Brief regering : Voortgang programma Wonen en zorg voor ouderen

32 847 Integrale visie op de woningmarkt

Nr. 119 BRIEF VAN DE MINISTERS VOOR VOLKSHUISVESTING EN RUIMTELIJKE ORDENING EN VOOR LANGDURIGE
ZORG EN SPORT

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal

Den Haag, 27 juni 2023

Het aantal en aandeel ouderen in de Nederlandse samenleving wordt steeds groter en
zal de komende jaren verder toenemen. Het aantal 65+ers neemt met 40% toe in de komende
twintig jaar. Het aantal 80+ers zal nog sterker toenemen, tot naar schatting 1,6 miljoen
in 2040.

De behoefte aan woonruimte verandert daarom ook. Er zijn in totaal 290.000 extra woningen
voor ouderen nodig. Daarbij is het belangrijk te constateren dat «dé oudere» niet
bestaat, maar dat huidige woonsituaties, woonwensen en zorgbehoeften zeer divers kunnen
zijn. De ambitie van dit kabinet is dan ook dat ouderen zo lang mogelijk zelfstandig
blijven wonen in een passende woning. In sommige gevallen betekent dit dat er in de
eigen woning zorg geleverd kan worden als dat (na verloop van tijd) nodig is.

Om invulling te geven aan die groeiende behoefte aan voldoende geschikte woningen
in een passende leefomgeving, hebben wij u eind november 2022 het programma «Wonen
en zorg voor ouderen» aangeboden1 als zesde programma onder de Nationale Woon- en Bouwagenda. Omdat wonen voor ouderen
sterk verbonden is met de organisatie van ouderenzorg in den brede, is dit programma
ook ondergebracht in het programma WOZO (Wonen, ondersteuning en zorg voor ouderen)
dat u op 4 juli 2022 heeft ontvangen2. Het is daarom vanzelfsprekend dat wij als Minister voor Volkshuisvesting en Ruimtelijke
Ordening Minister voor Langdurige Zorg en Sport intensief samenwerken in het programma
Wonen en zorg voor ouderen.

Naast de opgave die er ligt en het belang van het toevoegen van geschikte woningen
voor ouderen zijn wij ons bewust van de veranderende economische en financiële omstandigheden,
waardoor, voornamelijk op de korte termijn, woningbouw wordt bemoeilijkt. Hierover
heeft de Minister voor VRO uw Kamer middels de brief «Doorbouwen in veranderende omstandigheden»
reeds geïnformeerd3. In die brief is toegelicht dat het kabinet extra maatregelen inzet, zoals een startbouwimpuls
van € 250 miljoen en het versnellen van processen en procedures en capaciteit, om
de dip in de woningbouwproductie zoveel mogelijk te beperken. Ook vraagt het maximale
inzet van alle partijen om de gemaakte afspraken uit de regionale woondeals ook echt
te gaan realiseren4.

De opgave om te komen tot voldoende geschikte woningen voor ouderen is niet eenvoudig
en vraagt een intensief samenspel tussen de verschillende betrokken overheden en sectoren.
Naast de samenwerking tussen onze beide ministeries, zijn wij dan ook heel blij met
de intensieve samenwerking met betrokken en constructieve vertegenwoordigers van bouwers,
zorgorganisaties, zorgkantoren, woningcorporaties, provincies, gemeenten en ouderen
zelf. Wij willen deze partijen hierbij hartelijk bedanken voor hun inbreng in de afgelopen
periode en het voortzetten van de samenwerking in de komende periode. We realiseren
ons dat we in korte tijd veel vragen aan onder andere onze medeoverheden en vertegenwoordigers
van de sector. We hebben elkaar hard nodig bij deze opgave en we doen dan ook onze
uiterste best om de aangesloten partijen te ondersteunen waar dat kan bij het uitwerken
en realiseren van deze bouwopgave voor ouderen. Verderop in deze brief lichten we
toe hoe we dat doen.

Hoewel het programma Wonen en zorg voor ouderen pas eind 2022 gelanceerd is, willen
we u middels deze brief toch graag informeren over wat er sindsdien in gang is gezet.
Dat doen we langs de drie actielijnen zoals die in het programma geformuleerd zijn.
Daarnaast wordt de stand van zaken omtrent de ondersteuningsstructuur en monitoring
toegelicht.

Actielijn 1. Versnellen woningbouw

Het doel van deze actielijn is dat er meer woningen beschikbaar komen die aansluiten
bij de wensen van ouderen. Dit doen we door het aanbod van ouderenhuisvesting te vergroten,
middels de versterking van de regie op de ouderenhuisvesting en het wegnemen van knelpunten
bij de bouw om zo de planvorming en bouw voor ouderenhuisvesting te stimuleren.

Versterken regie op ouderenhuisvesting

Regionale afspraken over ouderenhuisvesting

De landelijke opgave om 290.000 woningen te bouwen die geschikt zijn voor ouderen5. Om deze opgave te realiseren zal ouderenhuisvesting onderdeel moeten zijn van de
regionale en lokale woningbouwprogrammering. De regionale uitwerking van de opgave
in 2023 is noodzakelijk om de bouwopgave in 2030 te behalen en aansluiting te houden
bij de uitvoering van de woondeals. Ook signaleren zorgpartners een stijgende druk
op de verpleegzorg, waarvoor nieuw woonaanbod nodig is. Daarom heeft de Minister voor
VRO medeoverheden, zoals afgesproken in het programma Wonen en zorg voor ouderen en
in navolging van de gesloten woondeals waarover de Minister voor VRO uw Kamer heeft
geïnformeerd6, gevraagd om in 2023 de regionale opgave vast te stellen en afspraken te maken over
de opgave per gemeente. Ook is het de ambitie om hierbij zorgkantoren te betrekken,
afspraken te maken over monitoring van de voortgang en procesafspraken te maken over
de verdere uitwerking, bijvoorbeeld op het gebied van doorstroming.

Realisatie van de opgave vraagt om nauwe samenwerking tussen partijen die wonen en
zorg leveren, maar ook om afstemming tussen het sociaal en fysiek domein bij overheden.
De Minister voor VRO vraagt provincies daarom voor iedere woondeal een aparte actietafel
ouderenhuisvesting – of soortgelijk gremium – op te richten tussen wonen en zorg.
Het is ook mogelijk hiervoor een reeds bestaande overlegstructuur te gebruiken, mits
deze structuur ook goed in verbinding staat met de regionale woondeal- en versnellingstafels.

Uit eerste gesprekken met medeoverheden wordt opgemaakt dat regio’s sterk verschillen
in de mate waarin zij deze opgave al aan het concretiseren zijn. Grofweg één derde
van de regio’s is al vergevorderd in het maken van afspraken. Eén derde van de regio’s
zet momenteel goede stappen om daar te komen. De resterende één derde van de regio’s
staat aan de start van dit proces. Het uitlijnen van stappen om eind 2023 tot gezamenlijke
afspraken te komen vraagt daarom regionaal maatwerk en om nauwe samenwerking met en
tussen betrokken lokale partijen. Dit kunnen we alleen samen realiseren, ieder vanuit
haar eigen rol en positie. Daarom werken we onder meer intensief samen met provincies
aan de organisatie, ondersteuning en planning van dit traject. Verderop in deze voortgangsbrief
lichten wij de ondersteuning die wij daarbij bieden verder toe.

Lokale uitwerking via volkshuisvestelijke programma’s

De vastgestelde lokale opgave moet na 2023 worden vertaald in concrete uitvoeringsprogramma´s
met initiatieven en locaties. Dit gebeurt in het integrale volkshuisvestelijke programma
voor aandachtsgroepen en ouderen, die voor overheden als verplicht zal worden gesteld
middels de voorziene wet Versterking regie op de volkshuisvesting. Daarin moeten gemeenten
duidelijk maken aan welke bouwopgave zij zich per groep – ook voor ouderen – committeren.

In het wetsvoorstel is een verplichting opgenomen voor (regionale) samenwerking tussen
gemeenten, provincie, corporaties én zorg- en welzijnspartijen bij het opstellen van
volkshuisvestelijke programma’s. Bij de prestatieafspraken is beoogd dat gemeenten
deze partijen gaan betrekken op dit onderdeel van de te maken afspraken. Platform
31 zal handreikingen opstellen over bijpassende samenwerkingsvarianten. Hiermee wordt
invulling gegeven aan de motie van het lid Grinwis c.s.7 die oproept tot minder vrijblijvendheid bij samenwerkingsafspraken over deze thematiek,
die de Minister voor VRO hiermee als afgedaan beschouw.

In lagere regelgeving worden verdere kaders voor de volkshuisvestelijke programma’s
vastgelegd. Voor ouderen zullen wij daarbij onder meer het woningtype en de inzet
op de leefomgeving en doorstroming opnemen. Hiermee komt de Minister voor VRO tegemoet
aan de motie van het lid Den Haan8 om acties voor ouderen met betrekking tot de leefomgeving in de volkshuisvestelijke
programma’s op te nemen. Hiermee wordt deze motie als afgedaan beschouwd.

Wetsvoorstel versterking regie volkshuisvesting

Het wetsvoorstel Versterking regie volkshuisvesting, dat begin 2023 in consultatie
is gegaan, geeft het Rijk, provincies en gemeenten de wettelijke instrumenten om samen
regie te voeren op de volkshuisvesting. Overheden krijgen in de wet meer grip op hoeveel
woningen, waar en voor wie wordt gebouwd en meer grip op mogelijkheden voor de versnelling
van woningbouw. Om hierop te kunnen sturen komt er een verplichting dat Rijk, provincies
en gemeenten een volkshuisvestingsprogramma opstellen. Het wetsvoorstel voorziet tevens
in een verdere verbinding tussen het woon- en zorgdomein. Zo is opgenomen dat gemeenten
de verplichting krijgen om bij het opstellen van de lokale prestatieafspraken, naast
de woningcorporaties en huurdersorganisaties, relevante zorgpartijen te betrekken.
Het wetsvoorstel voorziet ook een aanpassing van de Wet maatschappelijke ondersteuning
2015 (Wmo 2015). Op grond van de Wmo 2015 dienen gemeenten zich reeds in het Wmo-plan
rekenschap te geven van een groot aantal onderwerpen. Het ligt daarmee in de rede
dat het Wmo-plan (middels een toe te voegen huisvestingscomponent) en het woonprogramma
aan elkaar gekoppeld worden. In het wetsvoorstel wordt dan ook een link gelegd met
het Wmo-plan, waardoor er een nauwe verbinding en samenwerking gecreëerd wordt tussen
het fysiek en sociaal domein.

Onderbouwing opgave ouderenhuisvesting

De motie van het lid Den Haan die ziet op een integrale visie op de woningmarkt9, vraagt om een onderbouwing van het aantal van 290.000 woningen dat voor ouderenhuisvesting
is bedoeld. Deze woningen zijn onderdeel van de totale bouwopgave van 900.000 woningen
tot en met 2030.

In de algemene woningmarktprognoses, waarin demografische prognoses verwerkt zijn,
is specifiek gekeken naar de vraag van ouderen binnen de gehele woningvraag. De groep
ouderen is divers, en zo ook hun woonwensen. In het programma Wonen en zorg voor ouderen
is ervoor gekozen om de vraag van ouderen naar toegankelijke woningen door te vertalen
in de woningbouwambities. Dit heeft geresulteerd in ongeveer 170.000 nultredenwoningen
geschikt voor ouderen en 80.000 woningen in geclusterde woonvormen. Deze ambities
sluiten dus aan bij de geprognosticeerde vraag van ouderen zelf.

Daarnaast is ook de opgave die voortkomt uit het scheiden van wonen en zorg, zijnde
de bouw van 40.000 verpleegzorgplekken, ondergebracht in de totaalopgave van 900.000
woningen. Het getal van 40.000 verpleegzorgplekken is vastgesteld op basis van berekeningen
van het RIVM. Voor verdere onderbouwing van de opgave verwijzen wij naar hoofdstuk 2
van het (openbare) rapport «Overlap tussen de opgaven aan verpleegzorgplekken en geclusterde
woningen»10. Hiermee wordt de motie van lid Den Haan als afgedaan beschouwd.

Bouw stimuleren

Naast de inzet op regie zijn er zijn vier stimuleringsregelingen (deels in ontwikkeling)
die erop gericht zijn om knelpunten bij de bouw voor ouderen weg te nemen. Bij de
meeste van deze regelingen werken de Minister voor VRO en de Minister voor LZS samen.

Stimuleringsregeling Ontmoetingsruimten in Ouderenhuisvesting

Steeds meer ouderen willen geclusterd wonen: in elkaars nabijheid omdat mobiliteit
afneemt en met een mogelijkheid om elkaar te ontmoeten. Een ontmoetingsruimte in of
nabij het complex draagt daar in grote mate aan bij. De realisatie van een ontmoetingsruimte
levert echter vaak financiële problemen op. Zeker bij woonvormen voor ouderen met
een laag- of middeninkomen is het moeilijk de investerings- en exploitatiekosten voldoende
in de huur- of in de koopprijs te verdisconteren. Vanuit de Stimuleringsregeling Ontmoetingsruimten
in Ouderenhuisvesting worden de bouwkosten van een ontmoetingsruimte vergoed. Woningcorporaties,
marktpartijen, burgerinitiatieven en zorgaanbieders kunnen een beroep op de regeling
doen. Initiatiefnemers van ouderenhuisvesting voor bewoners met een zware zorgvraag
kunnen sinds 18 oktober 2022 via de regeling ook een financiële bijdrage aanvragen
voor de realisatie van een ontmoetingsruimte. Eerder gold dat maximaal 50% van de
bewoners een zware zorgvraag mocht hebben.

In 2022 was voor de regeling € 28 miljoen beschikbaar. Er zijn 173 aanvragen ontvangen
die aan de voorwaarden voldeden, daarmee is voor € 24,7 miljoen beschikt. De aanvragen
zijn bijna evenredig verdeeld tussen kleine, middelgrote en grote complexen (zie tabel
1). Als uitgegaan wordt van een gemiddelde van 50 woningen per complex, levert dit
ruim 8.500 woningen op met een ontmoetingsruimte.

Tabel 1. Verdeling aantal aanvragen per grootte van complex

Grootte complex

Aantal goedgekeurde aanvragen

5–20 woningen

49

21–50 woningen

62

Meer dan 50 woningen

60

Zowel woningcorporaties, marktpartijen, burgerinitiatieven als zorgaanbieders hebben
een aanvraag ingediend. Zoals uit tabel 2 blijkt, zijn de meeste goedgekeurde aanvragen
ingediend door woningcorporaties. Hierna volgen marktpartijen en zorgaanbieders. Er
zijn 21 aanvragen van burgerinitiatieven goedgekeurd. Een aantal van 8 partijen viel
niet te plaatsen in één van de vier categorieën.

Tabel 2. Verdeling typen aanvragers

Type aanvrager

Aantal aanvragen

Burgerinitiatief

21

Marktpartij

40

Woningcorporatie

67

Zorgaanbieder

37

Overig/Niet bekend

8

TOTAAL

173

Aanvragers hebben drie jaar de tijd om een omgevingsvergunning te verkrijgen en vervolgens
7 jaar de tijd voor oplevering. In 2022 is voor € 3,5 miljoen aan voorschotten verleend.
Deze aanvragers beschikken over een omgevingsvergunning en kunnen starten met de bouw.

Stimuleringsregeling Wonen en Zorg

De Minister voor LZS heeft een stimuleringsregeling Wonen en Zorg, die erop is gericht
om bewonersinitiatieven en sociale ondernemers te helpen bij het opzetten van een
nieuwe woonvorm voor ouderen. In 2022 zijn er in totaal 40 subsidieaanvragen verleend
om de haalbaarheid van een nieuw initiatief te onderzoeken. Dit is een afname ten
opzichte van de 56 verleende subsidies in 2021. Over de eerste 4 maanden van 2023
zijn er 8 subsidieaanvragen verleend (ten opzichte van 18 in de eerste 4 maanden van
2022). Over 2022 zijn er daarnaast 6 leningen aangevraagd en 2 leningen verstrekt
voor de planontwikkelfase ten opzichte van 9 aanvragen en 5 verstrekte leningen in
2021. Ondanks dat er veel belangstelling is voor het gebruik van de regeling, duurt
de opzet van de initiatieven in de regel langer dan de initiatiefnemers verwachten.
Daarbij hebben ook deze initiatieven te maken met de veranderende omstandigheden bij
de bouw, zoals beschreven in mijn brief van 22 maart11. De regeling zal in de tweede helft van 2023 worden geëvalueerd.

Stimuleringsregeling Zorggeschikte Woningen (verpleegzorgplekken)

Mensen willen zoveel mogelijk regie houden op hun leven. In geclusterde zorggeschikte
woningen hebben mensen de mogelijkheid om meer regie te houden dan in een verpleeghuis.
In deze vormen is het aantrekkelijker voor de partner om mee te verhuizen. Om een
stimulans te geven aan de bouw van 20.000 geclusterde zorggeschikte woningen in de
sociale huur werkt de Minister voor VRO samen met de Minister voor LZS en betrokken
partijen een subsidieregeling uit. Deze geclusterde woningen zijn bedoeld voor mensen
die een zware zorgvraag (Wlz-indicatie) hebben en in de huidige situatie vaak naar
een verpleeghuis gaan. De Rijksoverheid stelt de komende jaren maximaal € 312 miljoen
beschikbaar voor deze regeling. Naar verwachting zal deze begin van de zomer van 2023
ter consultatie worden voorgelegd en zal de regeling in september dit jaar worden
opengesteld.

Subsidieregeling Intergenerationeel Wonen

In het kader van het programma Wonen Ondersteuning en Zorg voor Ouderen (WOZO), werkt
de Minister voor LZS op dit moment aan een subsidieregeling om het samen wonen tussen
jong en oud te stimuleren. De inzet is dat het samenwonen van jong en oud sociale
interactie en cohesie stimuleert wat bijdraagt aan langer vitaal thuis wonen. De regeling
is in consultatie en de planning is dat de regeling in de zomer open wordt gesteld.

Financiële drempels voor het bouwen van gemeenschappelijke woonvormen verkennen

Met ontwikkelaars ben ik, conform het verzoek in de motie van het lid Grinwis, momenteel
in gesprek om de ondervonden financiële drempels voor het bouwen van gemeenschappelijke
woonvormen te verkennen. In deze gesprekken focussen wij ons op de bereidheid tot
bouwen van gemeenschappelijke woonvormen in het middenhuursegment. De uitkomsten van
deze verkenning zullen na het zomerreces met uw Kamer worden gedeeld.12

Realisatie ouderenhuisvesting in 60.000 sociale huurwoningen

In het programma Wonen en zorg voor ouderen is een opgave aan zorggeschikte sociale
huurwoningen geconstateerd en is met corporaties afgesproken dat er door hen 20.000
zorggeschikte woningen en 40.000 geclusterde woningen worden gerealiseerd. Daarmee
komt de totale geclusterde opgave tot 2030 voor corporaties uit op 60.000 woningen.
Momenteel wordt de monitoring van de Nationale Prestatieafspraken uitgewerkt. De eerste
resultaten van de prestaties van woningcorporaties worden in de eerste helft van 2024
verwacht. Dan hebben we zicht op de voortgang in de corporatiesector.

Actielijn 2. Doorstroming en passend wonen

Met deze actielijn is het streven dat elke oudere fijn moet kunnen wonen in een geschikte
woning. Een geschikte en passende woning is een woning die passend is bij de woonwensen
en bij de levensfase. Naar mate je ouder wordt veranderen de woonwensen. Veel ouderen
wonen in een woning die niet goed past bij hun levensfase, en wanneer nodig geen tot
slecht zorg aangeboden kan worden. Doorstromen naar een geschikte-, een geclusterde-
of een zorggeschikte woning kan het woongenot c.q. de kwaliteit van leven verhogen
en zorgt ervoor dat (toekomstige) zorg beter geleverd wordt. Ouderen willen vaak graag
in de buurt blijven wonen waar ze al wonen. Met het programma Wonen en zorg voor ouderen
heeft de Minister voor VRO het belang van en de inzet op het passend wonen van ouderen
stevig neergezet. Door meer levensloopbestendige woningen te bouwen, ouderen te informeren
over hun volgende woonstap en hen te ontzorgen, zorgt de Minister voor VRO in samenwerking
met sectorpartijen er voor dat meer ouderen toegang hebben tot een fijne passende
woning. Het passender wonen van ouderen heeft op andere maatschappelijke thema’s een
positief effect, zoals de doorstroming op de woningmarkt en de haalbaarheid van de
(toekomstige) zorg.

Stimuleren dat ouderen passend gaan wonen

Je woning levensloopbestendig maken of verhuizen naar een levensloopbestendige woning
is niet een gemakkelijke beslissing. Vooral het verhuizen naar een andere woning is
een grote stap waarbij het mogelijk op de korte termijn niet meteen als lonend wordt
ervaren, maar wat op de lange termijn wel loont. Bijvoorbeeld als er een zorgvraag
komt. De Minister voor VRO wilt bevorderen dat ouderen beter zijn voorbereid als ze
dit soort beslissingen moeten maken en dat ze hier ook eerder over nadenken. In de
aanpak om dit te bevorderen is er weinig sprake van uniformiteit, aangezien het verhuizen
naar een andere woning een persoonlijke aangelegenheid is.

Het Rijk kan helpen bij deze keuzes door het vergroten van aanbod in ouderenhuisvesting,
de informatie verbeteren die ouderen hebben over passend wonen en stimuleren dat ouderen
worden ontzorgd bij de verhuizing. Om dit te laten slagen is het van belang dat er
afspraken met partijen worden gemaakt over passend wonen en doorstroming en dat we
zicht houden op deze afspraken. Op regionaal niveau moeten hier ook afspraken over
gemaakt worden. Daarom zal de inzet op doorstroming verankerd worden in de vereisten
van een gemeentelijk volkshuisvestelijk programma.

Veel gemeenten hebben reeds beleid voor het passend laten wonen van inwoners en om
doorstroming op de woningmarkt te bevorderen, maar dit is niet bij alle gemeenten
het geval. Vooral t.a.v. doorstroming op de particuliere markt is er een gebrek aan
kennis. Hier wilt de Minister voor VRO gemeenten graag bij helpen. Platform31 is momenteel
bezig met het opstellen van een toolkit met doorstromingsinstrumenten voor gemeenten.
De toolkit bestaat o.a. uit instrumenten die in de sociale en in de particuliere sector
ingezet kunnen worden om doorstroming te bevorderen, maar ook uit goedwerkende praktijkvoorbeelden.
Op lokaal en regionaal niveau kan deze toolkit gebruikt worden bij het opstellen van
hun woonprogramma en hun beleidsinzet op doorstroming. De toolkit voor de sociale
sector is dit najaar gereed, gezamenlijk met de eerste inzichten over de particuliere
sector. Het verdiepende onderzoek (middels een experiment) over doorstroming binnen
de particuliere sector zal medio 2024 inzichten opleveren in de werkzaamheden van
de onderzochte doorstromingsinstrumenten.

Informatie over passend wonen verbeteren

Middels de uitvoering van dit programma willen we ervoor zorgen dat ouderen beter
geïnformeerd worden over hun toekomstige woonopties. De inzet hierop wilt de Minister
voor VRO versterken en laten samenkomen in een centraal informatiepunt, bijvoorbeeld
ondersteund met een website en app, waarin fijn en geschikt wonen centraal staat.
De zoektocht begint bij wat geschikt is voor een 55+huishouden en eindigt bij de beslissing
om ofwel in de huidige woning te blijven, de woning aan te passen of om te verhuizen
naar een passende woning. Deze informatie kan een oudere zelf tot zich nemen, maar
de app en website kan ook gebruikt worden door bijvoorbeeld mantelzorgers en/of familie.
Aan de lancering van die website of app zal de Minister voor VRO de eerder aangekondigde
informatiecampagne koppelen.

De Minister voor VRO is het afgelopen half jaar in gesprek geweest met de bancaire
sector over hoe we ouderen kunnen helpen met het inzichtelijk maken van hun financiële
situatie. Vaak horen we dat ouderen het lastig vinden om een hypotheek te vinden en
dat zij niet goed op de hoogte zijn van de mogelijkheden voor de toekomst. Hier ligt
een kans, omdat er juist veel hypothecaire producten specifiek voor ouderen zijn en
er bij veel ouderen met een koopwoning sprake is van een overwaarde. De ambitie en
de inzet van de bancaire sector willen we vastleggen in een convenant. Dit financieel
actieplan ziet toe op beter financieel inzicht geven aan ouderen, verbeteren van hypotheekadvies
voor ouderen en het vergroten van bekendheid en standaardisatie van product- en acceptatievoorwaarden.
In 2023 wilt de Minister voor VRO het convenant ondertekenen met partijen uit de financiële
sector.

Gedragsonderzoek

Bij een verhuizing komt veel kijken. Praktisch gezien moet er veel geregeld worden,
maar een verhuizing is ook – zeker op oudere leeftijd – een verandering die veel (emotionele)
beroering met zich meebrengt. Eerder onderzoek13 heeft inzichten opgeleverd over de praktische en emotionele barrières die ouderen
kunnen ervaren bij het maken van de volgende stap in hun wooncarrière. Er is echter
minder bekend over de ervaringen van ouderen die al wel zijn doorgestroomd naar een
passende woning. Middels een onderzoek onder een diverse groep ouderen willen we meer
inzicht krijgen in wat ouderen beweegt om wél te verhuizen, welke aspecten behulpzaam
waren tijdens het verhuisproces en welke voordelen zij ervaren van hun nieuwe woonsituatie.
De inzichten uit dit onderzoek komen van pas in de ontwikkeling van de website en
app en de bijbehorende informatiecampagne. Ook komen de uitkomsten uit dit onderzoek
in de vorm van een handreiking beschikbaar voor gemeenten, woningcorporaties, particuliere
ontwikkelaars en andere belanghebbenden.

Afgelopen jaar is de Minister voor VRO meermaals verteld dat sommige ouderen hun woning
zouden willen delen met iemand anders, maar dat het proces om daartoe te komen soms
ontmoedigend werkt. Onder andere de Stichting Ouderenhuisvesting Rotterdam (woningcorporatie
SOR) heeft deze behoefte inzichtelijk gemaakt. De Minister voor VRO wilt dit graag
verder onderzoeken. Om die reden gaat de Minister voor VRO samen met de SOR, Platform31
en de provincie Zuid-Holland een experiment starten over woningdelen voor ouderen.
Daarbij maken we eerst de financiële en niet-financiële belemmeringen inzichtelijk.
Daarna starten we gerichte experimenten om deze belemmeringen weg te nemen. Hierbij
kijken we onder meer naar de mogelijkheden die de experimenteerruimte van de Woningwet
biedt. We starten voor de zomer nog het proces om tot dit experiment te komen.

Actielijn 3. Een leefomgeving die uitnodigt tot bewegen en ontmoeten

Deze actielijn is erop gericht dat woningen voor ouderen in een aantrekkelijke leefomgeving
staan, die uitnodigt tot bewegen en ontmoeten. In het kader van het Gezond en Actief
Leven Akkoord (GALA) hebben alle gemeenten een specifieke uitkering ontvangen. Een
van de onderdelen waarvoor deze uitkering kan worden ingezet is de sociale basis en
leefomgeving. Gemeenten kunnen daarmee werken aan maatregelen in de fysieke leefomgeving
die bijdragen aan een gezonde leefstijl met de nadruk op meer beweging. Zij kunnen
activiteiten organiseren om de samenhang tussen het sociale en fysieke domein te versterken,
de fysieke leefomgeving beweegvriendelijker, gezonder en duurzamer te maken en leren
werken met data gedreven ontwerpprincipes. Dat kan door het inzetten van iemand die
gezondheid meer op de kaart zet bij lokale afwegingen binnen het fysieke domein of
door concrete toepassingen zoals een wandelvriendelijke omgeving, speelplaatsen en
schaduwrijke (speel)plekken.

In het wetsvoorstel Versterking regie volkshuisvesting wordt onder meer vastgelegd
dat gemeenten een volkshuisvestelijk programma moeten vaststellen. In de lagere regelgeving
van deze regeling wordt nader ingegaan op wat gemeenten daarin moeten opnemen over
de leefomgeving.

Platform31, RVS en LSA hebben een programma opgesteld om gemeenten te ondersteunen
bij planvorming en concrete ontwerpen voor een leefomgeving die beweging en ontmoeting
stimuleert. Gemeenten zijn uitgenodigd om aan het programma deel te nemen.

Ondersteuningsstructuur

Ondersteuningsstructuur «Wonen en zorg voor ouderen»

We zijn bezig om een ondersteuningsstructuur in te richten om gemeenten, provincies,
woningcorporaties en betrokken zorgorganisaties te ondersteunen bij het werken aan
de doelen uit het programma. Hiervoor is kennis, expertise en capaciteit nodig. De
ondersteuningsstructuur is als een piramide opgebouwd. Op diverse onderdelen in de
ondersteuningsstructuur wordt samengewerkt met de ondersteuning voor het programma
«Een thuis voor iedereen».

Handen in de organisatie

De Minister voor VRO heeft u in de voortgangsbrief over het programma «Een thuis voor
iedereen»14 al geïnformeerd over de flexpoolregeling. Deze regeling kan ook worden ingezet voor
flexibele capaciteit en expertise bij medeoverheden, die onder andere gebruikt kan
worden voor het opstellen van volkshuisvestelijke programma’s voor ouderen of het
uitvoeren van plannen voor woningbouw voor ouderen.

Regionale teams/doorbraakteams

De totale woon- en bouwopgave vraagt veel van regionale en lokale partijen. Daarom
is het belangrijk dat we die partijen goed helpen met het voeren van het gesprek over
de bouwopgave voor ouderen. Door de betrokkenheid van zorgpartijen zijn deze gesprekstafels
net iets anders samengesteld dan de tafels over de brede woningbouwopgave. In de startgesprekken
met provincies hebben we gemerkt dat niet alle partijen gewend zijn om over deze bouw-
en zorgopgave samen het gesprek aan te gaan. Ook geven verschillende medeoverheden
aan knelpunten te voorzien in de capaciteit van hun organisaties om op korte termijn
met deze opgave aan de slag te gaan. We willen deze partijen daarom ondersteunen met
zowel het opstarten, het maken en het uitvoeren van de afspraken.

De Minister voor LZS en de Minister voor VRO zijn met de voormalig Taskforce Wonen
en Zorg overeengekomen dat zij in het regionale proces een belangrijke rol gaan spelen.
Per 1 maart 2023 is de Taskforce Wonen en Zorg ten einde gekomen, en sindsdien is
afgesproken dat de Taskforce een vervolg krijgt als «Aanjaagteam Wonen, Welzijn Zorg
voor ouderen (WWZO)». De Taskforce heeft in haar 3-jarig bestaan een grote rol gespeeld
in het agenderen van de opgave voor ouderenhuisvesting, en actief bijgedragen aan
de totstandkoming van volkshuisvestelijke programma’s en woonzorganalyses. Wij zijn
de organisatie, adviseurs en ambassadeurs dankbaar voor hun inzet.

Het aanjaagteam Wonen Welzijn Zorg voor Ouderen bestaat uit een bestuurlijk aanjager,
een secretariaat, circa zes adviseurs en een breed landsdekkend netwerk aan ambassadeurs.
Het doel van dit aanjaagteam is regionale en lokale partijen helpen om het gesprek
over de bouwopgave voor ouderen op te zetten en vorm te geven. Daarbij zetten zij
in op (bestuurlijke) procesbegeleiding, netwerkvorming en inhoudelijke begeleiding
bij de totstandkoming van regionale afspraken. Het aanjaagteam verzorgt kennisdeling
van goede voorbeelden uit het land tussen de regio’s. Het gaat dus nadrukkelijk om
het ondersteunen en aanjagen van het goede gesprek. Bij het beslechten van knelpunten
of obstakels kan ook ambtelijke ondersteuning gevraagd worden vanuit het Ministerie
van BZK.

Naast het opzetten van het gesprek vinden wij het belangrijk dat we partijen ook ondersteunen
in het maken van en uitvoering geven aan een integraal volkshuisvestelijk programma
voor aandachtsgroepen en ouderen. Zoals de Minister voor VRO u reeds heeft laten weten
in de voortgangsbrief over het programma «Een thuis voor iedereen»15 is daarvoor bij RVO begin dit jaar het Expertteam Weer Thuis en het Ondersteuningsteam
Wonen en Zorg van RVO samengevoegd tot het Expertteam Huisvesting Aandachtsgroepen
(EHA). Het expertteam helpt ook bij het opstellen van een uitvoeringsagenda, prestatieafspraken,
(meerjarige) samenwerking en monitoring van passende huisvesting. De ondersteuning
kan variëren van een kort mondeling antwoord tot een langer durend ondersteuningstraject.

Eén loket / vraagbaak

Momenteel wordt er gewerkt aan één centraal loket waar gemeenten, provincies, woningcorporaties,
zorg- en welzijnspartijen en maatschappelijke organisaties hun vragen kunnen stellen
op het gebied van huisvesting van ouderen en aandachtsgroepen. Zoals de Minister voor
VRO u heeft laten weten in de voortgangsbrief over het programma «Een thuis voor iedereen»16 wordt dit loket belegd bij de VNG. De verwachting is dat het loket na de zomer operationeel
is.

Faciliteren van kennisdeling

Platform 31 ontwikkelt diverse kennisproducten, zoals handreikingen en infographics.
Zo is er een onderzoek naar doorstroming uitgevoerd. De uitkomsten hiervan zullen
in de aanpak voor actielijn 2 worden verwerkt, zoals eerder in deze brief beschreven.
Andere voorbeelden van producten zijn een artikel over doorstroming op de particuliere
markt en de ontwikkeling van een menukaart voor gemeenten die zij kunnen gebruiken
bij het vormgeven van hun aanpak gericht op doorstroming. In de loop van het jaar
wordt er ook gestart met een onderzoek naar industrieel bouwen en eventueel een standaardisatie-aanpak,
om de bouw voor ouderen nog meer te bespoedigen. Daarnaast ondersteunt Platform 31
met kennis – en inspiratiesessies en ontplooit diverse leerkringen en pilots met gemeenten,
bijv. over doorstromingsacties en organisatie van buurtgemeenschappen.

De diversiteit aan geclusterde woonvormen voor ouderen is groot. Op tal van plekken
in het land worden er nieuwe manieren van gemeenschappelijk wonen ontwikkeld. Voor
gemeenten en ontwikkelende partijen kan het ingewikkeld zijn om een keuze te maken,
tussen alle mogelijkheden. Het maakt daarbij uit in hoeverre er sprake is van een
zorgvraag bij bewoners, of de woonvorm in landelijk of stedelijk gebied is gepland,
en de mate van gemeenschappelijkheid die gewenst is. Daarom ontwikkelt de Minister
voor VRO een handreiking geclusterde woonvormen. Deze handreiking helpt partijen die
aan de slag willen met geclusterde woonvormen om zicht te krijgen op goede voorbeelden,
en helpt om een passende keuze te maken binnen de eigen context. De Minister voor
VRO verwacht dat deze handreiking na de zomer gereed is.

Online Kennis- en Expertisecentrum (OKEC)

Eind vorig jaar is het Online Kennis- en Expertisecentrum (OKEC) ingericht17. Het OKEC vormt de basis voor de ondersteuningsstructuur. Op de website wordt alle
relevante informatie gedeeld over wet- en regelgeving, financiële regelingen, ondersteuningsteams,
handreikingen en praktijkvoorbeelden over de huisvesting van ouderen en aandachtsgroepen.
Het OKEC heeft sinds de lancering gemiddeld 2200 bezoekers per maand en is daarmee
goed bezocht. Ook wordt er maandelijks een nieuwsbrief verspreid met het laatste nieuws
omtrent wetgeving, financiële regelingen, praktijkverhalen en relevante bijeenkomsten.
Daarnaast wordt er maandelijks een digitale inloopbijeenkomst georganiseerd over de
huisvesting van aandachtsgroepen en ouderen.

Monitoring

Bij de verschillende actielijnen binnen het programma Wonen en zorg voor ouderen zijn
doelstellingen geformuleerd. Deze zijn gericht op het versnellen van nieuwbouw, het
verhogen van de doorstroming en passend wonen voor ouderen en de leefbaarheid van
de omgeving voor ouderen. De monitoring van het programma zal de voortgang op de verschillende
doelen indicatief volgen.

Woonbase

Het CBS werkt momenteel binnen een innovatietraject aan de Woonbase. De Woonbase zal
een bronbestand worden waarin informatie over personen, huishoudens én woningen samenkomt.
De database is sinds eind juni 2022 voor onderzoekers beschikbaar. Het doel van de
samenwerking tussen BZK en CBS op dit traject is het CBS-onderzoek naar wonen in Nederland
te vernieuwen, waardoor het beter past bij de huidige tijd en ontwikkelingen. Bij
de doorontwikkeling van de Woonbase heeft het CBS ook naar de mogelijkheden om meer
inzicht te krijgen op ouderenhuisvesting gekeken.

Monitoring programma Wonen en zorg voor ouderen

Op basis van onder andere de Woonbase, maar ook gemeentelijke informatie en andere
bronnen wordt met verschillende belangrijke partijen gewerkt aan een monitor Wonen
en zorg voor ouderen. Een integraal en landsdekkend databron voor de verschillende
monitoringswensen bestaat niet. Verschillende databronnen zullen aan elkaar gekoppeld
moeten worden om een zo’n concreet mogelijk beeld op ouderenhuisvesting te krijgen.
Het streven is om in het eerste kwartaal van 2024 een eerste versie gereed te hebben,
waarover wij uw Kamer zullen informeren. In de rest van 2024 zal gewerkt worden aan
de doorontwikkeling van de monitor.

Monitor ouderenhuisvesting 2022

De Monitor Ouderenhuisvesting van ABF brengt de woonsituatie van ouderenhuishoudens
vanaf 55 jaar in beeld. In bijlage 2 is het rapport van ABF Research opgenomen. Met
het delen van deze monitor geeft de Minister voor VRO invulling aan de motie van de
leden Ronnes en Koerhuis18 en in de Eerste Kamer aangenomen motie van het lid Van Rooijen.19 Gelijktijdig met deze brief stuurt de Minister voor VRO de Monitor naar de voorzitter
van de Eerste Kamer.

De monitor heeft diverse raakvlakken met dit programma. Zo is er aandacht voor de
(toekomstige) samenstelling van de groep ouderen in een gemeente, hun woonwensen en
zorggebruik, en het huidige aanbod aan geschikte woningen voor ouderen met een fysieke
beperking.

Deze tweede editie van de Monitor Ouderenhuisvesting bouwt voort op de eerste editie
en bevat tevens diverse verdiepende analyses. De Monitor Ouderenhuisvesting bestaat
uit een rapport met uitkomsten op nationaal niveau en een openbaar dashboard met bijbehorende
databank met uitkomsten op gemeentelijk niveau20. De monitor gaat onder meer in op de woonsituatie en het verhuisgedrag van ouderen.
Daarbij is specifiek aandacht voor ouderen met een fysieke en cognitieve beperking.
Jaarlijks worden het rapport en de databank geactualiseerd.

Belangrijke bevindingen;

• Ouderenhuishoudens verhuizen over het algemeen naar een woning met hetzelfde type
eigendom (huur/koop) als de huidige woning. Ook bij bouwvorm (een-/meergezinswoning)
en oppervlakte is eenzelfde relatie te zien tussen de verlaten en betrokken woning:
er wordt relatief vaak verhuisd naar een woning met dezelfde bouwvorm en oppervlakteklasse
als de verlaten woning.

• Hoe ouder het huishouden hoe hoger de kans dat men verhuist naar, in willekeurige
volgorde, (a) de particuliere huursector, (b) een appartement, (c) een relatief kleine
woning en (d) een woning binnen de eigen gemeente of wijk.

• Verhuizingen vanuit een reguliere woning naar een (zorg)instelling vinden logischerwijs
met name plaats onder 85-plussers. Opvallend is dat er vooral appartementen in de
corporatiesector vrijkomen voor nieuwe bewoning als gevolg van dit soort verhuizingen.

• Volgens WoON 2021 zijn er 2,0 miljoen nultredenwoningen in Nederland. Dit betreft
26% van de totale bewoonde voorraad (7,7 miljoen woningen).

• Op basis van (een combinatie van) het WoON en registerdata laat de rapportage zien
dat 4,7 miljoen woningen met een beperkte investering geschikt te maken zijn voor
bewoners met een fysieke beperking. 870 duizend woningen zijn ongeschikt voor personen
met een beperking en kunnen dat ook niet gemaakt worden tegen redelijke kosten. Dit
zijn met name meergezinswoningen zonder lift.

• Eengezinswoningen zijn over het algemeen wel extern, maar niet intern toegankelijk.
Extern toegankelijk betekent dat de woonkamer bereikbaar is vanaf de straat zonder
trap te hoeven lopen. Intern toegankelijk betekent dat vanuit de woonkamer de keuken,
het toilet, de badkamer en tenminste één slaapkamer bereikt kunnen worden zonder traplopen.
Voor meergezinswoningen geldt het omgekeerde. Bij meergezinswoningen is wel een duidelijk
effect van bouwjaar te zien: recent gebouwde appartementen hebben relatief vaak een
lift en zijn daarmee ook extern toegankelijk.

• Naar schatting telt Nederland momenteel bijna 290.000 personen met dementie. Dit aantal
zal naar verwachting in 2035 ruim anderhalf keer en in 2050 ruim twee keer zo groot
zijn. Dit zal extra druk leggen op de zorg. Daarnaast is er ook voor deze groep een
specifiekere woonbehoefte.

• Opvallend zijn de zorgkantoorregio’s Flevoland, Amsterdam, ’t Gooi en Midden-Holland
waar het aantal personen met dementie in 2050 naar verwachting met ongeveer een factor 2,5
zal toenemen. In de regio’s gelegen in provincies als Groningen, Drenthe, Zeeland
en Limburg bevindt het vergrijzingsproces zich in een verder gevorderd stadium. Om
die reden ligt in deze provincies de verwachte groeifactor voor 2035 en 2050 lager
dan nationaal.

Tenslotte

Er is sinds de lancering van het programma Wonen en zorg voor ouderen eind 2022 met
verschillende partners hard gewerkt aan de implementatie van de actielijnen. De komende
periode werken wij daar samen aan verder om de woningbouw, doorstroming en passende
leefomgeving voor ouderen zoveel mogelijk te stimuleren.

Aan het einde van het jaar informeert de Minister voor VRO uw Kamer middels de Staat
van de Volkshuisvesting over de verdere voortgang van het programma Wonen en zorg
voor ouderen.

De Minister voor Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening, H.M. de Jonge

De Minister voor Langdurige Zorg en Sport, C. Helder