Brief regering : Diverse rapportages op het terrein van alcohol- en tabaksontmoediging

27 565 Alcoholbeleid

32 011 Tabaksbeleid

Nr. 635 BRIEF VAN DE STAATSSECRETARIS VAN VOLKSGEZONDHEID, WELZIJN EN SPORT

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal

Den Haag, 16 september 2022

Langs deze weg informeer ik uw Kamer over onderstaande rapportages over onderstaande
nalevingsrapportages op het terrein van tabaks- en alcoholontmoediging.

1. HBSC 2021: Gezondheid en welzijn van jongeren in Nederland

2. Landelijk onderzoek naleving leeftijdsgrens bij de verkoop van alcohol en tabak in
2022

3. Factsheet Rookverbod op Onderwijsterreinen van de NVWA

4. Inventarisatie naleefniveau rookvrije horeca voorjaar 2022 van Breuer&Intraval

1. HBSC 2021: Gezondheid en welzijn van jongeren in Nederland

Op 14 september jl. zijn de cijfers van het Health Behaviour in School-aged Children (HBSC) onderzoek gepubliceerd. Dit onderzoek, gefinancierd door het Ministerie van
VWS, vond plaats in het najaar van 2021. Het betreft een onderzoek onder scholieren,
waar onder meer middelengebruik, welbevinden en mentale problemen onderdeel van uitmaken.
Het rapport is bijgevoegd bij deze brief. De resultaten geven op het gebied van onder
meer mentale gezondheid en middelengebruik reden tot zorg. Deze cijfers helpen mij
bij het formuleren van een gerichte aanpak op de verschillende thema’s die zijn onderzocht.

2. Landelijk onderzoek naleving leeftijdsgrens bij de verkoop van alcohol en tabak
in 2022

Bij deze brief ontvangt uw Kamer de resultaten van het «Landelijk onderzoek naar de
naleving van de leeftijdsgrens bij alcohol- en tabaksverkoop 2022». Dit onderzoek
wordt elke twee jaar uitgevoerd en geeft inzicht in de mate waarin minderjarige testkopers
tabak en alcohol kunnen kopen. In 2024 vindt voor alcohol een vervolgmeting plaats.

Het landelijk onderzoek maakt gebruik van 16- en 17-jarige jongeren die onder begeleiding
een aankooppoging doen. Dit wordt mysteryshoponderzoek of testkooponderzoek genoemd.
De aankooppogingen zijn gedaan bij een representatieve steekproef van de verschillende
verkoopkanalen voor alcohol en tabak. Na de aankooppoging wordt gerapporteerd of de
aankoop gelukt is, of er naar een identiteitsbewijs en/of leeftijd is gevraagd en
of er bij de leeftijdsverificatie gebruik wordt gemaakt van een hulpmiddel. De verkoper
wordt niet op de hoogte gebracht dat er een testkoop heeft plaatsgevonden.

Alcohol

Het gewogen totale nalevingscijfer in 2022 is 39,4%. Ten opzichte van 2020 (37,9%)
is dit cijfer nauwelijks gestegen. Het nalevingspercentage drukt uit in hoeveel procent
van de aankooppogingen de aankoop door minderjarigen niet is gelukt.

In onderstaande tabel zijn de nalevingscijfers per verkoopkanaal weergegeven en afgezet
tegen de nalevingscijfers in 2018 en 2020. Hierbij valt op dat verstrekkers over het
algemeen de leeftijdsgrens slecht naleven en er net als bij het vorige onderzoek flinke
verschillen aanwezig zijn tussen de verschillende verkoopkanalen.

Verkoopkanaal alcohol

Naleving 2018

Naleving 2020

Naleving 2022

Avondwinkels

34,7%

41,0%

46,9%

Cafetaria’s

20,7%

29,8%

24,8%

Horecagelegenheden

17,5%

29,0%

23,7%

NS Kiosk1

–

43,5%

40,4%

Slijterijen

73,3%

66,3%

71,0%

– Borrelshops

82,9%

77,3%

77,0%

– Ketenslijterijen

88,0%

81,1%

84,0%

–Z elfstandige slijterijen

35,6%

26,4%

36,4%

Sportkantines

20,2%

23,9%

28,8%

Supermarkten

68,9%

58,1%

62,6%

– Ketensupermarkten

71,8%

59,3%

63,4%

– Zelfstandige supermarkten

25,6%

27,9%

33,6%

Thuisbezorgkanalen

9,5%

12,4%

10,0%

– Maaltijdbezorgdiensten

1,1%

2,2%

4,0%

– Thuisbezorgende landelijke ketens

25,6%

26,4%

25,0%

– Webshops

2,2%

8,8%

10,0%

– Flitsbezorgers2

–

–

1,1%

Gewogen totale nalevingscijfer

37,7%

38,0%

39,4%

X Noot

1

In 2018 opgenomen onder de categorie «overig».

X Noot

2

In 2022 voor het eerst onderzocht.

De hoogste nalevingspercentages hebben ketenslijterijen (84,0%), borrelshops (77,0%)
en ketensupermarkten (63,4%). Bij avondwinkels is de naleving 46,9%. Daarna volgen
sportkantines (28,8%), thuisbezorgende landelijke ketens (25,0%), cafetaria’s (24,8%)
en horecagelegenheden (23,7%). De webshops (10,0%) en maaltijdbezorgdiensten (4,0%)
hebben de laagste naleving, samen met de flitsbezorgers (1,1%) die voor het eerst
zijn meegenomen. Het gewogen nalevingscijfer is van 38,0% (2020) naar 39,4% (2022)
gegaan.

Uit het eerdergenoemde HBSC-onderzoek komt naar voren dat onder 12- t/m 16-jarigen
in het voortgezet onderwijs 28% de afgelopen maand heeft gedronken. Van deze groep
drinkers deed 74% de afgelopen maand aan binge-drinken (vijf glazen of meer drinken bij één gelegenheid). Deze cijfers zijn sinds
2013 nauwelijks veranderd. Van de middelbare scholieren die de afgelopen maand gedronken
hebben zegt 34% het van vrienden te hebben gekregen, terwijl 29% het van de ouders
kreeg. Ook geeft 5% aan de alcohol zelf te hebben gekocht.

Ik vind deze cijfers alarmerend. Het naleven van de leeftijdsgrens is immers belangrijk
om de gezondheid van kinderen te beschermen tegen de schadelijke gevolgen van alcoholgebruik.

Met name de nalevingspercentages van de online aanbieders zijn zeer teleurstellend,
met de flitsbezorgers als dieptepunt.

Ook de uitzending van het programma Pointer1 maakt pijnlijk duidelijk dat deze partijen zich niet aan de regels houden en jongeren
via deze bedrijven makkelijk aan alcoholische drank kunnen komen. De wet is heel duidelijk
en ik spreek de verstrekkers aan op hun plicht om de wet na te leven. Daarnaast ga
ik met de VNG en de NVWA in gesprek over de mogelijkheden die zij zien voor het aanscherpen
van het toezicht en de handhaving van de leeftijdsgrens. De huidige cijfers blijven
ook ver achter bij de doelstelling uit het Nationaal Preventieakkoord dat vanaf 2030
de naleving van de leeftijdsgrens 100% is. Er is dus extra inzet nodig om die, voor
de volksgezondheid zo belangrijke, ambitie waar te maken.

In het najaar informeer ik uw Kamer over de gesprekken en welke maatregelen ik wil
nemen om de naleving te verbeteren.

Tabak

Het gewogen totale nalevingscijfer in 2022 is 63,7%. Het nalevingspercentage drukt
uit in hoeveel procent van de aankooppogingen de aankoop door minderjarigen niet lukte.

In onderstaande tabel zijn de nalevingscijfers per verkoopkanaal weergegeven en afgezet
tegen de nalevingscijfers in 2016 en 2020. Hierbij valt op dat er opnieuw flinke verschillen
zijn tussen de verschillende verkoopkanalen.

Verkoopkanaal tabak

Naleving 2016

Naleving 2020

Naleving 2022

Avondwinkels1

–

43,8%

59,4%

Cafetaria’s

30,1%

40,2%

39,4%

Horecagelegenheden2

23,5%

32,4%

–

Supermarkten

1

66,6%

79,8%

–Ketensupermarkten

71,8%

68,2%

80,8%

–Zelfstandige supermarkten1

1

25,3%

48,3%

Tabaksspeciaalzaken

56,7%

48,6%

58,2%

Tankstations

52,9%

40,8%

49,8%

Thuisbezorgkanalen

9,3%

11,2%

18,6%

Gewogen totale nalevingscijfer

43,1%

50,2%

63,7%

X Noot

1

In 2016 niet opgenomen als zelfstandige categorie.

X Noot

2

In 2022 niet meer van toepassing omdat verkoop via sigarettenautomaten en bij horecagelegenheden
met een alcoholvergunning niet meer is toegestaan.

De hoogste nalevingspercentages bij tabaksverkoop hebben ketensupermarkten (80,8%).
Daarna avondwinkels (59,4%), tabaksspeciaalzaken (58,2%), tankstations (49,8%) en
zelfstandige supermarkten (48,3%). De cafetaria’s (39,4%) en thuisbezorgkanalen (18,6%)
hebben het laagste nalevingspercentage. Vergeleken met de vorige onderzoeken doen
in 2022 zelfstandige supermarkten, ketensupermarkten en avondwinkels het een stuk
beter. Bij cafetaria’s, tabaksspeciaalzaken, tankstations en thuisbezorgkanalen is
het nalevingspercentage de afgelopen jaren niet overtuigend gestegen. Het gewogen
nalevingscijfer is van 50,2% (2020) naar 63,7% (2022) wel een stuk gestegen.

Het totale gewogen nalevingspercentage is gestegen, maar de nalevingscijfers bij de
verschillende verkoopkanalen verschillen flink. Zo is bij een aantal verkoopkanalen
er weliswaar een verbetering te zien ten opzichte van 2020, maar bij andere verkoopkanalen
zijn de cijfers vergelijkbaar of zelfs slechter dan in 2016. Ook uit het HBSC-rapport
blijkt dat van de 12- t/m 16-jarigen in het voortgezet onderwijs 10% de afgelopen
maand heeft gerookt. Na een gestage daling sinds in 2001 het onderzoek begon, is dit
cijfer sinds 2017 niet meer verder gedaald. Verder blijkt dat 41% van de jongeren
die de afgelopen maand gerookt hebben hun sigaretten van vrienden krijgt, en dat ondanks
de leeftijdsgrens van 18 jaar 16% van de jongeren die de afgelopen maand gerookt hebben
zegt hun sigaretten zelf te kopen. Het totale beeld geeft reden tot zorg. In de aankomende
brief over het brede tabaksbeleid zal ik verder ingaan op de maatregelen wat betreft
de verkoop van tabak.

3. Factsheet Rookverbod op Onderwijsterreinen van de NVWA

Bij deze brief ontvangt uw Kamer ook de Factsheet Rookverbod op Onderwijsterreinen
van de NVWA. Deze factsheet beschrijft het toezicht van de NVWA op de naleving van
het rookverbod op onderwijsterreinen en de resultaten daarvan. Onderwijsinstellingen,
zoals scholen en universiteiten, moeten sinds 1 augustus 2020 een rookverbod op hun
onderwijsterreinen instellen, aanduiden en handhaven. Dit betekent dat terreinen volledig
rookvrij moeten zijn.

De NVWA houdt sinds begin 2021 toezicht op de naleving van dit rookverbod. In totaal
zijn er vanaf maart 2021 tot juli 2022 568 rookcontroles uitgevoerd op terreinen van
onderwijsinstellingen. Bij deze controles zijn 8 overtredingen van de handhaving van
het rookverbod geconstateerd, waarvan één bij een basisschool en 7 op terreinen in
het middelbaar en hoger (beroepsonderwijs). Ik ben verheugd over het feit dat bij
de inspecties bij scholen in het basis-en voortgezet onderwijs slechts 1 overtreding
is vastgesteld. Voor het middelbaar en hoger onderwijs ligt het percentage overtredingen
echter op 12% van de inspecties, en is verbetering nog noodzakelijk. De NVWA zet het
toezicht risicogericht voort, onder andere op basis van meldingen en bij onderwijstypes
waar de naleving achter dreigt te blijven.

4. Inventarisatie naleefniveau rookvrije horeca voorjaar 2022

Sinds 1 juli 2008 geldt in de horeca, sport-, kunst- en cultuursector een rookverbod.
Vanaf dat moment mocht er alleen nog worden gerookt in de daarvoor bestemde speciale
rookruimten. Sinds september 2019 zijn de rookruimten in de horeca echter ook niet
meer toegestaan. In opdracht van de NVWA heeft onderzoeks- en adviesbureau Breuer&Intraval
tussen 2008/2009 en 2017 metingen uitgevoerd naar het naleefniveau van het rookverbod.
In het voorjaar van 2022 is eenzelfde onderzoek gedaan en hierbij treft u de resultaten
aan van deze meting.

Hieruit blijkt dat 96% tot 99% van de categorieën eetcafés, cafés en discotheken rookvrij
waren in 2022. In vergelijking met 2017 zijn er weinig veranderingen, toen was 94%
tot 100% rookvrij. In de voorjaarmeting 2022 hebben discotheken en cafés vaker buiten
voorzieningen om te roken dan in de meting van 2017. Ook wordt er bij deze gelegenheden
vaker in de nabijheid gerookt. Deze stijging van de aanwezigheid van voorzieningen
buiten om te roken en het buiten roken kan mogelijk het gevolg zijn van het niet meer
toestaan van rookruimten. Ik ben blij dat uit het onderzoek naar voren komt dat de
naleving van het rookverbod in de horeca onverminderd hoog is gebleven.

De Staatssecretaris van Volksgezondheid, Welzijn en Sport, M. van Ooijen