Brief regering : Maatregelen tegen ongewenste buitenlandse beïnvloeding in onze democratie

Nr. 257
BRIEF VAN DE MINISTER VAN BINNENLANDSE ZAKEN EN KONINKRIJKSRELATIES

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal

Den Haag, 14 januari 2025

Uw Kamer heeft het kabinet om twee brieven gevraagd waarin: (1) wordt ingegaan op
de vraag of de regelgeving in Nederland voldoende beschermt tegen buitenlandse inmenging
via online politieke campagnes, naar aanleiding van berichtgeving over de Roemeense
presidentsverkiezingen1 en (2) wordt toegelicht hoe we onze democratie in het algemeen beschermen tegen buitenlandse
inmenging2. Met deze brief reageer ik op de verzoeken, mede namens de Minister van Justitie
en Veiligheid.

Ondermijning democratie

De Nederlandse democratische rechtsstaat is robuust. Tegelijk is waakzaamheid geboden.
Recente ontwikkelingen in landen om ons heen laten zien dat statelijke actoren het
vertrouwen in de democratische rechtsstaat in toenemende mate proberen te ondermijnen,
onder meer door aanhoudende cyberaanvallen, spionageactiviteiten, de verspreiding
van desinformatie en het ongewenst inmengen in politieke besluitvorming en de publieke
opinie. De hele samenleving – het bedrijfsleven, kennisinstellingen en (mede)overheden
– zijn doelwit van deze openlijke en heimelijke activiteiten.

Ook in 2025 blijven Nederland en zijn bondgenoten het doelwit van (heimelijke) beïnvloedingsactiviteiten
van statelijke actoren, waaronder Rusland en China.3 Mijn ambtsvoorganger heeft in een brief van 1 april jl. aan uw Kamer gemeld dat dergelijke
inmengingsactiviteiten een onafhankelijk en transparant politiek bestuurlijk bestel
ondermijnen en daarmee een dreiging vormen voor de nationale veiligheid.4

De Roemeense autoriteiten hebben recent een aantal documenten vrijgegeven waaruit
blijkt dat de presidentsverkiezingen via sociale media (met name TikTok) en via een
reeks cyberaanvallen zijn beïnvloed.5 Deze bevindingen sluiten aan bij de dreiging waar de Nederlandse inlichtingen- en
veiligheidsdiensten al langere tijd voor waarschuwen.

Deze voorbeelden uit het buitenland tonen dat wij waakzaam moeten blijven. Het kabinet
zet daarom, onder mijn coördinatie, in op het versterken van onze democratische rechtsstaat,
waarbij we aandacht hebben voor ongewenste buitenlandse beïnvloeding. Hier dragen
veel mensen en organisaties een verantwoordelijkheid. We moeten ons voortdurend inzetten
om gezamenlijk inhoud en waarborging te geven aan de democratie. Daarnaast heeft het
kabinet ook aandacht voor deze risico’s voor de democratische rechtsstaat binnen de
aanpak statelijke dreigingen. In deze aanpak richt het kabinet zich, onder coördinatie
van de Minister van Justitie en Veiligheid, naast het detecteren van de dreiging ook
op het voorkomen van kwetsbaarheden en het waar nodig het voorzien in een gecoördineerde
reactie.

Inzet weerbare democratie

Het is belangrijk dat iedereen kan deelnemen aan onze democratie. Dit kan door actief
deel te nemen aan het publieke debat, of het voeren van een politieke campagne over
onderwerpen die belangrijk zijn voor inwoners en hun vertegenwoordigers in het parlement.
Dergelijke campagnes kunnen echter ook doelwit zijn van buitenlandse actoren, met
als doel om de uitslag van verkiezingen of het publieke debat te beïnvloeden. Het
kabinet heeft speciale aandacht voor de ondermijnende impact van dergelijke vormen
van ongewenste inmenging van de democratische rechtsorde.6 Daarom neemt het kabinet maatregelen om de verkiezingen weerbaar te houden en politieke
campagnes transparant plaats te laten vinden. Hierbij vind ik het van belang dat burgers,
maar ook parlementsleden, weten wie achter een politieke boodschap zit.

Nationale maatregelen weerbare verkiezingen

Het verkiezingsproces in Nederland is transparant en controleerbaar, waardoor het
weerbaar is tegen (digitale) dreigingen. Bijvoorbeeld door het handmatig invullen
van de papieren stembiljetten, het handmatig en in de openbaarheid tellen van de stemmen
en het vastleggen van de uitslag in een papieren proces-verbaal. Ook bij de vaststelling
van de verkiezingsuitslag met behulp van de optelsoftware Ondersteunende Software
Verkiezingen (OSV2020) zijn verschillende waarborgen en controlemomenten ingebouwd.7 Ook werkt het kabinet middels de Verkiezingsagenda 2030 voortdurend aan de robuustheid
van het Nederlandse verkiezingsproces.8

Het Ministerie van BZK neemt tijdens de organisatie van iedere verkiezing maatregelen
om de samenleving, burgers en organisaties voor te bereiden op mogelijke risico’s,
waaronder ongewenste inmenging. Dit betreft onder andere de organisatie van verkiezingstafels
voor vertegenwoordigers van de gemeenten, de Kiesraad en alle veiligheidspartners.
Aan deze tafels worden mogelijke risico’s besproken die ondermijnend zijn voor het
verkiezingsproces. Ook organiseert het ministerie webinars voor gemeenteambtenaren
om hen te informeren over, en voor te bereiden op, veiligheidsrisico’s rondom de verkiezingen.9

In de evaluatie van de Europees Parlementsverkiezing van 6 juni 2024 is uw Kamer op
6 december 2024 geïnformeerd dat er geen aanwijzingen zijn dat grootschalige beïnvloeding
van de verkiezingen binnen Nederland heeft plaatsgevonden.10 Echter, we moeten waakzaam blijven.

Europese maatregelen weerbare verkiezingen

De Europese Digitaledienstenverordening (DSA) verplicht zeer grote online platformen
en zoekmachines (VLOPSEs), waaronder TikTok, om maatregelen te nemen tegen systeemrisico’s
die volgen uit de inrichting van hun diensten. Dit betreft ook risico’s rond verkiezingsprocessen.
Om platformen te ondersteunen bij het ontwikkelen van deze maatregelen heeft de Europese
Commissie in maart jl. richtsnoeren gepubliceerd.11

Voor het toezicht op en handhaving van de verplichtingen die enkel gelden voor VLOPSEs
is de Europese Commissie exclusief bevoegd. De Commissie pakt deze rol voortvarend
op. Zo is de Commissie naar aanleiding van de verkiezingsinmenging in Roemenië op
17 december 2024 een formele procedure gestart tegen TikTok in verband met diens verplichtingen
om systeemrisico's in verband met verkiezingsintegriteit naar behoren te beoordelen
en te beperken.12 De Commissie kan als resultaat van een formele procedure een besluit nemen over niet-naleving
en overgaan tot het opleggen van boetes, of het opleggen van dwangsommen. Voordat
een besluit wordt vastgesteld, krijgen de betrokken VLOPSEs de kans om weerwoord te
bieden op de voorlopige bevindingen en de maatregelen die de Commissie voornemens
is om te nemen. Het kabinet zal de uitkomsten van het onderzoek van de Commissie en
eventuele vervolgstappen nauwgezet volgen.

Maatregelen financiering politieke partijen

Het lid Dassen (Volt) heeft gevraagd in te gaan op een artikel in het NRC13 waarin staat dat de directeur van Forum for Democracy International een congres heeft
bezocht dat werd georganiseerd door Verenigd Rusland.

Het kabinet hanteert als uitgangspunt dat het andere landen vrij staat om banden te
onderhouden met personen die in Nederland wonen of gelieerd zijn aan Nederlandse politieke
partijen, mits dat gebeurt op basis van vrijwilligheid en zolang dit past binnen de
grenzen van onze rechtsstaat en dit transparant en in de openheid gebeurt. Het is
primair de verantwoordelijkheid van politieke partijen om zelf verantwoording af te
leggen aan het publiek over hun handelen. Wel dienen zij als vanzelfsprekend te opereren
binnen kaders van de wet, en in het bijzonder de Wet financiering politieke partijen
(Wfpp). Hieronder vallen transparantieverplichtingen en een verbod op giften van niet-Nederlanders.
Indien een politieke partij in strijd handelt met de Wfpp ben ik bevoegd tot het opleggen
van een bestuurlijke boete. Daarnaast ontvangen politieke partijen en neveninstellingen
ook subsidie op basis van de Wfpp. Hierbij geldt dat politieke partijen en neveninstellingen
vrij zijn om deze subsidie te besteden zolang de uitgaven passen binnen de wettelijke
doelen die zijn vastgelegd in de Wfpp of binnen de kaders zoals die zijn gesteld in
het beleidskader van het NFRP Politieke Partijen Programma.

Per oktober 2025 treedt ook de Europese verordening inzake transparantie en gerichte
politieke reclames in werking.14 Met deze verordening worden transparantie-eisen gesteld aan politieke reclames en
ontstaat de verplichting om inzicht te geven in de manier waarop er gebruik is gemaakt
van targeting. Het kabinet werkt op dit moment aan een bijbehorende uitvoeringswet.

Nieuwe reeds aangekondigde maatregelen

Het kabinet volgt de (geopolitieke) ontwikkelingen nauwgezet en neemt waar nodig aanvullende
maatregelen om de democratie te beschermen. Zo is in de Voortgangsbrief Rijksbrede
strategie voor de effectieve aanpak van desinformatie (Kamerstuk 30 281, nr. 230) aangekondigd dat het kabinet onderzoek doet naar de impact van desinformatie op
de Nederlandse samenleving en de gevolgen van nieuwe technologieën. Dit onderzoek
is inmiddels gestart en loopt tot 1 september 2026. Uw Kamer is hier op 10 januari
jl. over geïnformeerd.15

Daarnaast is het belang van het proactief tegengaan van ongewenste buitenlandse beïnvloeding
in het licht van de veranderende geopolitieke situatie recent nogmaals onderschreven
in de Kamerbrief Weerbaarheid tegen militaire en hybride dreigingen van 6 december
jl.16 In 2025 volgt een aanvullende Kamerbrief met de concrete beleidsinzet om de weerbaarheid
tegen dit type dreigingen te vergroten.

Het kabinet ziet het beschermen van de democratische rechtsstaat tegen ongewenste
buitenlandse beïnvloeding als een gezamenlijke verantwoordelijkheid. Daarin werken
we ook samen met andere landen en in het bijzonder de Europese Unie. De Europese Commissie
heeft het initiatief gelanceerd voor het bouwen van een «European Democracy Shield». Nederland verwelkomt dit initiatief en zal zich inzetten voor het versterken van
democratische weerbaarheid in de EU in deze uitdagende tijden.

De Minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties,
J.J.M. Uitermark