Brief regering : Aanschaf Anti-A2AD capaciteit en extra jachtvliegtuigen

Nr. 452
BRIEF VAN DE STAATSSECRETARIS VAN DEFENSIE

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal

Den Haag, 15 oktober 2024

Defensie staat voor grote uitdagingen. Er is een grootschalige oorlog in Europa en
dat raakt ook Nederland. De veiligheid van Nederland, Europa en het NAVO-verdragsgebied
wordt ernstig bedreigd door verschillende ontwikkelingen. Vanwege deze bedreigingen
richt Defensie zich de komende jaren op hoofdtaak 11.De krijgsmacht moet de juiste gevechtskracht hebben om tegenstanders af te schrikken.
Hiervoor moet de krijgsmacht beschikken over robuuste gevechtseenheden met de juiste
wapensystemen. Defensie investeert daarom in materieel voor de benodigde capaciteiten,
waaronder jachtvliegtuigen.

In Defensienota 2022 is de aanschaf van de Anti-A2/AD2 capaciteit F-35 aangekondigd. Met de Anti-A2/AD capaciteit wordt het voor Defensie
mogelijk om een zeer goed verdedigd gebied met geavanceerde grondgebonden luchtverdediging
binnen te dringen.

Defensie presenteerde op 5 september jl. de Defensienota 2024 met als titel «sterk,
slim en samen». Als één van de maatregelen in deze nota kondigde Defensie aan de bestaande
drie jachtvliegtuigsquadrons te versterken door deze uit te breiden met extra F-35’s.
Hiermee neemt de slagkracht van de Nederlandse F-35 capaciteit toe.

Defensie moet vanwege de genoemde dreigingen de aanschaf van nieuw defensiematerieel
zo snel en eenvoudig mogelijk uitvoeren. Ook de NAVO vraagt met spoed te investeren
in geïntegreerde lucht- en raketverdediging. Dat is de reden waarom ik de voorgenomen
aanschaf van Anti-A2/AD wapens en de voorgenomen aanschaf van extra F-35’s combineer
in deze brief. In beide processen gaat het om een tijdkritische aanschaf.

Behoefte per project

Anti-A2/AD capaciteit

Op dit moment beschikken veel potentiele tegenstanders over een A2/AD capaciteit,
waarmee zij de toegang tot (Anti-Access) en het verblijf in een bepaald gebied kunnen controleren (Area Denial). Inzet in een dergelijke regio zonder een effectieve Anti-A2/AD capaciteit brengt
operationele risico’s met zich mee voor land-, lucht- en maritieme eenheden. In het
luchtdomein wordt voor de Anti-A2/AD capaciteit ook de term «Suppression of Enemy Air Defense» (SEAD) of «Destruction of Enemy Air Defense» (DEAD) gebruikt. Weinig Europese krijgsmachten hebben momenteel beschikking over SEAD/DEAD-capaciteiten.
Met de aanschaf van de Anti-A2/AD capaciteit kan Nederland deze specifieke bijdrage
leveren aan gezamenlijke operaties met haar internationale NAVO- en EU-partners.

Zoals beschreven in de A/B-brief is voor de F-35 behoefte aan een type munitie, dat
hoogtechnologische dreigingssystemen (A2/AD) kan uitschakelen, dat Military Off the Shelf (MOTS) beschikbaar is en door het F-35 Joint Program Office (JPO) wordt geïntegreerd op de F-35. Vanwege efficiëntie en doelmatigheid van met
name training, opslag en onderhoud is ervoor gekozen om voor deze behoefte te voorzien
in één type munitie.

Defensie geeft in deze openbare brief geen informatie over het aantal aan te schaffen
Anti-A2/AD wapens voor de Nederlandse F-35, omdat die informatie voor een mogelijke
tegenstander van belang kan zijn. Met het beschikbare budget kan Defensie een significante
bijdrage leveren aan de slagkracht van de NAVO en haar partners.

Extra jachtvliegtuig-capaciteit

De extra aanvullende F-35’s worden gebruikt om de drie squadrons aan te vullen en
de Nederlandse F-35 opleidings- en testeenheden in de VS te versterken. Zo kunnen
in Nederland planmatig 48 toestellen operationeel inzetbaar zijn en kan tevens in
de eigen behoefte aan opleidings- en testcapaciteit worden voorzien. Defensie vergroot
hiermee het voortzettingsvermogen van de bestaande F-35 squadrons, de directe en indirecte
ondersteuning van andere krijgsmachtdelen en de bijdrage aan de internationale doorontwikkeling
van de F-35. Door de aanvullende capaciteit in de huidige structuren op te nemen is
de maatregel snel uitvoerbaar. De urgente behoefte betreft zes F-35 toestellen, waarvan
direct vijf zullen worden aangeschaft met een optie voor een zesde. Voor het zesde
toestel wordt de haalbaarheid onderzocht van een onbemenste jachtvliegtuig-capaciteit
door maximaal op innovatie en ontwikkeling in te steken met onze partners en industrie.

Internationale samenwerking

Anti-A2/AD capaciteit

Vanwege de tijdsdruk en de beperkte technische uitwisselbaarheid van Anti-A2/AD wapens
kiest Defensie voor aanbesteding zonder internationale partners. Een dergelijk hightech wapen is niet eenvoudig uitwisselbaar tussen verschillende F-35-landen met verschillende
capaciteiten, omdat de software van het vliegtuig en het wapen met elkaar moeten kunnen
en mogen communiceren. Een Nederlands wapen wordt (softwarematig) afgestemd op de
Nederlandse F-35 en werkt niet zomaar op een andere F-35. Operationele samenwerking
met internationale partners op deze capaciteit zal plaatsvinden in grootschalige NAVO/EU
oefeningen of inzet.

Extra jachtvliegtuigen

Nederland werkt binnen het F-35 programma samen met andere NAVO- en EU-partners. Relevante
partners zijn de Verenigde Staten, het Verenigd Koninkrijk, Canada, Australië en de
vele Europese landen die met de F-35 opereren (Noorwegen, Denemarken, Italië), of
gaan opereren (Polen, Finland, België, Zwitserland, Roemenië, Duitsland, Tsjechië,
Griekenland). Nederland opereert al nauw samen met deze F-35 landen tijdens oefeningen,
opleidingen en operationele inzet. Op het terrein van onbemenste jachtvliegtuigen
zal zo snel mogelijk worden onderzocht wat de mogelijkheden zijn van internationale
samenwerking.

Verwervingsstrategie

Anti-A2/AD capaciteit

Op basis van de kwalitatieve eisen is op dit moment één type munitie beschikbaar dat
aan alle eisen voldoet: de Advanced Anti-Radiation Guided Missile-Extended Range, AGM-88G (AARGM-ER) van fabrikant Northrop Grumman. De AARGM-ER kan vanwege de aard
van het product alleen door middel van Foreign Militairy Sales (FMS) via de Amerikaanse overheid worden verworven.

Extra jachtvliegtuigen

Nederland heeft als partner in het F-35 programma de mogelijkheid om toestellen te
bestellen via het Joint Program Office (JPO). Uit contact met de Verenigde Staten
blijkt dat de extra toestellen kunnen worden geleverd vanaf 2027 als op korte termijn
de bestelling wordt gedaan. Defensie is in gesprek met het JPO om dit aanbod te formaliseren.

Het is voordelig voor Defensie om deze toestellen te bestellen vanwege de snellere
levering, financiële voordelen, goede aansluiting op de geplande productiereeksen
en betere inpasbaarheid van de modificatieplanning van de huidige toestellen.

Industriële participatie

Anti-A2/AD capaciteit

Industriële participatie is van toepassing op de verwerving van deze AARGM-ER. Het
Ministerie van Economische Zaken en Klimaat (EZK) onderzoekt met Northrop Grumman
de mogelijkheden om de Nederlandse Defensie- en Veiligheid gerelateerde Technologische
en Industriële Basis (NLDTIB) te betrekken in hun waardenketens en zal daarover afspraken
maken.

Het onderzoek richt zich op mogelijkheden voor de NLDTIB in de productie en doorontwikkeling
van onderdelen van het systeem om onder andere tot een beter, goedkoper en lichter
product te kunnen komen of om leveringszekerheid te garanderen. Hier kan vooralsnog
niet meer informatie over worden gegeven.

Extra jachtvliegtuigen

Het F-35 project is een bestaand project en de Nederlandse industrie participeert
al sinds het begin van de ontwikkeling van dit toestel. Aanschaf van extra jachtvliegtuigen
betekent een voortzetting van deze lijn. De raming van de potentiële totale Nederlandse
F-35 productieomzet tot het eind van de productieperiode in circa 2045 bedraagt meer
dan $ 9 miljard (zie jaarlijkse F-35 voortgangsrapportage 2023 (Kamerstuk 26 488, nr. 476, d.d. 24 april 2024)). Er zijn op dit moment geen redenen om deze raming aan te passen.
Naarmate het programma vordert en de verkopen toenemen, stijgen ook de bestaande productievolumes
en bijbehorende omzetten.

Innovatie

Anti-A2/AD capaciteit

De AARGM-ER is een doorontwikkeling van reeds bestaande HARM (High Speed Anti-Radiation Missile) en de AARGM. Met gebruik van de nieuwste technieken en innovaties kan het wapen effectief
worden ingezet in een hoogtechnologische dreigingsomgeving. Ook kan het wapen hiermee
zowel intern als extern (Low Observable) op de F-35 worden gebruikt, waarmee het aansluit bij de operationele eisen in een
dergelijk dreigingsomgeving.

Extra jachtvliegtuigen

De F-35 is een modern bemenst jachtvliegtuig en wordt continu doorontwikkeld volgens
het zgn. Continuous Capability Development & Delivery (C2D2) principe. Het C2D2-proces is erop gericht om het toestel gereed te maken voor
de dreiging van de nabije toekomst (2030+). Het JPO heeft daarnaast een lange termijn
doorontwikkelingsplan gemaakt voor het verbeteren van de F-35. Nederland heeft inspraak
in deze ontwikkelingen en houdt deze nauwgezet in de gaten. De Nederlandse F-35 is
op 26 september 2024 Full Operational Capable verklaard voor de huidige dreigingen. Het Commando Luchtstrijdkrachten (CLSK) is
voornemens om deel te nemen aan operationele testen van deze ontwikkelingen en de
hard- en software continu te moderniseren.

Het JPO onderzoekt daarnaast in welke mate de F-35 kan integreren met onbemenste systemen
in de toekomst. Deze zogenaamde Collaborative Combat Aircraft (CCA) maakt geen deel uit van het F-35 project, maar er is wel interesse vanuit meerdere
partners, waaronder Nederland, om te kijken wat de samenwerkings- en eventuele integratiemogelijkheden
zijn voor CCA en 5e generatie vliegtuigen.

Om de industrie te stimuleren sneller deze nieuwe concepten te concretiseren, wordt
de benodigde zesde F-35 niet direct besteld, maar wordt onderzocht of op korte termijn
een alternatieve, innovatieve en volwaardige invulling mogelijk is. Uiterlijk in de
tweede helft van 2026 volgt dan een validatie met één of meerdere fabrikanten of met
één of meerdere partnerlanden om een Government-to-Government (G2G) samenwerkingsverband
aan te gaan inzake innovatie. Deze validatie is tevens een criterium voor het besluit
van Defensie om wel of niet de zesde F-35 af te roepen. De innovatie in het F-35 programma
en de ontwikkeling van onbemenste systemen zal uiteraard blijven doorgaan, ook wanneer
Defensie besluit het extra toestel af te roepen.

Opslag

Anti-A2/AD capaciteit

Defensie slaat de munitie op in de bestaande munitiedepots. De opslagruimte van deze
munitiedepots is voldoende voor de opslag van deze wapens.

Extra jachtvliegtuigen

Voor de aanschaf van de extra F-35’s zijn geen infrastructurele aanpassingen nodig.

Geluid

De aanschaf van de extra F-35’s maakt Defensie passend binnen de bestaande geluidsruimte
met de inzet van bedrijfsvoeringsmaatregelen. Het CLSK past voortdurend de bedrijfsvoering
aan om binnen de huidige geluidsruimte te blijven, zoals het plannen van een deel
van de vlieguren bij de detachementen in de Verenigde Staten en oefeningen in het
buitenland. Voor het laatste zijn extra exploitatiekosten gereserveerd. Met het Nationaal
Programma Ruimte voor Defensie (NPRD) wordt daarnaast gezocht naar meer ruimte voor
jachtvliegtuigen.

Personeel

Anti-A2/AD capaciteit

Voor de aanschaf van «Deep Precision Strike Air» capaciteit (Kamerstuk 27 830, nr. 440, d.d. 6 juni jl.) zijn bij het Defensiemunitiebedrijf al drie extra functies gecreëerd.
Voor de aanschaf van Anti-A2/AD capaciteit zijn hierdoor bij het Defensiemunitiebedrijf
geen extra functies benodigd. Bij de staf van CLSK is één functie benodigd voor de
aansturing en coördinatie van SEAD/DEAD missies.

Extra jachtvliegtuigen

Het robuust maken van de jachtvliegsquadrons geeft aanvullende werklast over de breedte
van het wapensysteem en het programma. Daarom is extra personeel nodig voor de drie
jachtvliegsquadrons, extra ondersteunend personeel buiten de squadrons en extra personeel
voor de benodigde testcapaciteit. Extra personeel zal Defensie werven als onderdeel
van haar centrale wervingsactiviteiten en ook de Commands binnen de luchtmacht hebben
de mogelijkheid om lokaal personeel te werven.

Gerelateerde projecten

Er ligt allereerst een relatie met het programma «Doorontwikkeling F-35», waarover
uw Kamer is geïnformeerd met de brief Programma Doorontwikkeling F-35 (Kamerstuk 26 488, nr. 475, d.d. 15 februari 2024). Dit programma voorziet in governance en financiering voor de continue doorontwikkeling van de Nederlandse F-35 vloot tot
aan End Life of Type (ELOT). Vanuit dit programma wordt de F-35 onder andere geschikt gemaakt voor het
gebruik van de AARGM-ER. De financiering van aanschaf en integratie van nieuwe wapens
ligt expliciet buiten de reikwijdte van het doorontwikkelingsprogramma. Deze financiering
wordt vanuit voorliggend project betaald d.m.v. een cost share afspraak met het internationale F-35 programma.

Verder bestaat er een relatie met het project «Deep Precision Strike Air». De kamer is met de B/D brief Deep Precision Strike Air (Kamerstuk 27830. Nr. 440 d.d. 6 juni 2024) geïnformeerd over de aanschaf van deze
capaciteit en het daarvoor benodigde materieel.

Doeltreffendheid en doelmatigheid

Met de uitvoering van beide projecten geeft Defensie, onder verwijzing naar artikel 3.1
van de Comptabiliteitswet 2016, invulling aan doeltreffendheid en doelmatigheid.

– Doelmatigheid: met de voorgenomen aanschaf van deze wapens wordt via FMS gebruik gemaakt
van MOTS. De extra jachtvliegtuigen worden aangeschaft via het JPO. Hierdoor is snellere
levering mogelijk en gelden kleinere (technische en financiële) risico’s. Tevens hebben
MOTS-systemen voordelen in de onderdeelvoorziening (verkrijgbaarheid) en instandhouding
(schaalvoordelen en uitwisselbaarheid van componenten).

– Doeltreffendheid: met de aanschaf van deze raketten en extra jachtvliegtuigen verbetert
Defensie de operationele inzetbaarheid van de F-35. Defensie beschikt met deze wapens
en de extra F-35 toestellen over moderne technologie waarmee de F-35’s in staat zijn
om met grote precisie op grote afstand gronddoelen te vinden en uit te schakelen.

Risico’s

Anti-A2/AD capaciteit

Defensie kiest bij deze investering voor verwerving «van de plank» (MOTS). De bewapening
die Defensie aanschaft is reeds beproefd en komt ook in gebruik bij de Amerikaanse
krijgsmacht en andere partnerlanden. Dit beperkt de risico’s die zijn verbonden aan
deze aanschaf. De grootste risico’s zijn de stijgende kosten van grondstoffen en personeel
en een tekort aan de benodigde Amerikaanse capaciteit om het wapen op tijd te integreren
op de F-35. Binnen het JPO wordt hoge prioriteit gegeven aan de integratie van AARGM-ER,
waarmee dit integratierisico grotendeels wordt gemitigeerd. Voor de financiële afdekking
van deze risico’s is een risicoreservering beschikbaar binnen het projectbudget.

Bij de levering van de AARGM-ER bestaat daarnaast een risico dat deze vertraging oploopt
als de fabrikant de Nederlandse bestelling niet tijdig in hun productieschema opneemt,
bijvoorbeeld door de grote internationale vraag. Defensie kan dit risico verkleinen
door zo vroeg mogelijk de verplichting aan te gaan.

Extra jachtvliegtuigen

Vanwege de gewijzigde veiligheidssituatie is er een wereldwijde toename van de vraag
naar F-35 toestellen waardoor verdringingseffecten in de productie kunnen ontstaan.
De verwachting is dat de Nederlandse behoefte aan F-35 toestellen kan worden ingepast
in de productieserie 19. Een tijdige bestelling alsmede het versneld aangaan van verplichtingen
is een mitigerende maatregel voor mogelijke verdringingseffecten. Dat geldt ook in
het geval als het onderzoek naar een onbemenste capaciteit niet tot de gewenste resultaten
leidt.

Financiën

Anti-A2/AD capaciteit

Het totale investeringsvolume van het project Anti-A2/AD valt binnen de DMP-bandbreedte
van € 250 miljoen tot € 1 miljard (prijspeil 2024). De totale investering komt ten
laste van het investeringsbudget van Defensie. De bijgaande commercieel vertrouwelijke
bijlage bevat financiële informatie over het bedrag waarvoor Defensie voornemens is
de LOA te ondertekenen en is inclusief een raming van de bijkomende kosten voor de
exploitatie en integratie van het wapen in de F-353.

Extra jachtvliegtuigen

Het investeringsvolume van de extra jachtvliegtuigen valt binnen de DMP-bandbreedte
van € 250 miljoen tot € 1 miljard (prijspeil 2024). De totale investering komt ten
laste van het investeringsbudget van Defensie. De bijgaande commercieel vertrouwelijke
bijlage bevat financiële informatie over het bedrag waarvoor Defensie voornemens is
een contract aan te gaan. Dit budget bestaat uit investeringen in extra jachtvliegtuigen,
reserveonderdelen en specifieke uitrusting voor het vliegtuig en de jachtvliegers.
De financiering voor de exploitatiekosten, munitie, personeel, etc. is gereserveerd
in de begroting, maar nog geen onderdeel van dit projectbudget. Voor de totstandkoming
van de raming is gebruik gemaakt van de meest actuele JPO ramingen voor de kosten
van het F-35 air system en de actuele plandollarkoersen en prijspeil.

Planning

Anti-A2/AD capaciteit

Defensie verwacht deze Anti-A2/AD-munitie in 2029. Voorwaarde hiervoor is dat de LOA
voor eind 2024 moet zijn getekend en dat het contract met de fabrikant vanuit de Amerikaanse
overheid begin 2025 is voltooid. Alleen dan heeft Nederland de garantie dat het wapens
krijgt vanuit de beoogde productieslots in de periode 2029–2033.

Extra jachtvliegtuigen

Als Defensie gebruik maakt van het aanbod van het JPO om versneld extra F-35 toestellen
aan te schaffen in de productieserie Lot 19 is levering voorzien vanaf 2027. Hierbij
worden ook de mogelijkheden van een onbemenst systeem onderzocht. Ik verzoek uw Kamer
dan ook deze gecombineerde brief in het wetgevingsoverleg personeel en materieel van
21 oktober a.s. te behandelen.

Vooruitblik

In de uitgangspuntennotitie (2019Z03999/2019D009255) project «Verwerving F-35» van 7 maart 2019 is vastgesteld op welke wijze de Ministeries
van Defensie en Economische Zaken en Klimaat uw Kamer informeren over de voortgang
van het project Verwerving F-35. Nu het gebruik van de F-16 recent is stopgezet en
de transitie naar de F-35 is voltooid, ontvangt uw Kamer in het voorjaar 2025 de laatste
voortgangsrapportage van het project «Verwerving F-35». In deze voortgangsrapportage
zal uw Kamer worden geïnformeerd over de voortgang van de aanschaf van de extra F-35
toestellen. Daarnaast zal uw Kamer hierover blijvend worden geïnformeerd via de begroting,
het jaarverslag van het Defensiematerieelbegrotingsfonds en het Defensie Projectenoverzicht
(DPO).

De Staatssecretaris van Defensie,
G.P. Tuinman