Antwoord schriftelijke vragen : Antwoord op vragen van het lid Wassenberg over het bericht dat landbouwgif gevonden wordt in het hart van natuurgebieden

Antwoord van Minister Van Nieuwenhuizen Wijbenga (Infrastructuur en Waterstaat), mede
namens de Staatssecretaris van Infrastructuur en Waterstaat (ontvangen 12 oktober
2020)Zie ook Aanhangsel Handelingen, vergaderjaar 2019–2020, nr. 3177

Vraag 1

Kent u de berichten «Hoe landbouwgif het hart van natuurgebieden bereikt» en «Bestrijdingsmiddelen
uit landbouw gevonden in Drentse natuurgebieden»?1
2

Antwoord 1

Ja.

Vraag 2

Kunt u bevestigen dat het genoemde onderzoek, uitgevoerd in opdracht van een bewonersgroep
en Natuurmonumenten, aantoont dat er tot in de kern van natuurgebieden resten van
landbouwgif gevonden worden op planten, net als in de uitwerpselen van dieren in deze
natuurgebieden?

Antwoord 2

Het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) geeft aan dat er verschillende
chemische stoffen zijn gevonden in het «Onderzoek naar de aanwezigheid van bestrijdingsmiddelen
in vier Natura 2000-gebieden in Drenthe en de mogelijke invloed van de afstand van
natuurgebieden tot landbouwgebieden op de belasting met bestrijdingsmiddelen» uitgevoerd
door Mantingh en Buijs. Ik kan me voorstellen dat dit leidt tot zorgen bij mensen
over de kwaliteit van de natuur. De aangetroffen chemische stoffen kunnen worden gebruikt
in biociden, gewasbeschermingsmiddelen, (dier)geneesmiddelen en industriële stoffen.

Vraag 3

Kunt u bevestigen dat deze resultaten erop wijzen dat landbouwgif zich verspreidt
over vele kilometers vanaf de akkers waar het gebruikt wordt en dat dit erop duidt
dat er een deken van landbouwgif over Nederland ligt?

Antwoord 3

De onderzoekers, het College voor de toelating van gewasbeschermingsmiddelen en biociden
(Ctgb) en het RIVM constateren dat in de meetgegevens geen trend te zien is tussen
gehalten in vegetatie en de afstand tot het landbouwgebied. Dit is volgens het RIVM
een aanwijzing dat de aanwezigheid van chemische stoffen van verschillende herkomst
het gevolg is van diffuse belasting van de natuurgebieden via de lucht. De bronnen
kunnen daardoor dichtbij de onderzochte natuurgebieden liggen of tientallen of honderden
kilometers daar vandaan.

Het RIVM laat in het advies weten dat het uitgevoerde onderzoek een indicatie geeft
van de aanwezigheid van chemische stoffen in natuurgebieden en dat dit waarschijnlijk
geldt voor meer plaatsen in Nederland.

Vraag 4

Kunt u een overzicht geven van de bestrijdingsmiddelen die in dit onderzoek zijn gevonden,
hoeveel hiervan hoog-risicostoffen zijn en of er stoffen gevonden zijn die niet toegelaten
zijn, of die op de lijst staan om vervangen te worden? Zo ja, welke zijn dat?

Antwoord 4

Het advies van het RIVM bevat een volledig overzicht van de aangetroffen chemische
stoffen en hun registratie in een gewasbeschermingsmiddel, biocide, (dier)geneesmiddel,
of industriële stof in 2019 in Nederland. Er wordt aangegeven welke chemische stoffen
er wel / geen toelating/registratie hebben.

Verordening (EG) 1107/2009 kent geen categorie «hoogrisicostoffen», maar wel een categorie
«stoffen die in aanmerking komen om te worden vervangen».

Er zijn vier werkzame stoffen van gewasbeschermingsmiddelen aangetroffen die de status
«stoffen die in aanmerking komen om te worden vervangen» hebben, namelijk aclonifen,
epoxiconazool, pendimethlin en tebuconazool. De werkzame stof epoxiconazool is inmiddels
niet meer goedgekeurd binnen de Europese Unie. Gewasbeschermingsmiddelen op basis
van deze werkzame stof mogen nog wel gedurende de respijttermijn verkocht en/of gebruikt
worden in Nederland. De respijttermijnen zijn nog niet verstreken.

Vraag 5, 6

Beaamt u dat in natuurgebieden chronische blootstelling van insecten aan landbouwgiffen
niet uitgesloten kan worden, omdat het gif op planten tot in de kern van natuurgebieden
gevonden is?

Beaamt u dat voor verschillende soorten landbouwgif geldt dat deze ook in zeer lage
concentraties dodelijk kunnen zijn voor insecten wanneer zij chronisch blootgesteld
worden?

Antwoord 5, 6

Het Ctgb schrijft in zijn advies dat, in het geval er blootstelling plaatsvindt, de
aangetroffen hoeveelheden van de gewasbeschermingsmiddelen niet leiden tot onacceptabele
risico’s voor acute of chronische effecten voor niet-doelwit geleedpotigen, zoals
insecten en spinnen. Het is volgens het RIVM niet mogelijk om uitspraken te doen over
de eventuele risico’s voor insecten en bodemorganismen van de andere chemische stoffen.

Ik onderken de behoefte om meer zicht te krijgen in de belasting van kwetsbare gebieden
door chemische stoffen om te kunnen beoordelen of dat leidt tot risico’s. Zo heeft
de Raad voor de leefomgeving en infrastructuur (Rli) op 11 maart 2020 zijn advies
«Greep op gevaarlijke stoffen» gepubliceerd (zie Kamerstuk 33 118, nr. 141) en daarin onder meer aanbevolen voor kwetsbare gebieden een maximaal toelaatbare
toxiciteitsdruk te hanteren ter aanvulling op de huidige normen per stof. Tijdens
het AO Externe Veiligheid van 10 juni 2020 heeft de Staatssecretaris van IenW naar
aanleiding van dat advies toegezegd uw Kamer te laten weten of een pilot naar (maximale)
toxiciteitsdruk in kwetsbare gebieden een goed idee is, of dat op een andere manier
moet worden omgegaan met de aanbevelingen van de Rli op dit punt. De Staatssecretaris
van IenW en ik gaan daarom een verkenning uitvoeren om uit te vinden wat met een gebiedsgerichte
benadering mogelijk is.

Vraag 7

Beaamt u dat in de toelatingsprocedure voor landbouwgif niet of nauwelijks gekeken
wordt naar de stapelingseffecten van verschillende middelen? Zijn er in dit onderzoek
in Drenthe verschillende middelen op één plant of in de uitwerpselen van één dier
gevonden?

Antwoord 7

De Europees geharmoniseerde goedkeuringsprocedure voorziet in het beoordelen van iedere
werkzame stof afzonderlijk, waarbij rekening wordt gehouden met de voorgestelde toepassingen.
Deze benadering leidt ertoe dat het effect van het herhaald of gelijktijdig toepassen
van verschillende werkzame stoffen op dit moment niet in deze procedure wordt meegenomen,
tenzij sprake is van een gewasbeschermingsmiddel met meerdere werkzame stoffen en/of
van het tegelijkertijd toepassen van verschillende gewasbeschermingsmiddelen (een
zogenaamde tankmix).

Onderzoek van het RIVM aan de cumulatieve blootstelling van residuen op voedsel liet
geen combinatierisico’s zien voor mensen en daaruit bleek dat de huidige beoordelingsmethodiek
voor residuen in de dagelijkse voeding toereikend is (Kamerstuk 27 858, nr. 433).

Onderzoek van Wageningen University & Research (WUR)3 aan het gelijktijdig of herhaald toepassen van verschillende werkzame stoffen, de
risico’s daarvan voor het milieu en de consequenties voor de huidige beoordelingsmethodiek,
laat onder andere zien dat synergie in effecten (dit is dat de effecten van het mengsel
van stoffen groter zijn dan die van de afzonderlijke stoffen) maar zeer beperkt voor
komt. Additionele effecten (het optellen van de effecten van iedere individuele stof
afzonderlijk) kunnen wel optreden. Deze inzichten leidden na het doorrekenen van een
specifieke casus, namelijk het spuitschema van aardbeien waarbij de afzonderlijke
effecten van de individuele stoffen werden opgeteld, tot de conclusie dat in zo’n
geval de huidige wijze van beoordelen niet beschermend genoeg is voor ongewervelde
dieren en vissen in oppervlaktewater. Uit dit onderzoek bleek ook dat het beschreven
effect gedomineerd wordt door de toepassing van één enkele stof in het spuitschema.

In het rapport over het onderzoek in Natura 2000-gebieden in Drenthe is sprake van
monsters van mengsels van planten of van mengsels van uitwerpselen. Hierdoor is het
niet mogelijk om aan te geven of er verschillende chemische stoffen zijn gevonden
op één plant of in de uitwerpselen van één dier.

Vraag 8

Welke maatregelen gaat u op korte termijn nemen om het gebruik van landbouwgif drastisch
terug te brengen, om uit voorzorg de natuur, het milieu en de volksgezondheid te beschermen?

Antwoord 8

Ik heb uw Kamer vorig jaar de Toekomstvisie gewasbescherming 2030 gestuurd. Deze toekomstvisie
beoogt een omslag naar weerbare planten en teelsystemen en het verbinden van land-
en tuinbouw met natuur. Dit leidt tot een drastische vermindering van de behoefte
aan gewasbeschermingsmiddelen binnen de landbouw. Als er dan toch gewasbeschermingsmiddelen
worden toegepast, dan bij voorkeur laagrisicomiddelen en nagenoeg zonder emissie naar
het milieu en nagenoeg zonder residu op producten (Kamerstuk 27 858, nr. 449).

Daarnaast zal er een verkenning uitgevoerd worden (zie antwoord vraag4.

Vraag 9

Welke maatregelen gaat u op korte termijn nemen om ervoor te zorgen dat de stapelingseffecten
integraal meegenomen worden in de toelatingsprocedure van bestrijdingsmiddelen?

Antwoord 9

Het actualiseren van de Europese goedkeuringsprocedure op basis van nieuwe wetenschappelijke
inzichten is een continu proces.

De «European Food Safety Authority» (EFSA) werkt momenteel aan een richtsnoer voor
de beoordeling van cumulatieve effecten van gewasbeschermingsmiddelen op de mens.
Nederland – het RIVM en WUR – is actief betrokken bij de totstandkoming van dit richtsnoer
(Aanhangsel Handelingen II, 2018–2019, nr. 2396).

Ik zal de Europese Commissie in het kader van de REFIT van Verordening (EG) 1107/2009
vragen om ook de cumulatieve effecten gerelateerd aan de milieuaspecten mee te gaan
nemen bij het actualiseren van de relevante richtsnoeren.

Het Ctgb werkt op dit moment aan een aanpak om milieurisico’s van het stapelen van
middelen op basis van dezelfde werkzame stof te voorkomen en zal mij daarover binnenkort
adviseren.

Vraag 10

Kunt u deze vragen beantwoorden voor het algemeen overleg Natuur van 22 juni 2020?

Antwoord 10

Het was niet mogelijk om deze vragen voor het AO Natuur op 22 juni jl. te beantwoorden,
omdat de gevraagde adviezen aan het Ctgb en het RIVM in de zomerperiode zijn afgerond.