Antwoord schriftelijke vragen : Antwoord op vragen van het lid Verhoeven over het bericht ‘paspoort blijft op zak Controle op Schiphol verdwijnt’

Antwoord van Staatssecretaris Broekers-Knol (Justitie en Veiligheid), mede namens
de Ministers van Justitie en Veiligheid en van Defensie (ontvangen 3 september 2020).
Zie ook Aanhangsel Handelingen, vergaderjaar 2019–2020, nr. 3723.

Vraag 1

Bent u bekend met het bericht «Paspoort blijft op zak. Controle op schiphol verdwijnt»?1

Antwoord 1

Ja.

Vraag 2, 4, 5, 6 en 7

Kunt u een overzicht geven van alle technologieën, dataverzameling en sensoren die
betrokken zijn bij het toekomstbeeld dat de Koninklijke Marechaussee (KMar) schets,
namelijk de «gang waarin je met technische hulpmiddelen wordt gecontroleerd zonder
dat je hoeft te stoppen of je paspoort te laten zien»? Welke concrete stappen zijn
reeds genomen om tot dit toekomstbeeld te komen?

Wat is de reden dat de KMar het idee heeft dat dit toekomstbeeld sowieso werkelijkheid
zal worden? Kunt u alle communicatie tussen uw ministerie en de KMar hierover naar
de Kamer sturen? Klopt het dat «de neuzen in dezelfde richting staan»? Waarom heeft
u aan de KMar te kennen gegeven dit ingrijpende toekomstbeeld te ondersteunen zonder
debat hierover in de Tweede Kamer?

Wat is het beoogde doel van deze technologie?

Welke voordelen verwacht u? Welke risico’s verwacht u? Hoe wegen de voordelen op tegen
de risico’s?

Kunt u gemaakte analyses op het gebied van privacy, eventuele Data Privacy-Impact-Assessments
(DPIA’s), juridische analyses met betrekking tot het Europees Verdrag van de Rechten
van de Mens (EVRM) en eventuele andere privacy gerelateerde analyses naar de Kamer
sturen?

Antwoord 2, 4, 5, 6 en 7

Nederland zet zich, conform het Regeerakkoord,2 in voor technologische vernieuwing en digitalisering op de grens, zodat het grenstoezicht
effectiever en efficiënter ingericht wordt. Het in toenemende mate gebruik maken van
techniek voor routinehandelingen komt ten goede aan het reisgemak van bonafide reizigers,
het tegengaan van illegale migratie en draagt bij aan de veiligheid van Nederland
en het Schengengebied.

Naast huidige en toekomstige verplichtingen die voortvloeien uit (Europese) wet- en
regelgeving, zoals het Europese In- en uitreissysteem (EES),3 werkt de Nederlandse overheid momenteel mee aan de ontwikkeling van twee innovatieve
grensprojecten waarbij onder andere gebruik wordt gemaakt van gezichtsherkenning.
Dit zijn het Seamless Flow Programma en de pilot Known Traveller Digital Identity
(KTDI).

Voor de ontwikkeling van Seamless Flow werkt de Nederlandse overheid onder andere
samen met Schiphol en KLM. Het programma stelt passagiers in staat om op basis van
vrijwilligheid middels hun biometrische kenmerken herkend te worden bij verschillende
processtappen op de luchthaven. In de praktijk betekent dit dat passagiers, onder
toezicht van de KMar, bij een zuil in de vertrekhal hun gezicht en paspoort kunnen
scannen. Het systeem controleert de identiteit en verstuurt deze gegevens aan relevante
partijen die de vluchtgegevens en individuele passagiersinformatie nodig hebben voor
hun luchtvaartprocessen. Camera’s van Seamless Flow die bij de betreffende controlepunten
staan herkennen de passagier, zonder dat de passagier opnieuw zijn paspoort of boardingpass
hoeft te laten zien. Hierdoor kan de KMar zich meer focussen op gerichte controles.
Hierover is uw Kamer tevens geïnformeerd in de concept-Luchtvaartnota 2020–2050 daterende
15 mei 2020.4 Er wordt nog gewerkt aan de ontwikkeling van de technologie en waarborgen om het
bovenstaande geschetste beeld te kunnen realiseren.

Samen met o.a. Canada, Schiphol en KLM neemt de Nederlandse overheid deel aan een
pilotproject om het KTDI-concept in de praktijk te toetsen. Hierbij kunnen passagiers
tussen Canada en Nederland vliegen met een digitale representatie van hun paspoort.
De KTDI-pilot ziet op het gehele passagiersproces; van vertrek tot en met aankomst
in het land van bestemming. De kern van het idee is dat het passagiersproces vergemakkelijkt
wordt doordat een burger zich op basis van vrijwilligheid en op digitale wijze, op
een manier die betrouwbaar en door de overheid gevalideerd is, met behulp van biometrische
gegevens kan identificeren en de grens kan passeren. Hierover is uw Kamer tevens geïnformeerd
middels de beantwoording van de vragen van Kamerleden Den Boer en Verhoeven daterende
4 mei 2020.5 Ook hier gaat het om een pilot.

Voorwaarde voor deze technologische vernieuwing is dat dit aansluit bij Europese en
nationale wet- en regelgeving. Binnen deze kaders wordt bekeken op welke wijze innovatie
kan bijdragen aan het verwezenlijken van deze ambities, waarbij oog is voor aspecten
als risico- en securitymanagement waaronder cybersecurity en de privacy van reizigers.
Analyses op het gebied van privacy zijn onderdeel van de bovengenoemde innovatieve
grensprojecten. Momenteel bevinden zowel Seamless Flow als de KTDI-pilot zich in de
concept- en pilotfase, waarbij de operationele en technische aspecten getest worden
met inachtneming van de relevante juridische kaders. Een besluit over de definitieve
en/of structurele implementatie van beide concepten is nog niet genomen. Indien het
kabinet het voornemen heeft één van deze of beide concepten in het reguliere grenstoezicht
te implementeren, zal de Kamer over het voorgenomen besluit geïnformeerd worden, inclusief
over de waarborgen met betrekking tot privacy.

Vraag 3

Betreft het ook de toepassing van gezichtsherkenning? Klopt het dat hiervoor databases
met gedetailleerd fotografisch materiaal van elke reiziger aangelegd moeten worden?
Welke plannen bestaan hiervoor? Bestaan reeds dergelijke databases of pilots daartoe?
Kunt u de juridische kaders hiervoor uiteenzetten?

Antwoord 3

Voor het Seamless Flow programma is het voornemen dat een platform wordt ingericht
waarin de passagiersgegevens en dus ook een gezichtsopname na uitdrukkelijke toestemming
van de passagier gedurende maximaal 24 uur bewaard blijven. Voor de KTDI-pilot zal
gebruik worden gemaakt van een door de KMar gevalideerde, digitale representatie van
het paspoort, zoals nu gebruikt bij het grensproces binnen het reeds bestaande Privium6-proces. Deze digitale representatie van het paspoort wordt, met uitdrukkelijke toestemming
van de passagier, opgeslagen in een beveiligde database die beheerd wordt door de
Rijksdienst van Identiteitsgegevens (RvIG) van het Ministerie van BZK.7 Deze gegevens blijven bewaard voor de duur van de pilot. De passagier bepaalt zelfstandig
of hij aan de pilot deel wil nemen en of hij zijn persoonsgegevens wil delen via de
KTDI mobiele applicatie en met welke partij. Zie hiervoor ook de beantwoording van
de Kamervragen over KTDI.8

Het juridisch kader wordt gevormd door Europese wet- en regelgeving, zoals de Schengengrenscode
en de EES-verordening. Bij de verwerking van (biometrische) persoonsgegevens van passagiers
in het kader van grenstoezicht moet ook voldaan worden aan de strikte eisen die de
Algemene verordening gegevensbescherming (AVG) en de Uitvoeringswet AVG (UAVG) stellen.
Verder worden de kaders bepaald door de bevoegdheden van de KMar zoals deze volgen
uit onze nationale wet- en regelgeving, waaronder de Vreemdelingenwet 2000 en het
Vreemdelingenbesluit 2000. Op basis van artikel 46 van de Vreemdelingenwet 2000 is
de grenswachter (de KMar) belast met toezicht op de naleving en de uitvoering van
de Schengengrenscode en de wettelijke voorschriften met betrekking tot de grensbewaking.

Vraag 8

Vindt u de inzet van dergelijke ingrijpende surveillance technologie op een zeer groot
deel van de bevolking wenselijk, noodzakelijk en proportioneel? Kunt u antwoord geven
op elk van de drie kwalificaties?

Antwoord 8

Zoals ook hierboven beschreven heeft Nederland de ambitie om de effectiviteit en efficiëntie
van het grensbeheer te vergroten, dat ten goede komt aan het reisgemak van de reizigers
met een laag risico, illegale migratie tegengaat en bijdraagt aan de veiligheid in
Nederland en het Schengengebied. Vanuit dit oogpunt is het wenselijk te bezien op
welke wijze technologie hieraan kan bijdragen. Uiteraard, mede bezien vanuit proportionaliteit,
dient dit uitsluitend op een veilige manier te gebeuren in lijn met nationale en Europese
wet- en regelgeving, en mag dit niet ten koste gaan van bijvoorbeeld cybersecurity
en de privacy van burgers.

Vraag 9

Kunt u een overzicht geven van alle innovatieprojecten, pilots, of andere initiatieven
van alle opsporingsdiensten die voorzien in de toepassing van gezichtsherkenning,
sensortechnologie, (big) data-analyses en andere ingrijpende digitale surveillance
technologie?

Antwoord 9

De Kamer is met de brief van de Minister van Justitie en Veiligheid van 20 november
2019 geïnformeerd over de toepassing van gezichtsherkenningstechnologie in het kader
van de opsporing door de politie.9 In het kader van de grenscontroles van personen aan de Nederlandse buitengrens wordt
bij gebruik van de automatische grenspassage (e-gates) de gezichtsopname gemaakt en
vindt verificatie plaats met de gezichtsopname op de chip van het reisdocument. Met
de implementatie van het Europees in- en uitreissysteem (EES) aan de buitengrenzen
van de Schengenlidstaten wordt het mogelijk dat de gezichtsopname van derdelanders
in het grenscontroleproces worden vastgelegd en opgeslagen ter verificatie van de
identiteit van de betrokken derdelander.

Ter ondersteuning van de ambitie van de KMar om informatie gestuurd optreden te vergroten
zijn de afgelopen jaren enkele kleinschalige plannen uitgewerkt waarbij gebruik zou
worden gemaakt van gezichtsherkenning. In een project (proeftuin Camera en Sensoren)
is daadwerkelijk gewerkt met vrijwilligers als proefpersoon, maar dit project is in
een oriënterende fase gestopt.

De Minister voor Rechtsbescherming heeft de Kamer toegezegd na te gaan of er een jaarlijks
overzicht kan worden gegeven van de lopende initiatieven op het gebied van nieuwe
surveillancetechnieken en de Kamer daarover voor deze zomer te informeren.10 Inmiddels is duidelijk dat deze inventarisatie meer tijd vergt en is aangegeven dat
de Kamer dit najaar hierover zal worden geïnformeerd.

Vraag 10

Hoe verloopt de controle van dergelijke projecten en de uiteindelijke toepassing van
dergelijke technologie? Meer specifiek, hoe worden algoritmes gecontroleerd op goede
werking en eventuele vooringenomenheden?

Antwoord 10

Voor het antwoord op deze vraag verwijs ik u graag naar de brief van de Minister van
Justitie en Veiligheid van 20 november 2019 over waarborgen en kaders bij het gebruik
van gezichtsherkenningstechnologie.11

Daarnaast verwijs ik u naar de brief van de Minister voor Rechtsbescherming van 8 oktober
2019, waarbij richtlijnen voor het toepassen van algoritmes door overheden met uw
Kamer zijn gedeeld.12 Voor de stand van zaken met betrekking tot de doorontwikkeling van de richtlijnen
die op dit moment gaande is, zie de brief van de Minister voor Rechtsbescherming van
20 april 2020 over de Initiatiefnota «Menselijke grip op algoritmen» en het onderzoek
»Toezicht op gebruik van algoritmen door de overheid, in het bijzonder Bijlage 2 bij
deze brief alsmede de Antwoorden van de Minister voor Rechtsbescherming van 20 mei
2020 op vragen van de vaste commissie voor Justitie en Veiligheid.13