan dat het daaruit ontvangt. Het
is ook in het belang van Nederland, als een land met een open economie en een sterk
internationaal georiënteerd bedrijfsleven, dat minder welvarende lidstaten met steun
van EU-fondsen kunnen convergeren naar een hoger welvaartsniveau.

De Duitse Minister van Buitenlandse Zaken, mevrouw Annalena Baerbock, heeft afgelopen
week tijdens een bijeenkomst waar ook een Nederlandse EU-topambtenaar bij aanwezig
was het volgende gezegd over de oorlog in Oekraïne en de toetreding van dat land tot
de EU: «Dit is een eenmalige kans, die zich nu aanbiedt.» Wat de Duitse Minister hiermee
zegt, ligt in een lange traditie van de EU om elke crisis, of het nu de eurocrisis
was, de migratiecrisis, of nu een oorlog, te zien als een kans en daar munt uit te
slaan om de EU en haar macht uit te breiden. Wat vindt de Minister daar nou van? Is
dit niet enorm tragisch om in de verschrikkingen van een oorlog te zinspelen op kansen
voor de EU?

31. Antwoord van het kabinet

De Europese Unie en Europese samenwerking stellen ons in staat problemen op te lossen
die individuele lidstaten niet alleen kunnen oplossen. Daarbij beoordeelt het kabinet
ieder nieuw voorstel van de Europese Commissie kritisch op proportionaliteit en subsidiariteit
zodat het hieruit voortvloeiende beleid niet verdergaat dan noodzakelijk om het probleem
op te lossen, en dat dit gebeurt op het niveau dat het meest passend is (gemeentelijk,
provinciaal, nationaal of Europees).

Vragen en opmerkingen van de leden van de SP-fractie

De leden van de SP-fractie hebben de volgende opmerkingen en vragen.

Wat betreft de situatie in Israël en Palestina vragen deze leden een reactie op de
uitspraak van de Secretaris-Generaal van de Verenigde Naties, Guterres, die stelt
dat Gaza «een begraafplaats wordt voor kinderen.» Inmiddels zijn 10.000 Palestijnen
gedood. Deze leden zijn zeer verontwaardigd over de opstelling van de Nederlandse
regering. Wanneer wordt dit genadeloze geweld door het Israëlische leger veroordeeld?
Wanneer stopt de regering met het hanteren van een dubbele standaard als het gaat
om schendingen van het internationaal recht?

32. Antwoord van het kabinet

Het kabinet verwijst naar de beantwoording van het schriftelijk overleg over Israël/Gaza
dat uw Kamer zo spoedig mogelijk toe zal komen.

Met betrekking tot de oorlog in Oekraïne veroordelen de aan het woord zijnde leden
de illegale aanval van Poetin ten zeerste. Na dik anderhalf jaar zien zij echter dat
de oorlog zich in een patstelling bevindt. Hoe het staat met diplomatieke inspanningen
om hieruit te komen?

33. Antwoord van het kabinet

Anderhalf jaar na het begin van de Russische agressie tegen Oekraïne zijn er geen
indicaties dat Rusland terugkeert naar de beginselen van het internationaal recht.
Moskou toont geen bereidwilligheid tot serieuze onderhandelingen. Het is aan Oekraïne
om te bepalen wanneer en onder welke voorwaarden onderhandelingen zouden kunnen worden
gehouden.

Tegen die achtergrond blijft voortzetten van onze steun aan Oekraïne cruciaal. Het
land vecht voor zijn voortbestaan. Het kabinet zal Oekraïne steunen voor zolang als
nodig is. Dat gebeurt door het voortzetten van militaire, humanitaire en financiële
steun, maar ook door het vormgeven van veiligheidsarrangementen voor Oekraïne conform
de G7 verklaring die Nederland hierover ondertekende.13

Ten aanzien van diplomatieke inspanningen steunt Nederland de vredesformule van president
Zelensky, die de basis vormt voor een vooralsnog enige serieuze aanzet tot een vredesproces,
vooral omdat deze formule het VN Handvest als uitgangspunt neemt. Nederland is actief
betrokken bij de National Security Advisors-bijeenkomsten (zoals in Jeddah (5 augustus
jl.) en op Malta (28-29 oktober jl.) om op basis van de vredesformule een weg te plaveien
naar een uiteindelijk vredesproces, inclusief met landen van buiten de EU en NAVO.
Het is hoopgevend dat nu al zesenzestig landen uit verschillende delen van de wereld
betrokken zijn bij dit proces en samenwerken met een gemeenschappelijk doel: een rechtvaardige
en duurzame vrede voor Oekraïne.

Voornoemde leden vragen een reactie op het uitgelekte rapport van de Europese Commissie
waarin zou staan dat Oekraïne en Moldavië dit jaar al kunnen beginnen met toetredingsonderhandelingen.14 Hoe is dit mogelijk, gelet op het feit dat andere kandidaat-lidstaten jarenlang in
de wachtkamer zitten? Hoe voorkomt het kabinet scheve gezichten?

34. Antwoord van het kabinet

Het kabinet bestudeert momenteel de voortgangsrapporten over Oekraïne en Moldavië
die de Europese Commissie op 8 november heeft gepresenteerd, inclusief de aanbeveling
voor het openen van de toetredingsonderhandelingen met deze twee landen. Uw Kamer
ontvangt hierover een kabinetsappreciatie voorafgaand aan de RAZ van 12 december,
waar naar verwachting het uitbreidingspakket zal worden besproken. Daarnaast komt
EU-uitbreiding aan de orde tijdens de ER van 14 en 15 december. Wanneer de toetredingsonderhandelingen
geopend worden, begint een lang en complex proces, waarbij hervormingen – in het bijzonder
op het gebied van de rechtsstaat – leidend en in grote mate bepalend zijn voor de
snelheid waarmee landen het proces doorlopen. Iedere kandidaat-lidstaat bepaalt de
snelheid van het eigen toetredingsproces door het doorvoeren van de benodigde hervormingen
en wordt op basis van de eigen merites beoordeeld. Het kabinet steunt alle (potentiële)
kandidaat-lidstaten bij het doorvoeren van deze hervormingen, onder andere in Europees
verband en via het MATRA-programma.

Is het eerder voorgekomen dat een land in oorlog begint met toetredingsonderhandelingen?
Zo nee, is dit conform het Europees Verdrag? Acht de Minister het mogelijk dat een
land in oorlog toetreedt tot de EU?

35. Antwoord van het kabinet

Het al dan niet openen van toetredingsonderhandelingen met Oekraïne zal voornamelijk
afhangen van de voortgang op rechtsstaathervormingen, waarbij de voortgang op de gestelde
hervormingsprioriteiten leidend zal zijn. Uw Kamer ontvangt hierover zoals gebruikelijk
een kabinetsappreciatie voorafgaand aan de Raad Algemene Zaken van 12 december. Er
zijn in het verleden geen toetredingsonderhandelingen begonnen met een land dat geconfronteerd
is met een lopend gewapend conflict van dezelfde omvang als Oekraïne. De EU-verdragen
verzetten zich niet tegen het openen van toetredingsonderhandelingen met een land
dat zich in een gewapend conflict bevindt. Voor toetreding dient wel te worden voldaan
aan de toetredingscriteria die opgenomen zijn in artikel 49 VEU en de Kopenhagen-criteria.
De veiligheid, stabiliteit en externe betrekkingen van de kandidaat-lidstaat zijn
onderdeel van de toetredingsonderhandelingen. In het geval van Kosovo en Servië is
de normalisatie van hun betrekkingen stevig verankerd als voorwaarde op hun pad richting
EU-lidmaatschap. Het kabinet acht een dergelijke voorwaarde niet opportuun in het
geval van Oekraïne, aangezien het hier om een conflict gaat met een land dat geen
toetredingsperspectief heeft. Oekraïne bevindt zich op dit moment aan het begin van
het EU-toetredingsproces en van toetreding is op dit moment geen sprake. De inzet
van het kabinet blijft onverminderd gericht op het zoveel mogelijk steunen van Oekraïne,
inclusief bij het EU-toetredingsproces en in het herstel van diens soevereiniteit
en territorialiteit.

Hoe wenselijk is het om te spreken over nieuwe lidstaten, gelet op de huidige onbestuurbaarheid
van de EU? Welke gevolgen heeft toetreding van Oekraïne voor de Europese subsidies?
Is het niet veel beter om te kijken naar andere vormen van Europese samenwerking?
Staat de Minister open voor een Europa van verschillende snelheden?

36. Antwoord van het kabinet

Toekomstige uitbreiding vraagt om gedegen voorbereiding, zowel aan de kant van kandidaat-lidstaten
alsook aan de kant van de EU. De EU zal in kaart moeten brengen wat de gevolgen zijn
van uitbreiding op beleidsmatig, budgettair en institutioneel terrein. Het kabinet
zet zich ervoor in dat het inhoudelijk voorbereidende werk van de EU zich richt op
in ieder geval zes nauw met elkaar samenhangende aspecten: (1) rechtsstaat, democratie
en grondrechten; (2) geopolitiek en veiligheid; (3) financiën; (4) interne markt;
(5) migratie; (6) institutionele architectuur. Als de impact van uitbreiding op deze
terreinen in kaart is gebracht kan worden bezien of, en zo ja, welke hervormingen
nodig zouden zijn om te zorgen dat een uitgebreide EU een sterke, effectieve en legitieme
actor blijft, met de rechtsstaat als fundament en met goed functionerende instellingen.

Parallel aan het uitbreidingsproces zijn er andere vormen van Europese samenwerking
met de landen die willen toetreden tot de EU, zoals de Europese Politieke Gemeenschap.
Het kabinet acht dit geen alternatief voor het uitbreidingsproces. Conform het coalitieakkoord
staat het kabinet in brede zin open voor een Europa met kopgroepen bijvoorbeeld op
het gebied van klimaat of migratie. Zodra dergelijke voorstellen hun weg vinden naar
de onderhandelingstafel, zal het kabinet een meer detailleerde appreciatie delen.

Hoe verloopt de besluitvorming rond de toetredingsonderhandelingen? Wanneer kan de
Tweede Kamer hierover stemmen? Is het juist dat Hongarije met een veto dreigt? Is
het besluit dan helemaal van de baan?

37. Antwoord van het kabinet

Het kabinet bestudeert momenteel de voortgangsrapportages over de tien (potentiële)
kandidaat-lidstaten die de Europese Commissie op 8 november heeft gepresenteerd. Het
al dan niet openen van toetredingsonderhandelingen zal voornamelijk afhangen van de
voortgang op rechtsstaathervormingen. Uw Kamer ontvangt hierover een kabinetsappreciatie
voorafgaand aan de RAZ van 12 december. Het kabinet acht het van belang niet vooruit
te lopen op politieke besluitvorming hierover, die plaatsvindt tijdens de ER in december.

De leden van de SP-fractie zijn tegen de voorgestelde verhoging van het Meerjarig
Financieel Kader. Deze leden steunen civiele hulp aan Oekraïne, maar zijn niet overtuigd
van de noodzaak van extra Europese geldstromen en honderden nieuwe Europese ambtenaren.
Steun aan Oekraïne kan heel goed door de lidstaten zelf worden gedaan.

Voornoemde leden zorgen over de «versterking van de Europese Defensie-Industrie».
Wat hen betreft is defensie primair een nationale aangelegenheid en is de ontwikkeling
van een Europees militair-industrieel complex onwenselijk. Deelt de Minister de mening
dat zeggenschap over defensie allereerst aan lidstaten is en dus niet naar Brussel
moet worden overgeheveld?

38. Antwoord van het kabinet

Defensiebeleid is inderdaad primair een beleidsaangelegenheid van de lidstaten zelf,
zeker als het gaat om het uitzenden van militairen. Daarnaast acht het kabinet Europese
samenwerking op defensiegebied van groot belang om het handelingsvermogen van Europa
te vergroten. Dat geldt ook voor het versterken van de Europese defensie-industrie,
inclusief initiatieven vanuit de EU om defensie-industrie te ondersteunen bij het
opschalen van productiecapaciteit.

Vragen en opmerkingen van de leden van de BBB-fractie

De leden van de BBB-fractie hebben kennisgenomen van de geannoteerde agenda voor de
Raad Algemene Zaken van 15 november 2023. Zij hebben daarover een aantal vragen en
opmerkingen.

In de media viel te lezen dat Oekraïne van de Europese Commissie groen licht heeft
gekregen voor EU-toetreding. De volgende stap is en blijft bij de Europese lidstaten.
Te lezen is dat «in de Brusselse wandelgangen valt te horen dat Oekraïne en Moldavië
in december inderdaad op groen licht kunnen rekenen, ook van Nederland.»15 Deelt de Minister de mening dat het onwenselijk is dat Nederland in Brussel al in
de wandelgangen «groen licht» toezegt, terwijl er éérst nog verkiezingen komen en
daarna een nieuwe Kamer zich buigt over het vraagstuk van Oekraïens EU-lidmaatschap?

39. Antwoord van het kabinet

Het kabinet bestudeert momenteel de voortgangsrapportages en aanbevelingen voor de
tien (potentiële) kandidaat-lidstaten die door de Commissie op 8 november jl. zijn
gepresenteerd. Uw Kamer ontvangt hierover een kabinetsappreciatie voorafgaand aan
de RAZ van 12 december. Het al dan niet zetten van een stap in het toetredingsproces
van individuele landen zal voornamelijk afhangen van voortgang op de gestelde hervormingsprioriteiten.
Het kabinet acht het van belang niet vooruit te lopen op politieke besluitvorming
hierover, die plaatsvindt tijdens de ER in december.

Gezien het feit dat het kabinet eerder heeft geschreven eerst optimaal het huidige
EU-budget te benutten, is het kabinet bereid om tegen het ophogen van het Meerjarig
Financieel Kader te stemmen binnen de Raad Algemene Zaken en binnen de Europese Raad?

40. Antwoord van het kabinet

Het kabinet vindt het in deze fase te vroeg om vooruit te lopen op een stellingname
over mogelijk eindresultaten van de onderhandelingen. Uitgangspunt van het kabinet
is dat uitdagingen en verplichtingen in principe opgevangen dienen te worden binnen
de kaders van het MFK en de daarbij overeengekomen speciale instrumenten, door optimaal
gebruik van bestaande middelen en waar nodig herprioritering en flexibilisering. Enkel
onvoorziene omstandigheden die niet binnen het plafond kunnen worden opgevangen dienen
in overweging te worden genomen. Dit is het geval wat betreft de gevolgen van de Russische
agressieoorlog in Oekraïne. Het kabinet staat positief tegenover het structureler
vormgeven van de financiële EU-steun aan Oekraïne, in lijn met de inzet van het kabinet
voor blijvende solidariteit met Oekraïne.

Vragen en opmerkingen van de leden van de SGP-fractie

De leden van de SGP-fractie hebben de stukken ten behoeve van de Raad Algemene Zaken
d.d. 15 november met belangstelling gelezen, en hebben een aantal volgende vragen.

Wanneer de situatie in het Midden-Oosten besproken wordt, wil de Minister er dan voor
zorgen dat in ieder geval de vrijlating van gegijzelde Israëli’s en het effectief
bestrijden van Hamas en haar financiers wordt besproken?

41. Antwoord van het kabinet

Deze zaken zijn al besproken tijdens de Raad Buitenlandse Zaken op 13 november jl.
en zullen in EU-gremia geagendeerd blijven.16

Welke verbeteringen hoopt het kabinet aan te brengen in de brede migratiepartnerschappen,
nu de afspraken met Tunesië nog niet optimaal hebben uitgepakt?

42. Antwoord van het kabinet

Het kabinet is het met de SGP-fractie eens dat de brede afspraken met Tunesië nog
niet optimaal hebben uitgepakt. Het uitwerken van de afspraken van het MoU dat Tunesië
en de EU sloten op 16 juli vindt nog plaats. Daar zijn de Commissie en Tunesië over
in gesprek. Nederland steunt de EU in de brede partnerschapsaanpak en benadrukt de
noodzaak tot effectief en duurzaam resultaat, in lijn met internationaal rechterlijk
kader en met aandacht voor bescherming van mensenrechten. Brede partnerschappen zetten
in op het versterken van de bilaterale relatie, zoals politiek en mensenrechten (gender),
handel en investeringen (o.m. water, landbouw en duurzame energie), onderwijs, onderzoek
en ontwikkeling, als ook samenwerking op migratie. Het tegengaan van irreguliere migratie,
bescherming van migranten en bevorderen van terugkeer, zoals bij Tunesië, zijn daarbij
steeds een belangrijk uitgangspunt voor het kabinet. Daarnaast is het belangrijk dat
elk partnerschap een op maat gemaakte en gelijkwaardige aanpak beoogt, en dat dat
ze beogen om zowel op de korte als de lange termijn effectief te zijn en dat de afspraken
die gemaakt worden voldoende duidelijkheid scheppen voor de betrokken partijen.

De leden van de SGP-fractie zijn blij dat de motie van het lid Bisschop over niet
instemmen met een voorstel waarin een vaste dag voor de Europese verkiezingen is opgenomen
(Kamerstuk 36 104, nr. 4) en de motie van het lid Strolenberg c.s. over het afwijzen van transnationale kieslijsten
voor het Europees Parlement (Kamerstuk 36 104-6) worden betrokken inzake de Europese Kiesakte. Deze leden vragen of de hierin vervatte
aspecten in de kiesakte staan of niet?

43. Antwoord van het kabinet

Uw Kamer is in de Kamerbrief van 17 juni 2022 geïnformeerd over de inhoud van het
EP-initiatiefvoorstel omtrent een nieuwe Europese Kiesakte en het kabinetsstandpunt.17 Het voorstel pleit onder andere voor de invoering van transnationale kieslijsten
en de instelling van een vaste verkiezingsdag voor EP-verkiezingen. Het kabinet zal
blijven uitdragen van beide voorstellen geen voorstander te zijn.

Rond de informele lunch over de toekomst van Europa is ook gesproken over verdere
uitbreiding van de EU. Hoe denkt de Minister over de optie van een roadmap? Schuilt
hierin niet de aanname van lineaire vooruitgang en is dit niet te veel een blauwdruk
voor alle gevallen zonder recht te doen aan individuele kenmerken en routes? Beaamt
de Minister dat met verdere EU-uitbreiding het gevaar groot is van import van instabiliteit?

44. Antwoord van het kabinet

Het kabinet is geen voorstander van het noemen van jaartallen voor toetreding van
kandidaat-lidstaten tot de EU. Wanneer de toetredingsonderhandelingen met een kandidaat-lidstaat
geopend worden, begint een lang en complex proces, waarbij hervormingen – in het bijzonder
op het gebied van de rechtsstaat – leidend en in grote mate bepalend zijn voor de
snelheid waarmee landen het proces doorlopen. Dit proces is niet lineair en stappen
in het toetredingsproces, zoals het sluiten van onderhandelingshoofdstukken, zijn
omkeerbaar. Landen kunnen pas toetreden tot de Unie wanneer aan de voorwaarden voldaan
is. EU-uitbreiding heeft in het verleden bijgedragen aan vrede, veiligheid en stabiliteit
in de buurlanden en in de relatie met de EU. Voor het kabinet staat voorop dat een
toekomstige uitbreiding van de Unie zowel de nieuwe lidstaten als de Unie moet versterken.

Het kabinet gaf het EU-voorzitterschap mee dat de EU een sterke en legitieme actor
moet blijven. Hoe hoopt de Minister dat bij uitbreiding te bereiken, zeker gegeven
het reeds bestaande democratisch tekort? Kan de Europese Unie daadwerkelijk uitbreiding
aan met behoud van handelingsvermogen en legitimiteit of ziet de Minister op zijn
minst een interne spanning op dit punt?

45. Antwoord van het kabinet

Toekomstige uitbreiding vraagt om gedegen voorbereiding, zowel door kandidaat-lidstaten
als aan de kant van de EU.

Wanneer de toetredingsonderhandelingen met een kandidaat-lidstaat geopend worden,
begint een lang en complex proces, waarbij hervormingen – in het bijzonder op het
gebied van de rechtsstaat – leidend en in grote mate bepalend zijn voor de snelheid
waarmee landen het proces doorlopen. Een reëel vooruitzicht op EU-lidmaatschap is
voor veel landen een belangrijke drijfveer om hervormingen op het gebied van democratie
en de rechtsstaat door te voeren. Iedere kandidaat-lidstaat bepaalt de snelheid van
het eigen toetredingsproces door het doorvoeren van de benodigde hervormingen en wordt
op basis van de eigen merites beoordeeld.

Parallel hieraan, zal de EU in kaart moeten brengen wat de gevolgen zijn van uitbreiding
op beleidsmatig, budgettair en institutioneel terrein. Het kabinet zet zich ervoor
in dat het inhoudelijk voorbereidende werk van de EU zich richt op in ieder geval
zes aspecten: (1) rechtsstaat, democratie en grondrechten; (2) geopolitiek en veiligheid;
(3) financiën; (4) interne markt; (5) migratie; (6) institutionele architectuur. Als
de impact van uitbreiding op deze terreinen in kaart is gebracht kan worden bezien
of, en zo ja, welke hervormingen nodig zouden zijn om te zorgen dat een uitgebreide
EU een sterke, effectieve en legitieme actor blijft, met de rechtsstaat als fundament
en met goed functionerende instellingen.

De leden van de SGP-fractie vragen of de Minister kan schetsen welke lidstaten kritisch
zijn inzake de uitvoerbaarheid van het voorstel om de Europese verordening statistiek
te wijzigen.

46. Antwoord van het kabinet

De onderhandelingen over het voorstel zijn gaande en de positie van lidstaten zijn
nog in beweging. Een brede groep lidstaten was kritisch op het voorstel van de Commissie.

Kan de Minister toezeggen tegenstand te bieden indien er onwerkbare voorstellen vastgesteld
worden of wanneer er te onzorgvuldig met privacy van burgers wordt omgegaan?

47. Antwoord van het kabinet

Het kabinet vindt het borgen van privacy en gegevensbescherming cruciaal en steunt
de voorstellen van de Commissie dat bij iedere gegevensverstrekking de essentiële
waarborgen van een hoog niveau van veiligheid, vertrouwelijkheid en privacy moeten
worden gegarandeerd. De voorstellen moeten uiteraard voldoen aan de Algemene Verordening
Gegevensbescherming.

Deze leden vragen ook hoe de Minister zich gaat inzetten om de verzwaring van de lastendruk
en verhoging van de uitvoeringskosten te voorkomen, die gepaard kunnen gaan met de
nieuwe verordening statistiek en de daarmee deels overlappende dataverordening.

48. Antwoord van het kabinet

Zoals vastgesteld in het BNC-fiche, zal het kabinet zich in de onderhandelingen ervoor
inzetten dat deze onderdelen van het voorstel met mogelijke dubbelingen ten opzichte
van de Dataverordening worden aangepast. Hierbij acht het kabinet het van belang dat
de bestaande bepalingen en de nieuwe voorstellen met overeenkomende doelstellingen
maximaal op elkaar zijn afgestemd ter voorkoming van conflicterende en overlappende
EU-wetgeving. Voor het kabinet is het van essentieel belang dat inzichtelijk wordt
gemaakt wat er niet mogelijk is in de Dataverordening en wat in deze verordening wel
zou moeten worden opgenomen, en zal hierop inzetten in de onderhandelingen.