Brief regering : Maatregelen om desinformatie richting de Tweede Kamer verkiezingen tegen te gaan

Nr. 119 BRIEF VAN DE MINISTER VAN BINNENLANDSE ZAKEN EN KONINKRIJKSRELATIES

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal

Den Haag, 16 november 2020

Met de motie van de leden Middendorp (VVD) en Kuiken (PvdA) over online politieke
advertenties1 verzoeken zij de regering om voor de komende verkiezingen een regeling in te voeren,
zodat internetplatformen openbaar toegankelijke archieven met geplaatste politieke
advertenties bijhouden en dat per sociale mediabedrijf transparant wordt wat wordt
gedaan aan verificatie van politieke advertenties en van financiers van politieke
advertenties. Ook vragen zij om vooruitlopend op het Europese Democratie Actieplan
een definitie van «online politieke advertenties» voor te stellen en een positie in
te nemen over de competentieverdeling tussen Europa en de lidstaten bij het bestrijden
van digitale inmenging bij nationale verkiezingen. Zoals aangekondigd tijdens het
algemeen overleg Desinformatie en digitale inmenging van 28 oktober jl. breng ik uw
Kamer op de hoogte van maatregelen waarmee ik desinformatie richting de verkiezingen
tegenga en waarmee ik deze motie uitvoer.

Acties desinformatie Tweede Kamerverkiezingen 2021

In mijn brief van 18 oktober 2019 heb ik de kabinetsbrede strategie tegen desinformatie
uiteengezet.2 Deze strategie kent drie actielijnen: preventie, informatiepositie verstevigen en
(eventueel) reageren. In aanloop naar de verkiezingen zet ik in op de volgende extra
acties voor preventie en om de informatiepositie verstevigen en de impact van desinformatie
op de Tweede Kamerverkiezingen te minimaliseren:

1. Opstellen Nederlandse gedragscode transparantie politieke advertenties

2. Intensiveren detectiemaatregelen desinformatie

3. Wijziging van de Wfpp

4. Creëren van bewustwording door het opzetten van een informatieve website

Hieronder licht ik deze acties toe.

1. Opstellen Nederlandse gedragscode transparantie politieke advertenties

In hun motie vragen de leden Middendorp (VVD) en Kuiken (PvdA) om een regeling voor
openbaar toegankelijke archieven met geplaatste politieke advertentie3. Ik steun dit verzoek en geef hieraan invulling door een Nederlandse gedragscode
transparantie politieke advertenties op te stellen. Deze gedragscode richt zich op
zowel de internetdiensten als op Nederlandse politieke partijen en kan aansluiten
op een onafhankelijke openbare Nederlandse politieke advertentiebibliotheek.

Opstellen van een Nederlandse gedragscode

Allereerst zal ik een onafhankelijke partij vragen om deze Nederlandse gedragscode
op te stellen, in samenwerking met de internetdiensten en politieke partijen. Ik hecht
eraan dat het opstellen van deze gedragscode op een onafhankelijke manier gebeurt.
De politieke partijen die deel uitmaken van het kabinet zijn immers ook afzenders
van politieke advertenties.

Rol internetdiensten

Ik heb de internetdiensten die de politieke advertenties aanbieden gevraagd om deel
te nemen aan een Nederlandse gedragscode en openbaar toegankelijke archieven met geplaatste
politieke advertenties bij te houden. Ik heb de afgelopen jaren gepleit voor meer
transparantie over politieke advertenties, zowel in Nederland als in de EU. De internetdiensten
hebben hier gehoor aan gegeven, ook naar aanleiding van de Europese gedragscode tegen
desinformatie4. Zo zijn er inmiddels meerdere openbare advertentiebibliotheken met Nederlandse politieke
advertenties en hebben de internetdiensten procedures ingesteld om de advertenties
en de financiering daarvan te verifiëren. De leden Middendorp (VVD) en Kuiken (PvdA)
vragen hier terecht naar in hun motie. Onderstaande tabel geeft, aanvullend op de
bijlage bij de brief van 12 oktober5, een overzicht van de ondernomen acties door de internetdiensten. De acties in deze
tabel zijn ook in Nederland van toepassing, maar ik zal de internetdiensten vragen
hoe zij deze in de Nederlandse context kunnen intensiveren.

Internetdienst

EU Gedragscode ondertekend

Advertentie bibliotheek

Verificatieproces

Overige maatregelen voor politieke advertenties

Facebook (en Instagram)

Ja

Ja1

1) de geverifieerde moet een paginabeheerder of adverteerder zijn op de pagina die
je gebruikt om de advertenties uit te voeren

2) tweestapsverificatie moet ingeschakeld zijn

3) identificatie (bijvoorbeeld door een officieel identiteitsbewijs)2

1) Advertenties zijn enkel uit te voeren in de landen waarvoor men geverifieerd is.

2) Een «Betaald door»-disclaimer.

Google (en YouTube)

Ja

Ja3

1) verificatie of de adverteerder in aanmerking komt om verkiezingsadvertenties te
plaatsen (door o.a. KvK nummer, adresbewijs aan te leveren)

2) verificatie van de identiteit van aanvrager (o.a. kopie ID bewijs) ook moet de
aanvrager een gemachtigde vertegenwoordiger zijn van de organisatie die onder 1 is
geverifieerd.4

1) Targeten kan enkel o.b.v. de criteria geografische locatie (met uitzondering van
een straal rond een locatie), leeftijd, geslacht, opties voor zogeheten context-targeting,5

2) «Betaald door»-kennisgeving.

Snapchat

Nee

Ja6

Snapchat geeft aan politieke advertenties per geval te beoordelen en behouden zich
het recht voor naar eigen inzicht advertenties te weigeren.7

1) Vermelding van «betaald door», gevolgd door de naam van de betalende persoon of
entiteit.8

2) Geen directe of indirecte betaling door niet in het betreffende land gevestigde
buitenlanders of entiteiten.

Twitter, TikTok en LinkedIn

Ja

Nee, want zij staan geen politieke advertenties toe.9

n.v.t.

n.v.t.

X Noot

1

Voor advertentie bibliotheek van Facebook zie: https://www.facebook.com/ads/library/?active_status=all&ad_type=politic…

X Noot

2

Politieke advertentie beleid Facebook:https://nl-nl.facebook.com/policies/ads/restricted_content/political

X Noot

3

Politieke advertentie bibliotheek Google: https://transparencyreport.google.com/political-ads/region/NL

X Noot

4

Politieke advertentie beleid Google: https://support.google.com/adspolicy/answer/6014595?hl=nl

X Noot

5

Bijvoorbeeld advertentieplaatsingen, onderwerpen, zoekwoorden voor sites, apps, pagina's
en video's.

X Noot

6

Politieke advertentie bibliotheek Snapchat: https://www.snap.com/en-US/political-ads

X Noot

7

https://www.snap.com/nl-NL/ad-policies/political

X Noot

8

Politieke advertentie beleid Snapchat: https://www.snap.com/nl-NL/ad-policies/political

X Noot

9

Politieke advertentie beleid Twitter: https://business.twitter.com/en/help/ads-policies/ads-content-policies/…

Politieke advertentie beleid TikTok: https://ads.tiktok.com/help/article?aid=6685586866860720134

Politieke advertentie beleid LinkedIn: https://nl.linkedin.com/legal/ads-policy

Rol Nederlandse politieke partijen

Zoals de leden Middendorp (VVD) en Kuiken (PvdA) terecht aangeven in hun motie dragen
ook degenen die politieke advertenties plaatsen verantwoordelijkheid voor transparantie
in dat proces. Ik zal de politieke partijen die deelnemen aan de Tweede Kamerverkiezingen
van 2021 daarom uitnodigen om deze gedragscode te ondertekenen. Zo kunnen zij zich
committeren aan het geven van meer transparantie over hun campagnes.

Steunen van een onafhankelijke openbare Nederlandse politieke advertentiebibliotheek

Ik vind het van belang dat richting de Tweede Kamerverkiezing alle politieke advertenties
op één plek te vinden zijn. Zoals eerder aangegeven zijn er al meerdere openbare advertentiebibliotheken
met Nederlandse politieke advertenties. Daarnaast steun ik het initiatief van de Universiteit
van Amsterdam (UvA) voor een onafhankelijk dashboard voor politieke advertenties in
aanloop naar de Tweede Kamerverkiezingen en lever een financiële bijdrage ter ondersteuning
van de technische aspecten van dit initiatief. Dit combineert de advertenties uit
de advertentiebibliotheken van Facebook, Google en Snapchat met data van partnerorganisatie
WhoTargetsMe6. Daardoor ontstaat een overzicht van de variëteit aan politieke advertenties die
gericht zijn op Nederlandse burgers.

Bovendien nodig ik onze politieke partijen uit om, als onderdeel van de Nederlandse
gedragscode transparantie politieke advertenties, dat zij hun advertenties aanleveren
aan deze advertentiebibliotheek van de UvA. Ik nodig onze politieke partijen daarom
van harte uit dat te ook doen.

2. Intensiveren detectie maatregelen desinformatie

Onderdeel van de actielijn informatiepositie verstevigen is verbetering van de nationale
informatiepositie. Binnen de rijksoverheid worden diverse informatiestromen samengebracht.
Het gaat hierbij om het samenbrengen van landen specifieke kennis, inlichtingen, media-analyses
en dreigingsbeelden om zo tot een integraal beeld over de dreiging rondom desinformatie
te komen. Ook breder wordt ingezet op informatiedeling en kennisuitwisseling, bijvoorbeeld
via het Rapid Alert System (RAS) van de EU maar ook in andere internationale verbanden.

Richting de verkiezingen is het extra belangrijk om te weten of er desinformatie rondgaat
zodat hier eventueel tegen kan worden opgetreden. Ik zal daarom aanvullend op de bestaande
informatiedeling binnen de Nederlandse overheid een onafhankelijke externe partij
opdracht geven om op basis van open bronnen te monitoren op de mogelijke verspreiding
van desinformatie tijdens de verkiezingen. Daarbij verzoek ik de onderzoekers om hun
bevindingen ook te publiceren. Het onderzoek moet zich richten op de manier waarop
mogelijke desinformatie verspreid wordt en niet op de inhoud van berichten. Te denken
valt aan het gebruik van bots of nepaccounts die op een gecoördineerde manier berichten
verspreiden of ervoor zorgen dat berichten populairder lijken dan ze zijn. Hierdoor
ontstaat er meer zicht op de oorsprong en verspreiding van desinformatie. Het blijft
primair aan de onafhankelijke journalistiek om desinformatie inhoudelijk te adresseren.

3. Inzet op wijziging Wfpp

Naast digitale inmenging kan ook buitenlandse financiering onze democratie rechtsorde
verstoren. Het voorstel tot wijziging van de Wet financiering politieke partijen gaat
bijdragen aan het beperken van het risico op buitenlandse beïnvloeding van onze democratie.
Zo worden giften van buiten de EU en de Europese Economische Ruimte (EER) aan Nederlandse
politieke partijen en hun neveninstellingen, met uitzondering van aldaar woonachtige
kiesgerechtigden voor de Tweede Kamerverkiezingen, verboden. Voor giften vanuit andere
lidstaten van de EU en de EER dan Nederland vervalt de drempel voor openbaarmaking
van 4.500 euro per donateur per jaar. Dit betekent dat al deze giften openbaar worden.
Het verlagen van deze drempel is ook van toepassing op giften in natura, bijvoorbeeld
als er digitale advertentieruimte wordt aangeboden vanuit het buitenland. Verder wordt
de transparantie over giften van rechtspersonen vergroot, doordat politieke partijen
verplicht worden om te melden wie de uiteindelijk belanghebbenden achter deze rechtspersonen
zijn. De Raad van State heeft recentelijk advies uitgebracht over dit wetsvoorstel.
Ik ben nu bezig met de verwerking van dit advies en ik ben voornemens om u het wetsvoorstel
medio november a.s. toe te sturen. Afhankelijk van het verloop van de parlementaire
behandeling van het wetsvoorstel, kan de wijziging van de wet nog voor de verkiezingen
van kracht worden.

4. Handvatten voor burgers om informatie op waarde te schatten

Het is belangrijk dat burgers zelf informatie op waarde kunnen schatten. Om burgers
hierbij verder te helpen heb ik het Netwerk Mediawijsheid gevraagd om richting de
verkiezingen een laagdrempelige, informatieve website te maken waar professionele
stakeholders en het algemene publiek informatie kunnen vinden over hoe desinformatie
te herkennen en ermee om te gaan, alsmede toelichting over wat relevante organisaties
hieraan doen.

Europees Democratie Actieplan

In het tweede deel van de motie vragen de leden Middendorp (VVD) en Kuiken (PvdA)
om vooruitlopend op het Europese Democratie Actieplan een definitie van «online politieke
advertenties» voor te stellen en een positie in te nemen over de competentieverdeling
tussen Europa en de lidstaten bij het bestrijden van digitale inmenging bij nationale
verkiezingen.

Met deze leden vind ook ik dat het nodig is dat er gemeenschappelijke definities van
sleutelconcepten (zoals politieke advertenties) worden vastgelegd in de nieuwe Europese
gedragscode tegen desinformatie. Daarbij is het belangrijk dat alle partijen deze
gemeenschappelijke definities dragen. De internetdiensten, het maatschappelijk middenveld
en deskundigen met de juiste technische expertise moeten daarom betrokken zijn bij
de formulering.

Verkiezingen zijn en blijven een nationale competentie. Voor politieke partijen stelt
de wetgever daarom nationaal regels op met de komende Wet op de politieke partijen.
De regels voor internetdiensten stellen we op Europees niveau vast. Deze regulering
van sociale mediabedrijven beperkt zich ook niet tot de verkiezingen, maar is altijd
van toepassing. Het Europees Democratie Actieplan wordt naar verwachting in december
gepubliceerd, waarover ik uw Kamer op de geëigende manier een kabinetsstandpunt zal
doen toekomen.

Invloed van algoritmen

Tijdens het AO desinformatie en digitale inmenging van 28 oktober jl. heeft het lid
Verhoeven, gesteund door het lid Van Der Molen, mij gevraagd naar een onderzoek door
de Autoriteit Persoonsgegevens, de Autoriteit Consument en Markt, het College voor
de Rechten van de Mens en de Algemene Rekenkamer naar de maatschappelijke impact van
private algoritmes. Zoals ik ook aangaf tijdens het debat kan ik, gezien de onafhankelijke
rol van deze instanties, het verzoek van deze leden alleen onder de aandacht brengen
van deze partijen.

Algoritmen kunnen op twee manieren invloed hebben op het gebied van desinformatie.
Zo kunnen de algoritmen van internetdiensten invloed hebben op de verspreiding van
desinformatie. Deze bepalen bijvoorbeeld welke content getoond wordt aan de gebruiker.
Algoritmen kunnen ook een beperkte rol spelen bij moderatiebesluiten. Zo kan het algoritme
bepaalde content aanleveren bij de menselijke moderatoren die moeten beslissen hoe
er met de aangemerkte content wordt omgegaan.

De maatschappelijke impact van private algoritmen is een breder vraagstuk dan desinformatie.
Eind van dit jaar volgt een kabinetsreactie op een drietal onderzoeken naar algoritmen.
Deze onderzoeken richten zich op juridische aspecten van algoritmen die besluiten
nemen, op onvoorziene effecten van zelflerende algoritmen en op de mogelijk benodigde
aanpassing van het Nederlandse Procesrecht in het licht van big data. In het eerstgenoemde
onderzoek is een case study over de rol van algoritmen die beslissingen nemen bij
content moderatie opgenomen. Daarbij ligt de focus echter op het reguleren van illegale
content, en in het bijzonder van online hate speech. Hierbij wordt benadrukt dat de kaders voor de aanpak van illegale content anders
zijn dan die van ongewenste, maar niet onrechtmatige content, waaronder een groot
aantal verschijningsvormen van desinformatie te scharen valt. Dit neemt niet weg dat
de zorgen ten aanzien van algoritmen die beslissingen nemen rondom hate speech veelal ook betrekking hebben op de inzet van algoritmen bij het detecteren van desinformatie.

Verder is uw Kamer op 15 oktober jl. geïnformeerd over de onderzoeksagenda normering
en toezicht algoritmen. De definitieve onderzoeksagenda wordt in december aan uw Kamer
gestuurd waarbij wordt opgemerkt dat de private algoritmen van de internetdiensten
en het effect daarvan op het publieke debat mogelijk onderdeel kunnen zijn van deze
agenda.

De Minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties,
K.H. Ollongren