Antwoord schriftelijke vragen : Antwoord op vragen van de leden Van Ginneken en Bouchallikh over het bericht dat de Nederlandse politie toch gebruik heeft gemaakt van gezichtsherkenningssoftware van het omstreden bedrijf Clearview AI

Antwoord van Minister Dekker (Rechtsbescherming), mede namens de Minister van Justitie
en Veiligheid (ontvangen 28 september 2021). Zie ook Aanhangsel Handelingen, vergaderjaar
2020–2021, nr. 4076.

Vraag 1

Bent u bekend met het bericht «Clearview AI Offered Free Facial Recognition Trials
To Police All Around The World»?1

Antwoord 1

Ja.

Vraag 2

Herinnert u zich dat u in maart 2020 in antwoorden op Kamervragen van het lid Verhoeven
aangaf dat: «voor zover ik heb kunnen nagaan werken er geen Nederlandse opsporingsdiensten
samen met Clearview»?2

Antwoord 2

Ja.

Vraag 3

Herinnert u zich de antwoorden van de Minister van Justitie en Veiligheid op Kamervragen
van het lid Buitenweg (Groenlinks) waarin de Minister stelde dat: «ik heb mij reeds
enkele weken geleden, toen op het internet de eerste melding werd gemaakt van Clearview
in relatie tot de Nederlandse politie, laten informeren door de politie. Zij zijn
niet centraal benaderd door Clearview, zijn niet op de hoogte van contacten met dat
bedrijf, en hebben geen producten afgenomen.»3

Antwoord 3

Ja.

Vraag 4

Hoe verklaart u dat volgens nieuw onderzoek op basis van interne data van Clearview
AI blijkt dat de Nationale Politie tussen de 51 en 100 keer gebruik heeft gemaakt
van Clearview AI?

Antwoord 4

De logbestanden waar BuzzFeed News naar verwijst dateren van vóór februari 2020. Dat
geldt ook voor de uitgelekte klantenlijst waar BuzzFeed News eerder een artikel over
schreef en waar u in maart 2020 schriftelijke vragen over heeft gesteld.

In de publicatie van BuzzFeed News wordt aangehaald dat in de gelekte data van Clearview
bevragingen zijn geregistreerd met als aanvrager iemand die geassocieerd wordt met
het «National Police Corps». Bij uitvraag binnen de politie is hiervan niet gebleken.
BuzzFeed News heeft geen nadere informatie verstrekt die zeer gericht navragen mogelijk
maakt.

In het artikel in BuzzFeed News wordt verwezen naar een bijeenkomst bij Europol eind
2019, waar testaccounts beschikbaar zijn gesteld. Op navraag is niet gebleken dat
door medewerkers van de Nederlandse politie op of naar aanleiding hiervan gebruik
is gemaakt van een testaccount.

In antwoord op de eerder gestelde schriftelijke vragen gaf de Minister van Justitie
en Veiligheid aan dat de politie niet centraal is benaderd door Clearview, niet op
de hoogte is van contacten met dat bedrijf, en met dat bedrijf geen relatie is aangegaan
om daarvan producten af te nemen. De politie heeft in haar reactie aan de Volkskrant
naar aanleiding van dit bericht van BuzzFeed News, maar ook naar aanleiding van deze
set Kamervragen, wederom benadrukt dat de politie niet met Clearview werkt en dit
ook niet van plan is.

De enige applicatie die de politie gebruikt waarin biometrische gezichtsherkenningstechnologie
wordt toegepast is Catch. De politie heeft een interne beleidslijn die het inzetten
van andere toepassingen van gezichtsherkenningstechnologie in de operationele processen
van de politie verbiedt, tenzij er tevoren een positief advies is op basis van een
juridisch ethische toets, dit ter beoordeling van de gezamenlijke portefeuillehouders
Ethiek en Digitalisering. Dit heeft nog niet geleid tot goedkeuring van een ander
gebruik van biometrische gezichtsherkenningstechnologie dan Catch.

Het is echter niet uit te sluiten dat een individuele politiemedewerker een keer de
website van Clearview heeft bezocht en een aantal bevragingen heeft gedaan. Dat betekent
niet dat dit systeem operationeel is ingezet. Het is daarnaast, door gebrek aan nadere
informatie van zowel BuzzFeed News als Clearview AI, ook niet uit te sluiten dat iemand
zich als politiemedewerker heeft voorgedaan.

Vraag 5

Was u op de hoogte van het gebruik Clearview AI binnen de politie en overheid? Zo
ja, waarom heeft u de Kamer hier niet over geïnformeerd? Zo nee, hoe is het mogelijk
dat ondanks verschillende verzoeken vanuit de Kamer om het gebruik van Clearview AI
te inventariseren, dit vervolgens niet naar boven is gekomen?

Antwoord 5

Zoals eerder aangegeven heeft de politie verklaard geen gebruik te maken van Clearview
en dat ook niet van plan is. De informatie waar BuzzFeed News naar verwijst is door
mij en door de politie niet te verifiëren. Uiteraard is de politie alert op signalen
waaruit zou kunnen blijken dat er toch gebruik is gemaakt van dit systeem. De Functionaris
Gegevensbescherming van de politie heeft hierover ook contact met de Autoriteit Persoonsgegevens.
Noch in de financiële administratie van de politie, noch bij de afdelingen die betrokken
zijn bij digitaal onderzoek is een aanwijzing gevonden dat er gebruik gemaakt zou
zijn van Clearview.

Vraag 6

In welke context werd gebruik gemaakt van Clearview AI door de nationale politie?
Zijn er ook financiële betalingen verricht aan het bedrijf Clearview AI?

Antwoord 6

De politie heeft in maart 2020 en in juni jl. naar aanleiding van Wob-verzoeken openbaar
gemaakt dat er geen documenten zijn die zien op afspraken over het gebruik van Clearview.
In de beantwoording van de vragen van uw Kamer in maart 2020 heb ik mij laten informeren
door de politie. Zij zijn niet op de hoogte van contacten met dat bedrijf en hebben
geen producten afgenomen. De politie heeft dit ook toen nagezocht, ook in haar financiële
administratie.

Vraag 7

Hoe is de afweging gemaakt of de concrete toepassing van gezichtsherkenning en het
verwerken van biometrische gegevens wel in lijn was met mensenrechten en de Algemene
Verordening Gegevensbescherming (AVG)? Is het gebruik van Clearview AI überhaupt verenigbaar
met de AVG?

Antwoord 7

In de Kamerbrief van 20 november 2019 over waarborgen en kaders bij gebruik van gezichtsherkenningstechnologie
schreef de Minister van Justitie en Veiligheid dat in onze democratische rechtsorde
en omwille van onze nationale veiligheid het gebruik van technologieën als biometrische
gezichtsherkenningstechnologie onderworpen dient te zijn aan duidelijke kaders.4 De bescherming van de persoonlijke levenssfeer is immers een grondrecht. Inbreuk
op dat grondrecht – en het vastleggen van iemands gelaat is dat – is alleen toegestaan
als aan een aantal wettelijke waarborgen wordt voldaan.

Voor de verwerking van persoonsgegevens die nodig zijn voor de uitoefening van de
politietaak is er een speciale wet: de Wet politiegegevens (Wpg). De Wpg biedt de
grondslag en nadere regulering voor het verwerken van deze gegevens. Bij de toepassing
van gezichtsherkenningstechnologie ten behoeve van identificatie wordt gebruik gemaakt
van biometrische gegevens. Biometrische gegevens zijn bijzondere persoonsgegevens
waarvoor strengere regels gelden. De politie mag deze gegevens alleen verwerken als
dit onvermijdelijk is voor het doel van de verwerking en in aanvulling op het verwerken
van andere politiegegevens over de betreffende persoon. Voor een uitgebreidere toelichting
op het wettelijke kader verwijs ik u naar de bovengenoemde Kamerbrief.

Het gebruik van Clearview is niet verenigbaar met de wettelijke bepalingen en is in
strijd met onze grondrechten. Het verzamelen en verwerken van persoonsgegevens ten
bate van strafvordering moet gericht zijn op een concreet doel, moet gebaseerd zijn
op de wet, en moet voldoen aan de beginselen van proportionaliteit en subsidiariteit.
En hierop moet toezicht mogelijk zijn.

Nu een grondslag voor verkrijging van beelden of biometrische kenmerken met gebruikmaking
van Clearview niet aanwezig wordt geacht, hoeft en kan een vraag naar de compatibiliteit
van verwerking van dergelijke gegevens met de daarvoor geldende regels niet in detail
te worden beantwoord.

Vraag 8

Is er gebruik gemaakt van via Clearview AI gemaakte matches in strafzaken? Zo ja,
welke impact heeft dit op de rechtmatigheid van deze zaken?

Antwoord 8

Nee.

Vraag 9

Kunt u nogmaals beantwoorden welke publieke organisaties er verder gebruik gemaakt
hebben van de omstreden gezichtsherkenningssoftware? Welke financiële afspraken zijn
er gemaakt met Clearview AI?

Antwoord 9

Er is mij niets bekend over het gebruik van Clearview door Nederlandse publieke organisaties,
dan wel over financiële afspraken met Clearview.

Vraag 10

Welke stappen gaat u ondernemen om te zorgen dat er in de toekomst niet zomaar gebruik
kan worden gemaakt van Clearview AI en soortgelijke bedrijven?

Antwoord 10

Op 20 december 2019 hebben de Minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties
en de Minister voor Rechtsbescherming het onderzoek «Toezicht op gebruik van algoritmen
door de overheid» aan uw Kamer aangeboden.5 De onderzoekers constateerden op basis van een analyse van wet- en regelgeving geen
juridische lacune in de toezichtstaken. Ik zie daarom geen aanleiding tot het zetten
van extra stappen.

Vraag 11

Heeft u kennisgenomen van het rapport «The Rise and Rise of Biometric Mass Surveillance in the EU», van de organisatie European Digital Rights (EDRi), waarin het gebruik van biometrische
surveillance in drie lidstaten, waaronder Nederland, onder de loep wordt genomen?6 Wat is uw reactie op dit rapport?

Antwoord 11

Ja, ik heb kennisgenomen van dit rapport. Ik beschouw het rapport als een overzichtsrapportage.
De gepresenteerde informatie en de punten van kritiek zijn al eerder gepubliceerd
in Nederlandse kranten, op nieuwswebsites en in publicaties. Verschillende leden van
uw Kamer hebben hier al vragen over gesteld. Ik ben in de antwoorden op die vragen
al ingegaan op de beschreven punten van kritiek. Ik zie geen aanleiding daar iets
aan toe te voegen.

Vraag 12

Deelt u de conclusie van het rapport dat de verzameling van biometrische gegevens
sterk toeneemt en dat dit vaak niet in overeenstemming is met de AVG, omdat er in
de meeste gevallen geen sprake is van zwaarwegend algemeen belang om biometrische
surveillance te rechtvaardigen, en burgers ook niet om toestemming wordt gevraagd?

Antwoord 12

Deze conclusie is te algemeen geformuleerd. Met de snelle ontwikkeling van de technologie
neemt de dataverzameling inderdaad sterk toe. Om te voorkomen dat er sprake is van
ongebreidelde en ongerichte dataverzameling kent de AVG een aantal waarborgen. Een
daarvan is het principe van doelbinding. De algemene regel is dat persoonsgegevens
alleen mogen worden verwerkt als dat verenigbaar is met het doel waarvoor de gegevens
zijn verzameld. Omgekeerd betekent dit ook dat data niet mag worden verzameld zonder
(wettelijk toegestaan) doel. Of de dataverzameling in overeenstemming is met de AVG
hangt af van de concrete omstandigheden. Dat kan dus per situatie verschillen.

Biometrische surveillance, in de zin van real time gezichtsherkenning, wordt op dit
moment in Nederland niet gedaan.

Vraag 13

Wat gaat u ondernemen om de onrechtmatige verzameling van biometrische gegevens een
halt toe te roepen?

Antwoord 13

In de Kamerbrief van 20 november 2019 heeft de Minister van Justitie en Veiligheid
duidelijk gemaakt dat het verwerken van biometrische gegevens alleen kan indien daar
een wettelijke basis voor is, en indien er vooraf een juridisch en ethische toetsing
is uitgevoerd.7 Vanuit de Nederlandse overheid is er daarom geen steun voor het gebruik maken van
toepassingen als Clearview die als onrechtmatig worden beoordeeld.

Voor betrokkenen die van mening zijn dat er toch op onrechtmatige basis biometrische
gegevens worden verzameld staat binnen Nederland de weg naar de Autoriteit Persoonsgegevens
open. De Autoriteit Persoonsgegevens houdt toezicht op de naleving van de wettelijke
regels voor bescherming van persoonsgegevens. Bij overtredingen kan zij boetes opleggen.

In mijn antwoord op eerdere vragen over Clearview gaf ik aan dat Clearview vooral
actief is in de Verenigde Staten. Het is primair aan de autoriteiten in dat land om
te bezien of er in strijd met de wet is gehandeld. Inmiddels zien we dat de Amerikaanse
politiek op het niveau van de Senaat hier aandacht voor heeft. Als iemand vermoedt
dat zijn of haar foto door Clearview wordt gebruikt en zich daartegen wil verzetten,
zal men zich tot dat bedrijf of de betrokken toezichthouder in de Verenigde Staten
moeten wenden.

Vraag 14

Kunt u elke vraag apart beantwoorden?

Antwoord 14

Ja.