Antwoord schriftelijke vragen : Antwoord op vragen van het lid Slootweg over het bericht 'Frontex left 'traumatised' says caretaking leadership'

Antwoord van Staatssecretaris Van der Burg (Justitie en Veiligheid) (ontvangen 7 juli
2022). Zie ook Aanhangsel Handelingen, vergaderjaar 2021–2022, nr. 3349.

Vraag 1

Bent u bekend met het bericht dat sommige personeelsleden van Frontex weigeren naar
hun werk te gaan door de slechte reputatie ten aanzien van het niet naleven van rechten
door het Agentschap?1

Antwoord 1

Ja, het bericht is bekend.

Vraag 2

Op welke schaal belemmert dit de werkzaamheden van het Agentschap? Kunnen grens- en
kustwachters nog op korte termijn worden ingezet in uitzonderlijke situaties door
Frontex?

Antwoord 2

Het Agentschap heeft aangegeven dat ondanks de controverse rondom het vertrek van
de vorige Uitvoerend Directeur, de lopende operaties gewoon doorgaan. Er worden nog
steeds 2000 permanente korps officieren ingezet in alle verschillende operationele
activiteiten. Daaronder zijn ongeveer 480 grenswachters die deelnemen in operaties
bij de Oost-Europese grenzen, zoals Moldavië. In het geval van uitzonderlijke situaties
kan Frontex een zogeheten Rapid Border Intervention starten. Categorie 4 van het permanente korps is hiervoor doorlopend beschikbaar.
Zoals in mijn brief aan uw Kamer van 22 juni jl. aangegeven, heeft iedere lidstaat,
dus ook Nederland, een pool voor deze categorie gereed.2 Er zijn – door het vertrek van de Uitvoerend Directeur – bevoegdheden naar de waarnemend
Uitvoerend Directeur gedelegeerd, waaronder het starten van een operatie of Rapid Border Intervention.

Vraag 3 en 4

Hoe functioneert de organisatie nu Fabrice Leggeri is opgestapt? Welke impact heeft
dit op de werkzaamheden en het functioneren van Frontex gezien de onrust binnen de
organisatie?

Op welke wijze is een veranderd leiderschap binnen Frontex te zien? Welke concrete
stappen worden nu genomen om de cultuurverandering binnen de organisatie, waaronder
de transparantie en de mismanagement binnen het agentschap, te bewerkstelligen?

Antwoord 3 en 4

Naar aanleiding van het OLAF-rapport is de Uitvoerend Directeur opgestapt. Deze keuze
respecteert het kabinet. Het OLAF-rapport gaat over (vermeende) integriteitsschendingen
van een drietal leidinggevende medewerkers, waaronder de Uitvoerend Directeur. OLAF
heeft geen onderzoek gedaan naar eventuele pushbacks als zodanig maar naar het optreden
van deze drie medewerkers. Er volgen echter grote uitdagingen en meerdere aanbevelingen
uit voorgaande onderzoeken, die bijvoorbeeld zien op het gebied van strategische sturing,
interne cultuur en waarborging van fundamentele rechten. Met het vertrekken van de
vorige Uitvoerend Directeur zijn die uitdagingen natuurlijk niet weg. Het is van groot
belang dat de positie dus spoedig wordt ingevuld door iemand met bestuurlijke ervaring,
kennis van grensbeheer en een duidelijke visie over de toekomst van het Agentschap
en die de noodzaak van een cultuurverandering bij Frontex erkent.

Werken aan de grote uitdagingen voor Frontex is primair een opdracht voor het Agentschap
en de toekomstige uitvoerend directeur, maar ook voor de Commissie en de lidstaten.
Deze actoren hebben een gezamenlijk belang bij het goed functioneren van het Agentschap
en nemen deel aan de Management Board (MB). Frontex is onmisbaar bij het EU-grensbeheer.
Het agentschap opereert in complexe omstandigheden. Het kabinet onderstreept dat het
Agentschap voor grote uitdagingen staat. Recente rapporten hebben duidelijke conclusies
getrokken over nodige verbetering in rapportage- en monitoringsmechanismen, governance en cultuur. Adequate opvolging van al deze signalen en transparante communicatie
zijn nu cruciaal. De Nederlandse inbreng in de MB is hierop al lange tijd kritisch
maar constructief. De benoeming van een nieuwe Uitvoerend Directeur is een goed moment
om in gezamenlijkheid de uitdagingen het hoofd te bieden. Tegelijkertijd vergt een
cultuurverandering tijd en daarom moet het Agentschap ook de mogelijkheid krijgen
om die verandering te laten zien. Een cultuur is niet gemakkelijk te veranderen. Dat
heeft tijd nodig. Inmiddels is de vacature voor de functie van Uitvoerend Directeur
gepubliceerd3. De inschrijving voor deze vacature sluit op 19 juli 2022. De vacaturetekst en specifiek
gevraagde capaciteiten van de nieuwe Uitvoerend Directeur weerspiegelen op een groot
aantal terreinen de hiervoor geschetste uitdagingen.

Vraag 5

Hoe beoordeelt u de operatie in Griekenland? Moet Frontex daar wel blijven opereren
na alle mistanden over pushbacks? Wordt hier een standpunt over ingenomen tijdens
de Schengen Council?

Antwoord 5

Het beëindigen van een activiteit van Frontex in een lidstaat, zoals de vraag suggereert,
is mogelijk op basis van artikel 46 lid 4 van de EGKW Verordening 2019/1896. De Uitvoerend
Directeur heeft de exclusieve bevoegdheid om na raadpleging van de grondrechtenfunctionaris
en na de betrokken lidstaat op de hoogte te hebben gesteld, te beslissen om een activiteit
van Frontex te schorsen of te beëindigen. De Uitvoerend Directeur kan dit besluit
nemen, indien er in verband met de betrokken activiteit sprake is van schendingen
van de grondrechten of de internationale verplichtingen op het gebied van bescherming,
die ernstig zijn of waarschijnlijk zullen voortduren. Krachtens artikel 46 lid 6 worden
deze beslissingen op naar behoren gemotiveerde gronden genomen. Bij het nemen van
deze beslissingen houdt de Uitvoerend Directeur rekening met relevante informatie,
zoals het aantal en de inhoud van de geregistreerde klachten die niet door een nationale
bevoegde autoriteit zijn opgelost, rapporten over ernstige incidenten en verslagen
van coördinerend functionarissen, relevante internationale organisaties, en instellingen,
organen en instanties van de Unie op de onder de EGKW Verordening vallende gebieden.
In o.a. het rapport van het Europees Parlement over Frontex wordt kritisch geschreven
over deze bevoegdheid van de Uitvoerend Directeur en de onduidelijkheid omtrent het
gebruikt ervan. Daarom is inmiddels een werkinstructie opgesteld over artikel 46,
waarin wordt toegelicht hoe en op basis van welke informatie de Uitvoerend Directeur,
na consultatie van de grondrechtenfunctionaris tot een dergelijk besluit kan komen.
In 2020 is, na een uitspraak van het Hof4, de gezamenlijke operatie in Hongarije op basis van artikel 46 gepauzeerd.

In voorgaande brieven aan uw Kamer is het kabinetsstandpunt ten aanzien van vermeende
misstanden aan de grens toegelicht. Het kabinet neemt stelling tegen alle vormen van
het schenden van mensenrechten aan de buitengrens. Lidstaten zijn zelf primair verantwoordelijk
voor de uitvoering van grenstoezicht. Voor Lidstaten met buitengrenzen is dit niet
altijd eenvoudig. Echter staat voorop dat optreden aan de grens altijd in lijn moet
zijn met Europees en Internationaal recht. Daarbij ligt tevens een belangrijke rol
voor de Commissie, als hoedster van de EU-Verdragen. Zorgen over mensenrechtenschendingen
aan de grens heeft de Staatssecretaris Justitie en Veiligheid meermaals, ook recentelijk,
aangekaart bij o.a. de Griekse en Kroatische collega’s. Tevens, zoals in het verslag
van de JBZ-Raad van 9-10 juni jl. reeds geschreven, is tijdens de JBZ-Raad benadrukt
dat de werkzaamheden van Frontex te allen tijde binnen de kaders van het internationaal
en Europees recht dienen plaats te vinden. Robuust grensbeheer moet hand in hand gaan
met waarborging van grondrechten.

Vraag 6

Wat zijn de gevolgen voor de terugkeeroperaties van mensen die niet in de EU mogen
blijven? Worden deze op dit moment gecoördineerd en gefinancierd? Hoeveel mensen zijn
met behulp van Frontex in 2019, 2020 en 2021 daadwerkelijk teruggekeerd?

Antwoord 6

Het vertrek van de Uitvoerend Directeur heeft geen gevolgen voor de terugkeeroperaties
van Frontex. Na inwerkingtreding van Verordening 2019/1896 heeft Frontex onder meer
een versterkt mandaat inzake terugkeer gekregen. Hierdoor kan Frontex, op verzoek
van de lidstaat, ondersteuning bieden op het gebied van terugkeer. Deze ondersteuning
kan betrekking hebben op alle terugkeeraspecten, van de voorbereiding op terugkeer,
zoals het boeken van tickets (ook voor zelfstandige terugkeerders), het organiseren
van chartervluchten en identificatiemissies, tot de activiteiten na terugkeer en na
aankomst. Alle activiteiten van Frontex worden volledig door het Agentschap betaald
en worden uitgevoerd door functionarissen van Frontex.

In 2019 zijn 15.876 migranten teruggekeerd vanuit de EU met hulp van Frontex. In 2020
waren dit er 12.073 en in 2021 waren dit er 18.310. In Nederland kunnen migranten
naast terugkeer via Frontex ook vertrekken met behulp van de DT&V, de IOM of een NGO.

Vraag 7

Worden er door Frontex nog risicoanalyses en kwetsbaarheidsonderzoeken verricht zodat
de Europese landen een goed beeld krijgen van onderliggende trends en patronen als
het gaat om irreguliere migratiestromen en grensoverschrijdende criminaliteit? In
hoeverre vult dit de bestaande inzichten in Nederland aan?

Antwoord 7

Het vertrek van de Uitvoerend Directeur heeft ook geen gevolgen voor het uitvoeren
van risicoanalyses en kwetsbaarheidsonderzoeken door Frontex. Ieder jaar wordt, conform
de EGKW-verordening, door Frontex de zogeheten kwetsbaarheidsbeoordeling uitgevoerd.
Het kabinet hecht aan dit kwaliteitsmechanisme naast het Schengenevaluatiemechanisme,
waarin getoetst wordt in hoeverre lidstaten het Schengen-aqcuis correct toepassen.
De EGKW-verordening bepaalt verder dat de uitkomsten van de kwetsbaarheidsbeoordeling,
met inbegrip van een uitvoerige beschrijving, worden gedeeld met het Europees Parlement,
de Commissie en de Raad. Ook zijn de ontwikkelingen van Frontex onderdeel van het
jaarlijks te publiceren State of Schengen rapport. Voor wat betreft risicoanalyses maakt de Frontex Risk Analysis Unit diverse periodieke analyse producten over irreguliere migratiestromen en grensoverschrijdende
criminaliteit die samen de «European Situational Picture» vormen. Daarnaast worden er door Frontex ook «Specific Situational Pictures» gemaakt, bijvoorbeeld ten aanzien van migratiestromen rond Oekraïne. Deze analyses
en rapporten geven het kabinet zowel inzicht in de situatie in Europa en aan de EU-buitengrenzen,
als de ontwikkelingen van de activiteiten bij Frontex zelf.

Elke lidstaat heeft en nationaal punt van contact (NFPOC). De NFPOC is o.a. verantwoordelijk
voor de communicatie met het Agentschap. Via de NFPOCs wordt alle informatie verspreid
naar de relevante autoriteiten.