Antwoord schriftelijke vragen : Antwoord op vragen van het lid Rudmer Heerema over het artikel 'Scheuren in wanden vuurtoren Lange Jaap. Groot gebied rondom toren afgesloten, ook de doorgaande weg.'

Antwoord van Minister Visser (Infrastructuur en Waterstaat) (ontvangen 9 december
2021). Zie ook Aanhangsel Handelingen, vergaderjaar 2021–2022, nr. 469.

Vraag 1

Bent u bekend met het artikel «Scheuren in wanden vuurtoren Lange Jaap. Groot gebied
rondom toren afgesloten, ook de doorgaande weg»?1

Antwoord 1

Ja.

Vraag 2

Sinds wanneer bent u op de hoogte van de scheuren in de wanden van de vuurtoren? Bent
u op de hoogte dat de vuurtoren Lange Jaap nu dreigt in te storten? Zo ja, welke acties
heeft u reeds ondernomen om dit te voorkomen?

Antwoord 2

Op 20 september ben ik hierover door Rijkswaterstaat geïnformeerd. Op 21 september
heb ik u hierover op de hoogte gebracht (briefkenmerk: 35 925 XII, nr. 5). Om inzicht te krijgen in hoe dit zo ver heeft kunnen komen, is de afgelopen weken
onderzocht hoe Rijkswaterstaat het beheer en onderhoud van de vuurtoren de afgelopen
jaren heeft ingevuld. Tot mijn spijt moet worden geconcludeerd dat Rijkswaterstaat
weliswaar reguliere inspecties en verdiepende onderzoeken heeft uitgevoerd en enkele
herstelmaatregelen heeft gedaan, maar geen structurele maatregelen heeft getroffen
om de opgetreden degradatie van de constructie tegen te gaan of te beperken.

Uit een nieuwe inspectie in september bleek echter dat er lange scheuren zijn ontstaan
in de wanden. De ondernomen actie is dat Rijkswaterstaat de gemeente Den Helder heeft
geadviseerd om de omgeving in een straal van 70 meter af te sluiten, dit is op 21 september
gedaan door de gemeente. Extern onderzoek door het ingenieursbureau Rotterdam, TNO
en PT Structural bevestigt dat de actuele situatie als potentieel onveilig moet worden
aangemerkt. De huidige afzetting, waardoor de weg en weilanden in een straal van 70
meter afgesloten zijn, moet daarom gehandhaafd blijven. De vervolgaanpak kunt u teruglezen
in de Kamerbrief van 9 december 2021.

Vraag 3

Kunt u uitleggen wat de aanleiding is van de scheuren in de wanden van de vuurtoren?

Antwoord 3

De vuurtoren Lange Jaap dateert uit 1877 en is gemaakt van gietijzer, een bros materiaal.
Op sommige plekken tussen de wandpanelen zijn door roestvorming de voegen gaan zwellen.
Dit zwellen wordt gezien als de belangrijkste oorzaak voor het ontstaan en snel groeien
van de wandscheuren. Voor een nadere uitleg over de aanleiding verwijs ik u naar het
onderzoek van het ingenieursbureau Rotterdam die aan uw Kamer is toegestuurd.

Vraag 4

Is inmiddels bekend hoe de scheuren in de vuurtoren hersteld kunnen worden?

Antwoord 4

Inmiddels is het externe onderzoek door het ingenieursbureau Rotterdam, TNO en PT
Structural afgerond. Uit het onderzoeksrapport worden de meeste scenario’s voor het
herstel van de toren als technisch onhaalbaar of praktisch niet toepasbaar aangemerkt.
De conclusie uit het rapport van ingenieursbureau Rotterdam zal voor velen hard aankomen.

Op dit moment heeft het mijn hoogste prioriteit om samen met de Rijksdienst voor Cultureel
Erfgoed (RCE) en de gemeente Den Helder te bezien of er geen mogelijkheden zijn om
de vuurtoren op korte termijn veilig te stutten, zodat daarna kan worden bezien of
op de lange termijn niet toch nog mogelijkheden zijn om de vuurtoren te behouden en
te herstellen.

Voor de uitkomsten van het externe onderzoek en de vervolgaanpak verwijs ik naar de
bijgevoegde Kamerbrief van 9 december en het meegezonden onderzoek van het ingenieursbureau
Rotterdam.

Vraag 5

Wat voor acties worden op korte termijn ondernomen om te voorkomen dat de Lange Jaap,
een icoon voor de inwoners van Den Helder en de hoogste nog werkende vuurtoren van
Nederland, omvalt?

Antwoord 5

Zoals aangegeven in de Kamerbrief van 9 december heeft het mijn hoogste prioriteit
om samen met de Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed (RCE) en de gemeente Den Helder
te bezien of er echt geen mogelijkheden zijn om de vuurtoren op korte termijn veilig
te stutten, zodat daarna kan worden bezien of op de lange termijn niet toch nog mogelijkheden
zijn om de vuurtoren te behouden en te herstellen. Hiervoor heb ik de RCE, hoogleraar
Maljaars en technisch uitvoeringsdeskundige Spelt gevraagd om een aanvullend onderzoek
uit te voeren of de vuurtoren op de korte termijn gestut en voor de lange termijn
behouden kan worden. Zij zijn inmiddels gestart. Ook de conclusies uit het onderzoeksrapport
worden door hen getoetst om er zeker van te zijn dat er geen mogelijke oplossingen
over het hoofd zijn gezien. De verwachting is dat het onderzoek van de hoogleraar
en de technisch uitvoeringsdeskundige naar mogelijk behoud van de toren op korte termijn
door middel van stutten en herstel voor de toekomst medio januari 2022 voldoende zijn
uitgewerkt om eind januari een besluit te nemen over toekomst van vuurtoren Lange
Jaap.

Vraag 6

In hoeverre ervaren de omwonenden van de Lange Jaap hinder van het ontruimen van het
gebied rond de vuurtoren?

Antwoord 6

Binnen de straal van 70 meter bevinden zich een weg en een aantal weilanden. Door
de afgesloten weg moeten bewoners van Huisduinen gebruik maken van één van de andere
toegangswegen. De eigenaren van de weilanden zijn tijdig geïnformeerd om eventuele
dieren elders onder te kunnen brengen. Op 27 september heeft Rijkswaterstaat in de
raadsvergadering van gemeente Den Helder een toelichting gegeven. Hier waren ook enkele
bewoners bij uitgenodigd. Rijkswaterstaat onderhoudt het contact met de direct betrokken
partijen.

Vraag 7

Hoe konden de scheuren in de Lange Jaap onopgemerkt blijven bij Rijkswaterstaat ondanks
de alarmerende signalen van omwonenden? Waarom is er niet eerder ingegrepen?

Antwoord 7

Zoals aangegeven in Kamerbrief van 9 december blijkt dat er onvoldoende aandacht is
gegeven aan het onderhouden en renoveren van de vuurtoren Lange Jaap. Deze situatie
had niet zo ver mogen komen. RWS heeft een zorgplicht voor monumenten en deze is onvoldoende
ingevuld. Voor zover RWS heeft kunnen herleiden, is er in hoofdlijnen een overzicht
gemaakt van welke onderzoeken en onderhoudsmaatregelen er zijn uitgevoerd sinds 1988.
Het overzicht van alle onderzoeken en acties die Rijkswaterstaat heeft kunnen vinden
treft u als bijlage bij de Kamerbrief. De stukken waar in de tijdlijn naar verwezen
wordt, zijn terug te vinden op de website van de Rijkswaterstaat2. De tijdlijn bevat een aantal hiaten, zoals waarom er aan de bevindingen van enkele
onderzoeken geen vervolg is gegeven. Om deze hiaten op te helderen, mogelijke externe
signalen te achterhalen en om lessen te trekken uit de gang van zaken, heb ik de Secretaris-Generaal
van het Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat gevraagd om een extern onderzoek
uit te laten voeren om het doorlopen proces van de afgelopen jaren te evalueren. Vanwege
de mogelijke externe signalen wil ik ook de relevante omgevingspartijen zoals Huisduiner
Belang betrekken. De voorbereidingen daarvoor zijn inmiddels getroffen, zodat er op
zeer korte termijn gestart kan worden. Uw Kamer wordt geïnformeerd over de uitkomsten
van dit onderzoek.

Vanaf maart 2020 wordt het Huisduiner Belang door Rijkwaterstaat op de hoogte gehouden
zodra er ontwikkelingen zijn, zoals over uit te voeren werkzaamheden. Naar aanleiding
van verschillende technische onderzoeken (zie ook tijdlijn bij de Kamerbrief) zijn
er ook gesprekken geweest met betrokkenen uit de omgeving. Zo is er onder andere op
3 maart 2020 en op 15 september 2021 een ontmoeting geweest tussen Rijkswaterstaat
en vertegenwoordigers van bewonersvereniging Huisduiner Belang over geplande werkzaamheden
aan de toren.

Vraag 8

Wat wordt er gedaan om te voorkomen dat andere vuurtorens een soortgelijk lot wacht?
Op welke basis wordt geïnspecteerd/onderhoud gepleegd en behoeft deze werkwijze van
Rijkswaterstaat aanpassing naar aanleiding van dit voorval?

Antwoord 8

Zoals aangegeven in Kamerbrief van 9 december worden inspecties uitgevoerd om te kijken
of dit probleem bij meerdere vuurtorens speelt. Daarnaast laat ik een extern onderzoek
uitvoeren om lessen te trekken uit de gang van zaken, zodat eventueel verbeteringen
kunnen worden doorgevoerd in de werkwijze van Rijkswaterstaat omtrent monumentale
vuurtorens. Ook ben ik met de RCE in gesprek over een gezamenlijke visie op de toekomst
van monumentale vuurtorens in Nederland.

Vraag 9

Kunt u garanderen dat met fall-back-opties die worden uitgewerkt volledig kan worden
voorkomen dat scheepvaart gehinderd wordt?

Antwoord 9

Er zijn fall-back-opties uitgewerkt voor het geval de functionaliteiten in de vuurtoren
uitvallen en omdat de toren zelf langer ontoegankelijk blijft. Dit is in samenspraak
met de betrokken partijen zoals de Kustwacht gedaan. Tot deze opties behoren ook noodmaatregelen
zodat de scheepvaart zo min mogelijk gehinderd zal worden.

Vraag 10

Bent u het eens dat dit soort gevaarlijke situaties in de toekomst niet meer mogen
voorkomen? Wat wordt gedaan om ervoor te zorgen dat signalen over soortgelijke beschadigingen,
aan zowel de Lange Jaap als andere vuurtorens, in de toekomst zo snel mogelijk opgepakt
worden?

Antwoord 10

Ik ben het met u eens dat gevaarlijke situaties voorkomen moeten worden waar mogelijk.
Rijkswaterstaat pakt mogelijke onveilige situaties direct op, dit blijkt ook uit de
afsluiting rondom de vuurtoren toen bleek dat er niet ingestaan kon worden voor de
constructieve veiligheid van de toren. Zoals aangegeven in Kamerbrief van 9 december
laat ik een extern onderzoek uitvoeren naar het proces, zodat eventuele verbeteringen
kunnen worden doorgevoerd in de werkwijze.