Brief regering : Reactie op verzoek commissie inzake het bericht ‘Ouderen met dementie krijgen anti¬psychotica die door richtlijnen wordt afgeraden’

Nr. 601 BRIEF VAN DE MINISTER VOOR LANGDURIGE ZORG EN SPORT

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal

Den Haag, 9 februari 2022

Hierbij stuur ik u mijn reactie op het verzoek van de commissie Volksgezondheid, Welzijn
en Sport (VWS) inzake het bericht «Ouderen met dementie krijgen antipsychotica die
door richtlijnen wordt afgeraden» (NPO Radio 1, 9 januari 2022)1.

De commissie VWS heeft mij verzocht te reageren op het bericht en daarbij ook in te
gaan op de meest recente cijfers over het gebruik van psychofarmaca in de verpleeghuiszorg
en de eerdere toezegging(en) van de voormalig Minister van VWS hierover. Ik zal in
deze brief achtereenvolgens ingaan op de geldende professionele richtlijnen voor het
voorschrijven van psychofarmaca bij mensen met dementie, de inzet op het verminderen
van het gebruik van psychofarmaca in de verpleeghuiszorg en de meest actuele cijfers
die mij hierover bekend zijn.

Richtlijnen psychofarmaca voor mensen met dementie in de verpleeghuiszorg

Het bericht «Ouderen met dementie krijgen antipsychotica die door richtlijnen wordt
afgeraden» stelt dat er antipsychotica worden toegediend buiten de daarvoor geldende
richtlijnen. Er zijn verschillende multidisciplinaire richtlijnen beschikbaar voor
het gebruik van psychofarmaca, waaronder antipsychotica, bijvoorbeeld voor de behandeling
van angststoornissen, depressie en psychose. Welke richtlijn wordt gevolgd is afhankelijk
van de voorliggende diagnose waarvoor een psychofarmacon is geïndiceerd. Doordat er
verschillende multidisciplinaire richtlijnen zijn, is moeilijk vast te stellen in
welke mate psychofarmaca buiten de richtlijnen om worden voorgeschreven bij ouderen
met dementie. Tevens kan het voor een individuele patiënt nodig zijn om af te wijken
van de geldende richtlijnen. Het is hierbij essentieel dat de reden hiervoor zorgvuldig
beargumenteerd wordt in het dossier van de cliënt en dat de effecten en bijwerkingen
van het voorgeschreven psychofarmacon goed worden gemonitord.

Psychofarmaca worden ook voorgeschreven in de behandeling van zogenoemd probleemgedrag
bij dementie. Dit soort gedrag, zoals roepen, agitatie, psychotisch gedrag en onrust,
komt veel voor bij mensen met dementie en vermindert niet alleen de kwaliteit van
leven voor de mens met dementie zelf, maar leidt ook vaak tot een verhoogde belasting
van zorgverleners en naasten. Verenso heeft een richtlijn ontwikkeld specifiek gericht
op probleemgedrag bij dementie, waarin zorgvuldigheidseisen voor het gebruik van psychofarmaca
zijn opgenomen.2 Volgens de richtlijn is het gebruik van psychofarmaca enkel een mogelijkheid wanneer
hier een goede probleemanalyse van het gedrag met een daarop gebaseerde behandeling
aan vooraf is gegaan. Het starten van een psychofarmacon kan worden overwogen indien
niet-farmacologische behandelingsopties, zoals psychosociale interventies, onvoldoende
effectief zijn gebleken. Deze en andere richtlijnen stellen tevens dat frequente monitoring
van de effecten en bijwerkingen van psychofarmaca dient plaats te vinden. Uiterlijk
drie maanden na het starten van de medicatie dient een poging te worden gedaan het
gebruik af te bouwen met als doel te stoppen.

Indien psychofarmaca bij wilsonbekwame cliënten niet worden voorgeschreven conform
de daarvoor geldende professionele richtlijnen dan valt dit onder de reikwijdte van
de Wet zorg en dwang (Wzd) en moet altijd het stappenplan van de Wzd worden gevolgd,
ook als de cliënt of de vertegenwoordiger zich er niet tegen verzet. De zorgorganisatie
moet ervoor zorgen dat de situatie goed wordt geanalyseerd, dat alternatieven zorgvuldig
worden bekeken in een multidisciplinair team, de proportionaliteit van de maatregel
wordt afgewogen, en dat er een beroep wordt gedaan op onafhankelijke deskundigheid
indien het niet lukt om de inzet van psychofarmaca binnen zes maanden af te bouwen.
Dit vereiste uit de Wzd biedt een aanvullende waarborg tegen het inzetten van psychofarmaca
buiten de richtlijnen bij ouderen met dementie, juist bij mensen die wilsonbekwaam
zijn.

Terugdringen van gebruik van psychofarmaca in de verpleeghuiszorg

Er wordt al langere tijd ingezet op het genereren van meer bekendheid over de nadelige
effecten van psychofarmaca voor mensen met dementie, met als doel meer terughoudendheid
bij het gebruik ervan te realiseren.3 Met subsidie van VWS heeft Vilans tussen 2015 en 2019 het landelijk programma «Beter
af met minder – bewust gebruik van psychofarmaca» uitgevoerd. Dit programma heeft
onder andere geresulteerd in tien uitgangspunten voor psychofarmacagebruik, een praktische
gids en een toolkit waarmee zorgprofessionals worden geholpen bewuster met het gebruik van psychofarmaca
om te gaan.

Recente cijfers over het gebruik van psychofarmaca in de verpleeghuiszorg

Bij het algemeen overleg Verpleeghuiszorg begin 2019 heeft de toenmalig Minister van
VWS toegezegd uw Kamer te informeren over recente cijfers over het psychofarmacagebruik
in verpleeghuizen en een «vers beeld» hierover te schetsen. Afgelopen najaar is in
de Kamerbrief met de stand van zaken van moties en toezeggingen gevolg gegeven aan
deze toezeggingen.4

De cijfers uit de Monitor Woonvormen Dementie 2008–2020 van het Trimbos Instituut,
te vinden in het rapport «Trends in de verpleeghuiszorg voor mensen met dementie»,
zijn tot op heden het meest actueel. Uw Kamer heeft dit rapport in de bijlage bij
de Vijfde voortgangsrapportage Thuis in het Verpleeghuis reeds ontvangen.5 Uit deze monitor blijkt een dalende trend in het gebruik van psychofarmaca in de
verpleeghuiszorg voor mensen met dementie. Met name antipsychotica werden minder voorgeschreven.

Ten aanzien van thuiswonende mensen met dementie zijn cijfers over medicatieverstrekkingen,
met daarbij aanvullende informatie over psychofarmaca en polyfarmacie, beschikbaar
uit het landelijk Register Dementiezorg en Ondersteuning. Ter informatie doe ik uw
Kamer de door Nivel opgestelde factsheet hierover in de bijlage bij deze brief toekomen6. Ik zal de ontwikkelingen rond het gebruik van psychofarmaca in de zorg voor mensen
met dementie nauwlettend blijven volgen.

De Minister voor Langdurige Zorg en Sport, C. Helder