Brief regering : Voorraadvormingsprogramma kritieke grondstoffen

22 112
Nieuwe Commissievoorstellen en initiatieven van de lidstaten van de Europese Unie

Nr. 319
BRIEF VAN DE MINISTER VAN ECONOMISCHE ZAKEN

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal

Den Haag, 28 oktober 2024

Via deze brief informeer ik uw Kamer over de kabinetsinzet ten aanzien van voorraadvorming
van kritieke grondstoffen. We zijn in Nederland, en in de Europese Unie, sterk afhankelijk
van andere landen voor onze kritieke grondstoffen. Dat maakt ons kwetsbaar. Landen
kunnen hun machtspositie in de grondstofketen misbruiken om andere landen economisch
onder druk te zetten. Bijvoorbeeld door de export van grondstoffen te beperken.

In het regeerprogramma benadrukt het kabinet het belang van leveringszekerheid van
kritieke grondstoffen en het verminderen van de afhankelijkheid van landen buiten
de EU. Het aanhouden van strategische voorraden is een mogelijk middel om risico’s
voor de leveringszekerheid op korte termijn te mitigeren. Het kabinet zet daarom in
op een traject richting het aanleggen van voorraden van kritieke grondstoffen, zoals
aangekondigd in het Hoofdlijnenakkoord.

Het Ministerie van Economische Zaken (EZ) heeft onderzoek laten verrichten naar de
haalbaarheid van een nationaal programma voor de opslag van kritieke grondstoffen.
Het onderzoeksrapport, opgesteld door Number Three B.V. en meegestuurd met deze brief,
biedt handvatten voor een traject richting het aanleggen van voorraden van kritieke
grondstoffen.

Appreciatie rapport haalbaarheid van een nationaal programma voor de opslag van kritieke
grondstoffen ter versterking van Europese waardeketens

Ik verwelkom het rapport en onderschrijf dat het aanhouden van strategische voorraden
onder de juiste randvoorwaarden een bruikbaar instrument kan zijn om de leveringszekerheid
te verbeteren. Tevens biedt het rapport handvatten voor het opzetten van een voorraadvormingsprogramma.
Hiermee kunnen de risico’s van tijdelijke onderbrekingen in de toevoer van kritieke
grondstoffen en (afgeleide) materialen in de waardeketen gemitigeerd worden en prijsfluctuaties
als gevolg van manipulaties van de markt worden afgezwakt.

De onderzoekers adviseren onder andere om een goede inschatting te maken van de toekomstige
vraagontwikkeling naar kritieke grondstoffen en (afgeleide) materialen op Europees
niveau. En de desbetreffende waardeketens in Nederland en de rest van de EU te analyseren.
Daarbij wordt geadviseerd om te bekijken of er überhaupt verwerkings- en productiecapaciteit
is van deze grondstoffen en materialen. Verder is het advies om in overleg te treden
met Nederlandse spelers in de waardeketens over het aanhouden van strategische voorraden
en de mogelijkheid om een pilotprogramma op te zetten voor een beperkt aantal kritieke
grondstoffen.

Het rapport benoemt ook kansen voor Nederland. Nederland kan namelijk een belangrijke
rotonde worden voor grondstoffen, door de combinatie van efficiënte infrastructuur
en ervaring in logistiek, opslag en overslag van grondstoffen. Dit is iets dat het
Europese achterland nodig heeft voor de eigen strategische sectoren. Een aantal Nederlandse
havens onder andere Rotterdam, Vlissingen en Amsterdam kunnen samen fungeren als «hub»
voor deze kritieke grondstoffen. Dit is een extra reden voor het ontwikkelen van een
concreet plan om Nederland een belangrijke rol te laten spelen op het gebied van kritieke
grondstoffen. Het ontwikkelen van een dergelijke propositie sluit aan bij de kabinetsinzet
op het vergroten van zowel onze economische weerbaarheid als ons verdienvermogen.

Inzet op voorraadvorming

Het opzetten van een voor Nederland passend voorraadvormingsprogramma van bepaalde
kritieke grondstoffen vraagt om een groot aantal beleidsmatige en organisatorische
overwegingen en stappen. Met de handvatten die de studie van Number Three biedt, zal
ik tot de zomer van 2025, samen met de private sector, een traject vormgeven richting
het aanleggen van reserves van bepaalde kritieke grondstoffen. Hierbij zal ook worden
gekeken naar de mogelijkheden van een Europees stelsel onder de Critical Raw Materials Act (CRMA). Bij de vormgeving van dit traject worden onderstaande acties ondernomen.

Er is door mijn ministerie een lijst van prioritaire productgroepen opgesteld die
afhankelijk zijn van kritieke grondstoffen en die belangrijk zijn voor de weerbaarheid
van de Nederlandse economie. De productgroepen vertegenwoordigen voor Nederland belangrijke
waardeketens waarbij Nederland de kennis, kunde en ambitie heeft om te groeien en
het belang in deze waardeketens te versterken waardoor we strategisch minder afhankelijk
worden van landen buiten Europa. Deze lijst is tot stand gekomen op basis van het
Groeimarktenrapport, de Nationale Technologie Strategie, het Nationaal Programma Circulaire
Economie, het Nationaal Plan Energiesysteem, de Defensie Industrie Strategie, de Europese
CRMA (defensie, digitalisering, hernieuwbare energie, lucht- en ruimtevaart) en de
Net-Zero Industry Act. De prioritaire productgroepen waar ik nu naar kijk zijn: wind
op zee en land, zon-pv-systemen, klimaatinstallaties, machines en werktuigen, elektrische
apparaten en elektronica, kritieke metalen, batterijen en elektrolysers. De mogelijkheid
voor het voordragen van de productgroep halfgeleiders ben ik op dit moment aan het
onderzoeken. In het kader van publiek/private samenwerking over voorraadvorming voor
defensie-gerelateerde productgroepen, heb ik besloten om uit de drie productgroepen,
optische laser communicatie, radarsystemen en militaire schepen één te selecteren
als pilot.

Pilot: Militaire schepen of optische lasercommunicatie of radarsystemen en machines
en werktuigen

Leveringszekerheid van kritieke grondstoffen is van groot belang voor onze defensie-industrie,
voor onze nationale veiligheid. Ook ben ik van mening dat we voor een voorraadvormingsprogramma
gericht en specifiek moeten beginnen. Het is immers onmogelijk, en ook niet wenselijk,
om van alle kritieke grondstoffen voorraden aan te leggen. Ik kies daarom voor kritieke
grondstoffen voor de defensie-industrie (militaire schepen of optische lasercommunicatie
of radarsystemen) en machines en werktuigen. Ook omdat systemen van voorraadvorming
voor defensie-toepassingen en commerciële productgroepen kunnen verschillen en we
hier dus verschillende lessen uit kunnen trekken. Bij deze productgroepen zijn ook
eerdere studies gedaan, heeft Nederland producerende bedrijven binnen de landsgrenzen,
en gaan we samen met het bedrijfsleven al aan de slag om routekaarten op te stellen
om de leveringszekerheid van kritieke grondstoffen te vergroten, onder andere via
circulariteit. Een routekaart is een stappenplan om specifieke doelen voor een productgroep
vast te stellen en acties te formuleren om die doelen te halen.

Voor beide geselecteerde productgroepen wil ik bij wijze van pilot met voorrang kijken
naar de mogelijkheden van voorraadvorming, in het bijzonder naar de vraag welke kritieke
grondstoffen in welke verwerkingsvorm in voorraad gehouden zouden moeten worden om
de hoogste impact te hebben op de leveringszekerheid voor deze productgroepen.

De Speciaal Vertegenwoordiger Grondstoffenstrategie (SVG), Allard Castelein, die in
maart 2024 is benoemd, voert momenteel ook gesprekken met industriële clusters en
andere belanghebbenden om op korte termijn inzichtelijk te krijgen welke grondstoffen
kritiek zijn voor specifieke sectoren en welke kansen er zijn om ketens te versterken.
Daarbij wordt de mogelijkheid van voorraadvorming uiteraard ook besproken, met name
met bedrijven die actief zijn in de waardeketens van militaire schepen of optische
laser communicatie of radarsystemen en machines en werktuigen.

Mijn ministerie zal de komende tijd gesprekken met het bedrijfsleven opstarten over
de mogelijkheden tot oprichting van een strategisch voorraadvormingsprogramma. De
insteek zal onder andere zijn om helder te krijgen welke kansen dit kan bieden voor
Nederlandse bedrijven in Europese waardeketens en de verdeling van verantwoordelijkheden
tussen de overheid en het bedrijfsleven bij het eventueel opstarten van een pilot
voorraadvormingsprogramma. Ook ben ik op Europees niveau gestart met het gesprek over
de mogelijkheden van een Europees voorraadvormingsstelsel en de rol die Nederland
hierin zou kunnen spelen. Samenwerking binnen de EU kan de effectiviteit van een strategisch
voorraadvormingsprogramma van kritieke grondstoffen vergroten.

Aan de slag

De komende maanden werk ik nationaal en internationaal door en ik zal uw Kamer in
de zomer van volgend jaar nader informeren over de vormgeving van een traject richting
voorraadvorming in het algemeen en voor de twee geselecteerde productgroepen in het
bijzonder. Ik kijk ernaar uit om met uw Kamer en overige partners samen te werken
aan het versterken van de leveringszekerheid van kritieke grondstoffen in Nederland.

De Minister van Economische Zaken,
D.S. Beljaarts