Antwoord schriftelijke vragen : Antwoord op vragen van het lid Hirsch over de protesten in Mozambique

Antwoord van Minister Veldkamp (Buitenlandse Zaken) (ontvangen 21 januari 2025).

Vraag 1

Bent u bekend met het bericht «Military vehicle mows down woman as post-election protests
roil Mozambique»?1

Antwoord 1

Ja, ik ben bekend met dit bericht.

Vraag 2

Hoe beoordeelt u op dit moment de situatie in Mozambique, waar al gekampt werd met
een jihadistische opstand, en nu inmiddels 65 mensen zijn gedood door de politie tijdens
protesten tegen de verkiezingsuitslag, en twee politici van de oppositiepartij zijn
vermoord?

Antwoord 2

Nederland volgt de ontwikkelingen in Mozambique nauwgezet en is bezorgd over de gespannen
situatie en het aanhoudende geweld dat volgde op de verkiezingen van 9 oktober. Nederland
heeft het reisadvies laatstelijk op 24 december aangescherpt en sinds 11 december
worden niet-essentiële reizen naar Mozambique afgeraden in verband met de onrust en
verslechterende veiligheidssituatie.

Vraag 3

Wat is de positie van Nederland ten aanzien van de verkiezingsuitslag en ten aanzien
van het politiegeweld tegen demonstranten? Hoe wordt deze positie uitgedragen?

Antwoord 3

Nederland heeft deelgenomen aan de verkiezingswaarnemingsmissie van de Europese Unie
(EU). Deze missie vond plaats op uitnodiging van de Mozambikaanse autoriteiten. Nederland
onderschrijft de bevindingen van deze EU-missie waarin gesteld wordt dat er onregelmatigheden
in tellingen van stemmen, en ongerechtvaardigde wijzigingen in uitslagen op het niveau
van stembureaus zijn geconstateerd. Dergelijke bevindingen zijn door het Constitutionele
Hof van Mozambique onderzocht en op 23 december heeft het Hof de voorlopige verkiezingsuitslag
van oktober bevestigd. Het Hof benoemde daarbij ook dat er onregelmatigheden waren
in het electorale proces, maar het concludeerde dat deze geen invloed hebben gehad
op het resultaat van de verkiezingen.

In aanloop naar deze uitspraak heeft Nederland de EU-oproep gesteund om het verkiezingsproces
volledig transparant te laten zijn en de integriteit van de verkiezingsresultaten
te waarborgen. Ook worden de politieke leiders nog altijd aangespoord tot onderlinge
dialoog teneinde verdere polarisatie te voorkomen.

De EU heeft namens haar lidstaten meerdere verklaringen doen uitgaan waarin ernstige
zorgen worden geuit over de gewelddadige nasleep van de verkiezingen. In dat kader
heeft de EU ook de moorden op Elvino Dias, juridisch adviseur van presidentieel kandidaat
Venâncio Mondlane, en op oppositiepoliticus Paulo Guambe, in de sterkste bewoordingen
veroordeeld. De EU heeft beide partijen opgeroepen terughoudendheid te betrachten,
het gebruik van buitensporig geweld te vermijden, en zich te onthouden van opruiende
retoriek. Bilateraal heeft Nederland ook meermaals zorgen gedeeld over het aanhoudende
geweld en buitenproportioneel ingrijpen door de politie tegen demonstranten.

Vraag 4

Bent u bekend met de gezamenlijke verklaring2 van de ambassades van de VS, het VK, Canada, Noorwegen en Zwitserland waarin zij
geweld tegen burgers veroordelen3? Waarom ontbreekt de Nederlandse ambassade onder deze verklaring? Kan Nederland zich
alsnog stevig uitspreken, bijvoorbeeld via de ambassade in Maputo, tegen het geweld
richting vreedzame demonstranten?

Antwoord 4

Ja, ik ben bekend met deze verklaring.

Het is gebruikelijk dat Nederland en overige EU-lidstaten zich gezamenlijk uiten onder
de paraplu van de Europese Unie, meest recentelijk op 24 december na de uitspraak
van het Constitutionele Hof. De EU heeft namens de lidstaten herhaaldelijk het geweld
tegen burgers veroordeeld, Nederland heeft dat ook bilateraal gedaan (zie ook het
antwoord op vraag 3) en zal dat blijven doen.

Vraag 5

Staat onomstotelijk vast dat door de EU mede-gefinancieerde Rwandese troepen niet
betrokken zijn bij geweld tegen burgers die vreedzaam tegen de verkiezingsuitslag
demonstreren? Wordt onafhankelijk onderzoek gedaan naar de berichten hierover?

Antwoord 5

De Rwandese troepen zijn op verzoek van de Mozambikaanse autoriteiten vanaf juli 2021
aanwezig in de noordelijke provincie Cabo Delgado, op ruim 2.000 kilometer van Maputo,
om daar te helpen bij de bestrijding van terrorisme. Het is niet aannemelijk dat de
Rwandese troepen betrokken zijn bij geweld tegen burgers die vreedzaam tegen de verkiezingsuitslag
demonstreren. Berichten van die strekking zijn mij ook niet bekend. Tot een onafhankelijk
onderzoek bestaat naar mijn mening geen aanleiding.

Vraag 6

Staat onomstotelijk vast dat door de EU mede-gefinancieerde Rwandese troepen niet
betrokken zijn bij het ernstige geweld, zoals verslagen door notabele media zoals
Le Monde4 en Politico5, dat is gebruikt tegen burgers in Cabo Delgado? Bent u bereid zich in te spannen
voor een onafhankelijk onderzoek hiernaar?

Antwoord 6

Zoals gesteld in het antwoord op vraag 5 zijn berichten dat Rwandese troepen betrokken
zijn bij dergelijk geweld mij niet bekend. Ik zie dan ook geen aanleiding tot een
onafhankelijk onderzoek naar Rwandese betrokkenheid. Naar aanleiding van aantijgingen
in het medium Politico zal het Mozambikaanse Openbaar Ministerie naar verluidt overigens
wel een onderzoek starten naar mogelijke betrokkenheid van de eigen krijgsmacht bij
geweld tegen burgers in Cabo Delgado.

Vraag 7

Welke positie heeft Nederland in de Raad ingenomen in de besluitvorming op 18 november
over 20 miljoen euro Europese steun voor Rwandese troepen aanwezig in Mozambique?
Waarom heeft Nederland die positie ingenomen?

Antwoord 7

Voor Mozambique is Rwanda een belangrijke veiligheidspartner, die sinds juli 2021
actief bijdraagt aan terrorismebestrijding in de provincie Cabo Delgado. De aanwezigheid
van Rwandese militairen wordt gewaardeerd door de lokale bevolking, onder meer omdat
zij gedisciplineerd zijn en de lokale taal (Swahili) spreken. In december 2022 werd
op verzoek van Mozambique en Rwanda een steunmaatregel toegekend door de EU via de
Europese Vredesfaciliteit (EPF). Omdat ook Nederland belang hecht aan veiligheid en
stabiliteit in Mozambique, heeft het net als 25 andere EU-lidstaten, ingestemd met
continuering van de steunmaatregel aan Mozambique via het EPF. Met deze steun kan
niet-lethale collectieve en persoonlijke uitrusting worden aangeschaft, en kan worden
voorzien in de kosten van het luchttransport, dat nodig is om de Rwandese inzet in
Cabo Delgado te kunnen voortzetten.

Vraag 8

Heeft de Europese Raad zich tijdens de besluitvorming rekenschap gegeven van berichtgeving
dat de Rwandese strijdkrachten de M23-rebellie in het oosten van de DRC steunen6? Is uitgesloten dat Europees geld wordt ingezet in het oosten van de DRC?

Antwoord 8

Ja, de Raad van Ministers heeft zich daarvan rekenschap gegeven. De steunmaatregel
is niet ontworpen als algemene steun aan het Rwandese leger, maar specifiek voor de
inzet in Cabo Delgado. Daarbij is sprake van monitoringsmaatregelen en controle door
middel van waarborgen, net als bij andere steunmaatregelen via het EPF. Deze monitoringsmaatregelen
zijn erop gericht om adequaat gebruik van middelen en waarborgen van mensenrechten
en internationaal humanitair recht te garanderen. Mocht er sprake zijn van misbruik
van EPF-steun, dan kan de EU de maatregel opschorten of beëindigen.

Vraag 9

Hoe rijmt EU-steun voor een leger dat er op uitnodiging van de Frelimo-regering is,
met het feit dat EU-waarnemers onregelmatigheden hebben waargenomen bij de herverkiezing
van diezelfde Frelimo-regering?

Antwoord 9

De extra middelen van de EU in het kader van de EPF worden verleend om in Cabo Delgado
terrorisme te bestrijden. De situatie in Cabo Delgado is precair: er is grote armoede,
de publieke infrastructuur (onderwijs, gezondheidzorg, water, energie) is zwak en
als gevolg van het terrorisme zijn vele mensen ontheemd geraakt. De aanwezigheid van
Rwandese militairen en politie – en tot en met juli jl. ook van militairen namens
de Southern African Development Community (SADC) – naast het Mozambikaanse leger,
draagt bij aan de stabiliteit in de provincie en de veiligheid van de lokale bevolking.
De EPF-steun staat los van de onregelmatigheden die de EU heeft waargenomen tijdens
de verkiezingen.

Vraag 10

Welke handelsbelangen heeft Nederland in Mozambique? Kunt u een beknopt overzicht
geven? Hoeveel waarde is hiermee gemoeid?

Antwoord 10

Nederlandse bedrijven zijn actief in landbouw en voedselproductie, energie, infrastructuur
en bouw, financiële dienstverlening en in de haven- en maritieme sector in Mozambique.
In 2023 bedroeg de export van Nederlandse goederen naar Mozambique EUR 239 miljoen,
terwijl de import vanuit Mozambique EUR 290 miljoen bedroeg.

Vraag 11

Bent u bekend met de uitzending van Bureau Buitenland over Mozambique van 6 december
j.l.7, waarin wordt gesteld dat de Mozambikaanse bevolking de indruk heeft dat Rwandese
troepen voornamelijk in het Noorden aanwezig zijn om Europese gasbelangen te beschermen?
Vindt u die indruk voorstelbaar, aangezien Rwandese troepen mede aanwezig zijn om
gasprojecten in Cabo Delgado te beschermen van Franse en Nederlandse bedrijven? Wat
doet Nederland om deze indruk weg te nemen?

Antwoord 11

Ja, ik ben bekend met deze uitzending.

Naar mijn mening wordt deze indruk geenszins breed gedeeld onder de Mozambikaanse
bevolking, die de aanwezigheid van Rwandese militairen en politie en de positieve
invloed op de veiligheid in Cabo Delgado over het algemeen genomen juist verwelkomt.
Op 4 november jl. heeft de EU een verklaring doen uitgaan, onder meer over de financiële
steun aan de Rwandese veiligheidstroepen en gesteld dat de EU als vriend en partner
van het Mozambikaanse volk het land ondersteunt in het herstellen van vrede, veiligheid
en stabiliteit in Cabo Delgado, door middel van een geïntegreerde aanpak waarin vrede,
veiligheid, ontwikkeling en humanitaire hulp centraal staan.