Begroting Onderwijs, Cultuur en Wetenschap afgerond

24 november 2022, begroting - De ministers Dijkgraaf (Onderwijs, Cultuur en Wetenschap) en Wiersma (Primair en Voortgezet Onderwijs) reageren op de inbreng van de woordvoerders in de eerste termijn van de begrotingsbehandeling.

Onderwijs is een van de belangrijke zachte krachten in ons bestaan, zegt Dijkgraaf, waarmee we iedere dag kleine stappen voorwaarts maken. En onderwijs en wetenschap zijn in de ogen van de minister dé bron van optimisme in het leven.

Onderwijslandschap

Gelijkwaardigheid en gelijke waardering voor de verschillende vormen van onderwijs is belangrijk, betoogt Dijkgraaf. Het onderwijs zou volgens hem geen ladder moeten zijn maar een waaier. Algemeen vormend onderwijs en praktijkonderwijs worden te vaak tegenover elkaar gezet, zegt minister Wiersma.

De Hoop (PvdA) deelt de visie van de ministers. Maar de praktijk is volgens hem toch dat afgestudeerde mbo'ers een veel lager startsalaris krijgen dan universitair opgeleiden. Als bedrijven meer vakmensen willen, kan het helpen om ze beter te belonen, reageert Dijkgraaf.

Moet ongelijke behandeling van mensen die "lager" zijn opgeleid ten opzichte van hen die "hoger" zijn opgeleid via wetgeving worden bestreden? Van der Molen (CDA) vraagt naar de mogelijkheid om dat via de Algemene wet gelijke behandeling te doen.

Onderzoek na onderzoek laat zien hoe hardnekkig stagediscriminatie is, benadrukt Bouchallikh (GroenLinks). Er is volgens haar een structureel probleem van uitsluiting. Een kwart van de studenten heeft hier last van, erkent Dijkgraaf. Met stagematching is een belangrijke stap gezet, maar dit moeten worden gemonitord.

Beroepsonderwijs

Dassen (Volt) vraagt naar de mismatch tussen mbo-opgeleiden en de vraag op de arbeidsmarkt. We moeten opleiden voor banen waar Nederland in de toekomst behoefte aan heeft, zegt Dijkgraaf, bijvoorbeeld in de techniek en de zorg. Wijs ook duidelijker op het slechte arbeidsperspectief van administratieve opleidingen, suggereert El Yassini (VVD).

De toekomst van de Ambachtsacademie is onzeker, stelt Pouw (JA21) vast. Waarom lukt het niet om dit initiatief structureel te financieren? Het valt nu nog onder het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, zegt minister Wiersma. Hij wil het gesprek aangaan om het onder OCW te brengen, maar dan moet het wel anders georganiseerd worden.

Sturing, financiering en lerarentekort

Van Meenen (D66) zou graag zien dat de minister de touwtjes meer in handen neemt bij het afsluiten van cao's in het onderwijs. Op die manier kan er volgens hem beter gestuurd worden op politieke doelen.

Hoe kunnen we beter sturen binnen de lumpsumfinanciering, vraagt Kwint (SP) zich af. Wiersma zoekt naar mogelijkheden om delen van de lumpsum te oormerken, met name voor basisvaardigheden. Stel vanaf 2024 boeken en licenties voor mbo-studenten jonger dan 18 jaar voor Nederlands, Engels, rekenen en burgerschap kosteloos ter beschikking, oppert Hagen (D66).

Oormerk ook het geld dat beschikbaar is voor het bestrijden van het lerarentekort, suggereert Simons (BIJ1). Dat zou dan op regionaal niveau moeten gebeuren, zegt Wiersma.

Van het eigen vermogen van samenwerkingsverbanden bestaat 58% uit bovenmatige reserves, stelt Westerveld (GroenLinks) vast. Dit geld zou volgens haar besteed moeten worden aan onderwijs voor kinderen die extra ondersteuning nodig hebben.

Internationalisering

We rijden in een auto met een gaspedaal, maar zonder rem en stuur. Zo omschrijft Dijkgraaf de internationalisering van het hoger onderwijs. Maar waarom komt hij dan niet eerder met wetgeving, vraagt Van der Woude (VVD). Anders slapen de studenten nog twee zomers buiten in tenten.

In februari 2023 stuurt Dijkgraaf zijn voorstellen naar de Kamer. Daaruit zullen maatregelen volgen om een betere balans te vinden. Maar Omtzigt is sceptisch: er wordt al sinds 2017 gesproken over regulering van de instroom van buitenlandse studenten. Hij spoort de minister aan om de groei sneller te beperken.

Studenten

"Veel studenten weten niet hoe bevoorrecht ze zijn." Van der Plas (BBB) spreekt minister Dijkgraaf aan op deze uitspraak. Studenten worden volgens haar te vaak niet gezien en gehoord. Ze krijgen veel op hun bord, zoals een hoge prestatiedruk en oplopende kosten, en hebben vaak geen recht op compensatie voor de hoge energieprijzen.

Veel jongeren hebben grote zorgen over de toekomst, erkent Dijkgraaf. In dat licht is de terugkeer van de basisbeurs goed nieuws. Los daarvan ervaren studenten een hoge mentale druk. Daarom is het belangrijk dat onderwijsinstellingen goede voorzieningen hebben.

Van Baarle (DENK) hekelt de verhoging van de rente op studieschulden. Het stelsel moet duurzaam zijn, zegt Dijkgraaf, zodat het onder alle economische omstandigheden blijft functioneren. Een hogere rente is daarom nodig.

Onafhankelijke wetenschap

Hebben bedrijven te veel invloed op de wetenschap? Wassenberg (PvdD) waarschuwt voor ondernemingen als Shell die hoogleraarsstoelen kopen. Betrokkenheid van bedrijven is niet verkeerd, antwoordt Dijkgraaf. Maar universiteiten moeten hun onafhankelijkheid bewaken en transparant zijn.

Ook overheden proberen om wetenschappelijk onderzoek te beïnvloeden, denkt Dekker (FVD), die wijst op onderzoek naar extremisme van de Rijkuniversiteit Groningen in opdracht van de gemeente Groningen. Als rijksoverheid geven we geld, zegt Dijkgraaf, maar we moeten wel op afstand blijven.

Beertema (PVV) heeft grote twijfels over de bemoeienis van het ministerie met wetenschapscommunicatie: leidt dat niet tot een "ministerie van waarheid"? Dijkgraaf legt uit dat het centrum voor wetenschapscommunicatie zich gaat richten op hoe wetenschappers communiceren, en dus niet op de inhoud.

Informeel onderwijs

Er komt strenger toezicht op Koranscholen, weekendscholen en andere informeel onderwijs. We moeten knokken tegen het planten van radicale ideeën, gericht tegen onze rechtsstaat, in de hoofden van kinderen, vindt minister Wiersma. Hij wil met de Kamer bezien hoe dit het beste kan worden ingevuld.

Is georganiseerd toezicht op informeel onderwijs wel proportioneel? Opvoeding van kinderen is in de eerste plaats een verantwoordelijkheid van de ouders, benadrukt Bisschop (SGP). Segers (ChristenUnie) betoogt dat er ruimte moet blijven voor afwijkende ideeën: niet alles wat irritant, vervelend, naar, gek, raar of bizar is, moeten we verbieden.

Mobieltjes

Mobiele telefoons zijn ernstig verslavend en moeilijk te negeren, zegt Peters (CDA), en zorgen ervoor dat leerlingen zich slecht kunnen concentreren. Minister Wiersma erkent dat dit een serieus probleem is. Scholen kunnen zelf maatregelen nemen, maar hij betwijfelt of een langjarig wetstraject voor een wettelijk verbod op mobiele telefoons in de klas een goed idee is.

De eerste termijn van het debat over de begroting was op 23 november. De Kamer stemt op 29 november over de tijdens het debat ingediende moties en in de week van 6 december over de begroting.

Zie ook: