Brief regering : Geannoteerde agenda voor de Raad Buitenlandse Zaken van 13 december 2021

Nr. 2434 BRIEF VAN DE MINISTER VAN BUITENLANDSE ZAKEN

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal

Den Haag, 2 december 2021

Hierbij bied ik u de geannoteerde agenda aan voor de Raad Buitenlandse Zaken van 13 december
2021.

Middels deze geannoteerde agenda ontvangt uw Kamer tevens een appreciatie van de mededeling
van de Europese Commissie van 23 november jl. over de EU-reactie op instrumentalisatie
van migratie door statelijke actoren. Over het gelijktijdig gepresenteerde wetgevend
voorstel om transportbedrijven betrokken bij mensensmokkel of mensenhandel richting
de EU te sanctioneren wordt uw Kamer separaat geïnformeerd.

De Minister van Buitenlandse Zaken, H.P.M. Knapen

GEANNOTEERDE AGENDA RAAD BUITENLANDSE ZAKEN VAN 13 DECEMBER 2021

Introductie

Op 13 december vindt de Raad Buitenlandse Zaken plaats in Brussel. Onder Current Affairs staan geagendeerd Belarus, Varosha en naar verwachting Ethiopië. Als volle agendapunten
zal gesproken worden over EU-Afrika relaties, Centraal-Azië en Venezuela. Tevens vindt
er een informele lunch plaats met Minister van Buitenlandse Zaken van Qatar, Mohammed
bin Abdulrahman Al-Thani. Middels deze geannoteerde agenda ontvangt uw Kamer tevens
een appreciatie van de mededeling van de Europese Commissie van 23 november jl. over
de EU-reactie op instrumentalisatie van migratie door statelijke actoren.1 Over het gelijktijdig gepresenteerde wetgevend voorstel om transportbedrijven betrokken
bij mensensmokkel of mensenhandel richting de EU te sanctioneren wordt uw Kamer separaat
geïnformeerd.2

Current Affairs

Belarus

De Raad zal wederom spreken over de situatie in Belarus, in het bijzonder over de
door het regime van Loekasjenko georkestreerde irreguliere migratiestroom naar de
EU. Op 2 december jl. is het vijfde sanctiepakket tegen Belarus formeel aangenomen.
Dit pakket is zowel gericht tegen de voortgaande interne repressie in Belarus, als
tegen de irreguliere migratiestroom naar de EU. Hierbij zijn ook sancties ingesteld
tegen specifieke actoren die zich bezighouden met het faciliteren van irreguliere
migratie. Een spoedige start met de voorbereiding van een zesde pakket sancties is
volgens het kabinet van belang om druk te houden op het regime in Belarus, en andere
actoren die irreguliere migratie faciliteren. Het kabinet is voornemens tijdens de
Raad stil te staan bij de situatie van migranten die zich op dit moment nog in de
regio bevinden. Humanitaire organisaties moeten aan beide kanten van de grens toegang
tot hen kunnen krijgen. Migranten die zich in Belarus bevinden moeten kunnen terugreizen
naar hun herkomstlanden. Het kabinet zal in EU-verband ook het belang blijven onderstrepen
van een voortgaande EU-inzet richting landen van herkomst en transit om te voorkomen
dat het regime meer migranten naar Belarus vliegt. De Europese Commissie heeft naar
aanleiding van deze migratiestroom op 23 november jl. een mededeling gepresenteerd
over de EU-reactie op instrumentalisatie van migratie door statelijke actoren (zie
onderaan voor appreciatie hiervan). Het kabinet wil ook tijdens deze RBZ benadrukken
dat de situatie van de Belarussische bevolking niet mag worden overschaduwd door deze
migratiestroom. Het is van belang dat de EU een versterkte inzet blijft plegen op
het ondersteunen van maatschappelijk middenveld, mensenrechtenverdedigers en onafhankelijke
journalisten in Belarus, zoals werd besloten na de frauduleuze presidentsverkiezingen
in augustus 2020.

Varosha

Tijdens de Raad van 18 oktober (Kamerstuk 21 501-02, nr. 2415) en 15 november jl. (Kamerstuk 21 501-02, nr. 2420) heeft de Hoge Vertegenwoordiger (HV) zijn zorgen geuit over de gedeeltelijke opening
van Varosha3. Zowel in eerdere verklaringen van de HV als in de VN Veiligheidsraad op 23 juli
2021 jl. werden Turkse en Turks Cypriotische leiders opgeroepen tot onmiddellijke
stopzetting van deze gedeeltelijke opening en tot het terugdraaien van alle stappen
die sinds oktober 2020 zijn ondernomen.

Het kabinet steunt deze verklaringen. In bredere zin lijkt het Turkse beleid in de
oostelijke Middellandse Zee nog steeds gericht op blijvende de-escalatie, onder meer
voor wat betreft boringen en exploratie activiteiten. Het kabinet blijft daarom de
lijn van de Europese Raad van maart jl. steunen, dat de EU bereid is om de samenwerking
met Turkije op een aantal gebieden te intensiveren op een gefaseerde, proportionele
en omkeerbare wijze, mits de de-escalatie wordt voortgezet en Turkije zich constructief
blijft opstellen.

Ethiopië

De Raad zal spreken over de verdere verslechtering van het conflict in Ethiopië. Terwijl
bemiddelingspogingen voortduren, is Premier Abiy naar het front vertrokken om troepen
aan te voeren en heeft hij de bevolking opgeroepen zich aan te sluiten bij de strijd.
Verder zijn persvrijheden drastisch ingeperkt toen er op vrijdag 26 november jl. een
verbod werd aangekondigd op het verspreiden van berichtgeving over het conflict. Er
zijn aanhoudende berichten over grootschalige mensenrechtenschendingen door alle partijen.
Het kabinet blijft van mening dat de EU alle beschikbare instrumenten, inclusief individuele
sancties en een wapenembargo, moet inzetten om tot een onmiddellijk staakt het vuren,
humanitaire toegang, en een politieke oplossing van het conflict te komen en is voornemens
dit nogmaals op te brengen tijdens de Raad. Nederland is in nauw contact met andere
EU lidstaten en gelijkgezinden over de veiligheidssituatie in Ethiopië. Nederlanders
is wederom met klem verzocht het land te verlaten.

EU-Afrika betrekkingen

Met het oog op de zesde EU-Afrikaanse Unie (AU) Top die naar verwachting op 17 en
18 februari 2022 zal plaatsvinden in Brussel, zal de Raad spreken over samenwerking
tussen de EU en de AU en haar lidstaten. In maart 2020 publiceerde de Europese Commissie
de mededeling «Naar een breed partnerschap met Afrika»4, waarover uw Kamer een kabinetsappreciatie ontving op 24 april 2020.5 In juni 2020 volgden Raadsconclusies6 en in oktober 2020 sprak de Europese Raad over de relatie tussen de EU en Afrika.7 Als gevolg van de COVID-19 pandemie was het echter maar in beperkte mate mogelijk
om het beoogde partnerschap samen met Afrikaanse partners nader invulling te geven.
Met de AU-EU ministeriële bijeenkomst van 25-26 oktober jl. in Kigali kwam hier onlangs
verandering in. Hier werd een basis gelegd voor het intensiveren van de brede samenwerking
en voorbereiding van de Top, met aandacht voor thema's als veiligheid, democratisering,
multilateralisme en ontwikkelingssamenwerking8. Om de Top tot een succes te maken is het volgens het Kabinet noodzakelijk dat de
EU, middels actieve outreach, optrekt met AU-landen en op basis van gedeelde uitdagingen en gedeelde kansen gezamenlijk
de agenda voor het partnerschap vormgeeft en draagvlak creëert, ook op thema’s die
gevoeliger liggen zoals seksuele en reproductieve gezondheid en rechten. Dit past
ook in het streven om als meer gelijkwaardige partners op te trekken, in lijn met
de motie van het lid Leijten hierover.9 Als uitkomst van de EU-AU Top is een vooruitblikkende slotverklaring voorzien met
concrete doelstellingen. Daarnaast zal het kabinet inzetten op het verder concretiseren
van afspraken over een aantal onderwerpen, die voor Nederland prioritair zijn binnen
het EU-Afrika partnerschap: klimaat, investeringen en banen, migratie en mobiliteit,
landbouw en voedselzekerheid, en veiligheid en terrorismebestrijding in lijn met de
motie van het lid Brekelmans hierover.10

Centraal-Azië

De Raad zal spreken over de bredere relaties van de EU met de vijf Centraal-Aziatische
republieken aan de hand van een terugblik op het recente bezoek van de HV aan de regio.
Tijdens de EU-Centraal-Azië ministeriële bijeenkomst sprak hij onder andere over de
toenemende regionale samenwerking tussen de vijf Centraal-Aziatische republieken en
de gevolgen van de crisis in Afghanistan voor deze buurlanden. De kern van het Nederlandse
en EU beleid in Centraal-Azië is de in 2019 aangenomen EU-Centraal-Azië strategie.11 Nederland blijft zich primair via de EU inzetten voor het verbeteren van de democratie,
mensenrechtensituatie en rechtsstaat in deze regio als voorwaarde voor duurzame ontwikkeling.
Nederland onderschrijft daarnaast de geïntegreerde EU benadering ten aanzien van het
verbeteren van de veiligheidssituatie, met aandacht voor de grondoorzaken van onveiligheid:
armoede, sociale uitsluiting, beperkte politieke participatie en corruptie. De discussie
tijdens de Raad zal naar verwachting voor een belangrijk deel in het teken staan van
de ontwikkelingen in Afghanistan en de impact daarvan op de Centraal-Aziatische landen.
Het kabinet ziet een belangrijke rol voor EDEO met betrekking tot outreach naar de landen in de regio, en steunt de activiteiten van de EU Speciaal Vertegenwoordigers
voor Centraal-Azië en voor Afghanistan in deze. Het kabinet is van mening dat de EU
de Centraal-Aziatische landen in het licht van de situatie in Afghanistan waar mogelijk
moet bijstaan bij het voorkomen en bestrijden van irreguliere migratie, terrorisme,
georganiseerde criminaliteit, mensensmokkel en drugssmokkel.

Tijdens de RBZ zal tevens een lunch met de Minister van Buitenlandse Zaken van Qatar
plaatsvinden, waarbij eveneens over de situatie in Afghanistan gesproken wordt. Bij
dit gesprek is het kabinet voornemens de goede samenwerking met Qatar te benadrukken
op het gebied van vrije doorgang van personen die voor overbrenging naar Nederland
in aanmerking komen.

Venezuela

De Raad zal kort stilstaan bij het verloop van regionale en lokale verkiezingen in
Venezuela op 21 november jl. en de aanwezigheid van de EU-verkiezingswaarnemingsmissie.
De EU-verkiezingswaarnemingsmissie werd geleid door de Portugese Europarlementariër
Isabel Santos en bestond uit 136 waarnemers. Twee dagen na de verkiezingen gaf Santos
een eerste verklaring waarin zij enerzijds aangaf dat de technische verkiezingsvoorwaarden
beter waren dan voorgaande verkiezingen en anderzijds benadrukte dat structurele voorwaarden
voor transparante en eerlijke verkiezingen ontbraken.12 De waarnemingsmissie constateerde een gebrek aan onafhankelijkheid van de rechterlijke
macht en een beperkte naleving van regels, wat leidde tot een ongelijk speelveld voor
de oppositie. Dat kwam onder meer tot uiting door diskwalificatie van oppositiekandidaten,
ongelijke toegang tot de media en intimidatie op verkiezingsdag. Binnen drie maanden
volgt het eindrapport van de missie over het verloop van de verkiezingen en aanbevelingen
voor toekomstige verkiezingen. Het kabinet is voornemens de Raad aan te sporen volledige
steun te blijven geven aan het onderhandelingsproces tussen het Maduro-regime en de
Venezolaanse oppositie in Mexico-Stad. Het doel van die onderhandelingen is het vinden
van een politieke oplossing voor Venezuela.

Kabinetsappreciatie pakket maatregelen tegen instrumentalisatie van migratie

De Europese Commissie presenteerde op 23 november jl. een pakket maatregelen om instrumentalisatie
van migratie, oftewel het misbruik van migratie door statelijke actoren, te voorkomen
en tegen te gaan.13 Het pakket bestaat uit een Mededeling en een wetgevend voorstel om transportbedrijven
betrokken bij mensensmokkel of mensenhandel richting de Europese Unie te kunnen sanctioneren.
Het kabinet maakt van deze gelegenheid gebruik om hierbij een appreciatie van de mededeling
met uw Kamer te delen. Deze appreciatie werd ook opgenomen in de geannoteerde agenda
voor de Raad Justitie en Binnenlandse Zaken (JBZ) op 9 en 10 december.14 Het wetgevend voorstel betreft een nieuw instrument om mensensmokkel tegen te gaan.
Omwille van het mogelijke snelle Brusselse besluitvormingsproces, informeert het kabinet
uw Kamer hierover separaat middels een kabinetsappreciatie in de vorm van een brief,
ter vervanging van een BNC-fiche. De JBZ-Raad zal ook ingaan op de instrumentalisatie
van migratie, zie hiervoor ook de eerder genoemde geannoteerde agenda voor deze bijeenkomst.

In de Mededeling gaat de Commissie in op de irreguliere migratiestroom vanuit Belarus
naar de EU. Daarbij zet de Commissie uiteen welke maatregelen tot nu toe genomen zijn
tegen deze instrumentalisatie van migratie en hoe de inzet verder geïntensiveerd zal
worden.

Onder externe betrekkingen geeft de Commissie een overzicht van de sancties die tot
op heden tegen het regime van Loekasjenko zijn ingesteld door de Raad. De Commissie
benoemt hierbij dat de Raad Buitenlandse Zaken op 15 november jl. heeft besloten tot
een aanpassing van het EU-sanctieregime voor Belarus, om het mogelijk te maken individuen
en entiteiten die bijdragen aan illegale overschrijdingen van de Europese buitengrenzen
te sanctioneren. Op 2 december jl. is het vijfde sanctiepakket tegen Belarus formeel
aangenomen waarin ook maatregelen vervat zijn die vallen onder het nieuwe sanctiecriterium.
Nederland speelde hierin een actieve en aanjagende rol. De Commissie geeft in haar
mededeling aan bereid te zijn nieuwe sancties voor te stellen aan de Raad indien de
situatie daarom vraagt. In lijn met de gefaseerde aanpak die de EU hanteert is Nederland
voorstander van het verhogen van druk op het regime in Belarus zolang de repressie
en mensenrechtenschendingen aanhouden. Het kabinet verwelkomt daarom de intentie van
de Commissie om met nieuwe voorstellen te komen.

Voorts benoemt de Commissie de inspanningen die op diplomatiek vlak de afgelopen weken
hebben plaatsgevonden en die hebben geresulteerd in een vermindering van directe vluchten
naar Minsk. De Commissie geeft aan dat intensieve diplomatieke inspanningen zullen
moeten voortduren, ook met het oog op het ontstaan van nieuwe routes. Het kabinet
verwelkomt de mededeling van de Commissie en de activiteiten die de afgelopen maanden
langs de diverse sporen zijn ontplooid. In het bijzonder waardeert het kabinet de
inspanningen van de Commissie voor diplomatieke outreach naar derde landen. Dit heeft duidelijk zijn vruchten afgeworpen. Het kabinet blijft
nauw betrokken bij deze inzet en spoort zowel de Commissie als EDEO aan om hierin
een voortrekkende rol in te blijven spelen. Via het Nederlandse diplomatieke postennetwerk
blijven we betrokken en zijn we ondersteunend waar nodig.

Met betrekking tot de EU-interne aspecten van de instrumentalisatie van migratie beschrijft
de Commissie in haar Mededeling uitgebreid de situatie in Polen, Litouwen en Letland.
Hierbij wordt ingegaan op asielaanvragen, grensbeheer en de humanitaire situatie aan
de grens. Aangaande grensbewaking is de Commissie in gesprek met Letland, Litouwen
en Polen om een additionele 200 miljoen euro vrij te maken voor ondersteuning bij
grensbewaking onder het fonds voor geïntegreerd grensbeheer (BMVI). Ook heeft de Commissie
2,5 miljoen euro vrijgemaakt om te assisteren bij vrijwillige terugkeer van migranten
uit Belarus. Tot slot geeft de Commissie aan dat ze werkt aan diverse wetsvoorstellen
waarin instrumentalisatie van migratie wordt geadresseerd.

Het kabinet verwelkomt de inzet van de betrokken lidstaten en de Europese Commissie
de afgelopen tijd op dit vlak. Ook steunt het kabinet het vrijmaken van additionele
financiële middelen, ten aanzien van humanitaire hulp, grensbeheer en terugkeer. Het
kabinet wacht de wetsvoorstellen die de Commissie voornemens is te presenteren verder
af.

Instrumentalisatie van migratie zal naar verwachting ook terugkomen op de aanstaande
Europese Raad in december. Over de kabinetsinzet bij de Europese Raad wordt uw Kamer
zoals gebruikelijk voorafgaand geïnformeerd.