Brief regering : Nalevings- en handhavingcijfers tabak NVWA 2018

Nr. 68
BRIEF VAN DE STAATSSECRETARIS VAN VOLKSGEZONDHEID, WELZIJN EN SPORT

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal

Den Haag, 27 juni 2019

De Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (hierna: NVWA) houdt toezicht op de naleving
van de regels in de Tabaks- en rookwarenwet. Met deze brief ontvangt u de voortgangsrapportage
van de nalevings- en handhavingscijfers met betrekking tot de leeftijdsgrens en informeer
ik u over de stand van zaken van de pilot waarbij testkopers worden ingezet bij de
handhaving van de leeftijdsgrens. Daarnaast ontvangt u de rapportage over de handhavingscijfers
met betrekking tot het rookverbod. Tevens informeer ik u over de onderzoeken van de
NVWA naar de naleving van het reclame- en sponsorverbod bij webwinkels, evenementen
en speciaalzaken. Ten slotte informeer ik u over de toezegging1 om met de evenementenbranche te verkennen of zij bereid is vrijwillig af te zien
van de verkoop van tabak op festivals waar met name kinderen komen.

Leeftijdsgrens

De leeftijdsgrens van 18 jaar geldt sinds 2017 niet alleen voor de verkoop van tabak,
maar ook voor de verkoop van e-sigaretten (met en zonder nicotine) en kruidenrookproducten.
Deze maatregel beoogt te voorkomen dat jongeren gaan roken of dampen. Roken is een
ernstige verslaving met grote schade voor de gezondheid. Met name jongeren lopen een
groot risico om verslaafd te raken. Ondernemers zijn verantwoordelijk om de leeftijdsgrens
goed na te leven. Ik ondersteun ze hierbij met informatie en materialen zoals die
voor de NIX 18 campagne zijn ontwikkeld.

Handhavingscijfers

Bij deze brief vindt u de factsheet «Leeftijdsgrens tabak – Inspectieresultaten 2018»
van de NVWA2. De controle op de leeftijdsgrens vindt risicogericht plaats en wordt uitgevoerd
door toezichthouders van de NVWA. In 2018 zijn er 4.923 risicogerichte leeftijdsgrenscontroles
uitgevoerd.

Tijdens deze controles is 589 keer waargenomen dat een persoon, die niet onmiskenbaar
de leeftijd van 18 jaar had bereikt, tabak of een aanverwant product probeerde te
kopen. Bij 139 (24%) van deze kooppogingen werd een overtreding geconstateerd. De
leeftijd van de koper werd bij de kooppoging niet, of niet goed, vastgesteld. In deze
gevallen zijn boetes opgelegd. Eénmaal betrof het de verkoop van een e-sigaret. De
onderstaande tabel geeft het aantal inspecties en het aantal maatregelen per branche
weer.

sector

controles

kooppoging

maatregelen

n

n

n (%)

horeca

1.382

110

42 (38%)

levensmiddelenzaak

944

172

46 (27%)

tabaksspeciaalzaak

1.161

144

31 (22%)

tankstation

923

112

11 (10%)

overig1

513

51

9 (18%)

totaal

4.923

589

139 (24%)

X Noot

1

Onder de categorie overig vallen onder andere videotheken, kiosken, bel- en internetwinkels,
e-sigarettenwinkels en drogisterijen.

Uit de cijfers blijkt dat het percentage maatregelen dat is opgelegd aan verkooppunten
op risicolocaties voor het niet naleven van de leeftijdsgrens is gestegen ten opzichte
van vorig jaar. Deze stijging is zichtbaar bij alle branches. De NVWA geeft als mogelijke
verklaring dat het toezicht meer risicogericht is uitgevoerd wat betekent dat meer
locaties bezocht zijn waar de kans op overtreding van de regels groter is. Omdat de
resultaten verkregen zijn met een risicogerichte aanpak, geven deze cijfers geen algemeen
beeld van de naleving.

Three strikes out

Als er in twaalf maanden tijd een derde keer een overtreding van de leeftijdsgrens
wordt geconstateerd, maakt de NVWA een boeterapport op én legt de NVWA tevens een
tijdelijk verkoopverbod op. De duur van het tijdelijke verkoopverbod neemt toe na
iedere overtreding die in die twaalf maanden wordt begaan. In 2018 is de three strikes
out maatregel twee keer opgelegd. Het betrof tweemaal dezelfde tabaksspeciaalzaak.

Aankooppogingen jongeren

Onderzoeksbureau Breuer&Intraval heeft in opdracht van de NVWA in 2018 onderzoek gedaan
naar het kopen van tabaksproducten door jongeren en de verkopen aan jongeren om meer
inzicht te krijgen in de naleving van de leeftijdsgrens. U treft de rapportage «Monitor
Kopen tabak door jongeren – Metingen 2016 en 2018» van Breuer&Intraval aan bij deze
brief3. Er is een landelijke, representatieve inventarisatie gehouden onder jongeren. Hierbij
zijn jongeren in de leeftijdscategorieën 14/15-jaar en 16/17-jaar telefonisch geënquêteerd.
Hetzelfde onderzoek is ook in 2016 uitgevoerd. Belangrijke bevindingen zijn onder
andere:

– In 2018 rookt 8% van de 16/17-jarigen tijdens de interviewperiode, terwijl 20% het
afgelopen jaar heeft gerookt. In 2016 was dit respectievelijk 11% en 25%. Bij de 16/17-jarigen
is zowel het deel dat momenteel rookt als het deel dat het afgelopen jaar heeft gerookt,
gedaald tussen 2016 en 2018.

– Een beperkt deel van de geïnterviewde jongeren geeft aan zelf wel eens tabaksproducten
te kopen. In 2018 kocht 1% van de 14/15-jarigen wel eens tabaksproducten. Bij de 16/17-jarigen
is dit percentage afgenomen van 9% in 2016 naar 6% in 2018.

– Het merendeel (75%) van de jongeren dat in 2018 rookt of het afgelopen jaar heeft
gerookt, geeft aan nooit tabaksproducten voor zichzelf te kopen. Zij krijgen hun tabaksproducten
met name van vrienden (84%) en in mindere mate van hun ouders (6%) of hun broers of
zussen (1%). Ditzelfde beeld kwam in 2016 naar voren.

– Van de jongeren die in 2018 weleens tabaksproducten hebben gekocht of dat geprobeerd
hebben, heeft 40% dit bij een cafetaria gedaan. Voor de overige soorten gelegenheden
liggen deze percentages 38% bij tabakswinkels, 34% bij supermarkten, 29% bij horecagelegenheden
en 25% bij tankstations. Er hebben zich hierin geen significante veranderingen voorgedaan
ten opzichte van 2016. De jongeren hebben geen tabaksproducten via internet besteld
of thuis laten bezorgen.

– Het is voor jongeren het gemakkelijkst om bij tabakswinkels (slaagkans van 94%) en
cafetaria’s (90%) tabaksproducten te kopen en het moeilijkst bij tankstations (67%).
Zowel bij tabakswinkels als bij supermarkten is de slaagkans tussen 2016 en 2018 toegenomen.
Bij tabakswinkels gaat het om een stijging van 62% in 2016 naar 94% in 2018, terwijl
de slaagkans bij supermarkten is gestegen van 53% naar 81%.

– Het kopen van e-sigaretten komt bij jongeren in beperkte mate voor. Zo geeft in 2018
1% van de geënquêteerde jongeren aan in het afgelopen jaar e-sigaretten te hebben
gekocht of dat hebben geprobeerd. Zij kopen deze producten met name bij speciaalzaken
(29%) en via internet (32%).

Ik ben blij om te zien dat het aantal jongeren dat rookt of afgelopen jaar heeft gerookt
is gedaald en dat slechts een beperkt deel van de jongeren wel eens zelf tabaksproducten
koopt. Het baart me echter wel zorgen dat nog steeds het merendeel van de jongeren
die roken tabaksproducten van hun sociale omgeving krijgen, met name van vrienden.
Ik wil daarom bekijken hoe de aandacht voor de sociale omgeving opnieuw een plek kan
krijgen in de NIX 18 campagne. Ik vind het tevens teleurstellend dat de slaagkans
van het kopen van tabak door een minderjarige bij supermarkten en tabakswinkels is
gestegen. Deze resultaten kunnen wijzen op een verslechterde naleving van de leeftijdsgrens
in deze sectoren. Ik wil daarom dit najaar opnieuw een nalevingsonderzoek uitvoeren
om inzicht te krijgen in de naleving van de leeftijdsgrens voor het kopen van tabak.
Ik zal uw Kamer informeren over de resultaten. Daarnaast zal de NVWA in 2019 het risicogerichte
toezicht op de leeftijdsgrens voortzetten.

Daarnaast worden er maatregelen genomen om tabaksproducten minder toegankelijk en
beschikbaar te maken zodat jongeren minder verleid worden om deze producten te kopen.
Deze maatregelen volgen uit het Nationaal Preventieakkoord dat ik eind 2018 samen
met tientallen partijen heb ondertekend (Kamerstuk 32 793, nr. 339). Hierbij wordt stevig ingezet op het voorkomen dat jongeren beginnen met roken.
Er wordt onder andere voor gezorgd dat tabaksproducten niet meer in het zicht liggen
bij verkooppunten, de prijzen van sigaretten in 2020 met minstens een euro stijgen
en verpakkingen van tabaksproducten worden minder aantrekkelijk. In 2022 zijn bovendien
tabaksautomaten verboden waardoor het voor horeca met een DHW-vergunning niet meer
mogelijk is om tabaksproducten te verkopen. Daarbij voer ik onderzoek uit naar het
verder verminderen van verkooppunten.

Ik ben blij om te zien dat er steeds meer verkooppunten zijn die stoppen met de verkoop
van tabaksproducten, zoals de Lidl, Kruidvat en Spar University. Ik hoop dat deze
ontwikkeling andere verstrekkers motiveert om ook te stoppen met de verkoop van tabak.

Inzet testkopers

In 2018 heeft de NVWA een start gemaakt met de ontwikkeling van de testaankoopmethode.
Dit is een toezichtmethode waarbij de kooppoging van tabak wordt uitgevoerd door een
jongere van 17 jaar. Ik verwacht na de zomer de resultaten van een pilot met de testaankoopmethode.
Ik zal uw Kamer hierover informeren.

Rookverbod

Sinds 1 juli 2008 geldt in de horeca een rookverbod. Per 10 oktober 2014 is de uitzondering
voor kleine cafés zonder personeel komen te vervallen en zijn alle horecagelegenheden
rookvrij. Met een rookvrije horeca worden omstanders en medewerkers beschermd tegen
het meeroken. Een goede naleving is daarom van belang. De NVWA voert het toezicht
op de naleving van het rookverbod uit. Bij deze brief treft u tevens de factsheet
«Rookverbod – Inspectieresultaten 2018» van de NVWA aan4. Hieronder bespreek ik de belangrijkste bevindingen van de NVWA in 2018 op dit punt.

Horeca

In 2018 zijn bij horecabedrijven 3.043 risicogerichte inspecties uitgevoerd. Bij deze
bedrijven zijn in totaal 831 (27%) maatregelen opgelegd. Het gaat om 661 boetes en
170 schriftelijke waarschuwingen. Naast de risicogerichte controles is additioneel
bij 13.718 horecabedrijven de naleving van het rookverbod geïnspecteerd tijdens inspecties
in het kader van de voedselveiligheid. Bij deze inspecties zijn 222 maatregelen (2%)
opgelegd waarvan 177 van de maatregelen boetes betroffen en 45 schriftelijke waarschuwingen.
De afwijkingspercentages in 2018 zijn vergelijkbaar met de bevindingen in 2017.

Onderdeel van de 3.043 risicogerichte inspecties waren 234 inspecties en herinspecties
bij shishalounges. Dit resulteerde in 139 maatregelen: 126 boetes (60%) en 13 schriftelijke
waarschuwingen (6%). Bij shishalounges lijkt geen verbetering van de naleving plaats
te vinden. De NVWA continueert in 2019 de controles in shishalounges en zal deze waar
mogelijk in samenwerking met andere toezichtpartners uitvoeren.

Evenementen

In 2018 zijn 115 inspecties op evenementen uitgevoerd. Daarbij zijn 57 maatregelen
(50%) opgemaakt waarvan 55 maatregelen boetes (48%) betroffen en 2 schriftelijke waarschuwingen
(2%). Ik ben teleurgesteld dat er zich nog geen verbetering aftekent in de naleving
van het rookverbod bij evenementen. Dit is des temeer teleurstellend omdat evenementen
populair zijn bij jongeren. Gezien de slechte naleving ben ik in gesprek gegaan met
de evenementenbranche. De brancheverenigingen hebben naar aanleiding van dit gesprek
een bijeenkomst georganiseerd waar festivalorganisatoren en medewerkers van de NVWA
en het Ministerie van VWS met elkaar in gesprek zijn gegaan om informatie uit te wisselen.

Met de uitkomsten van deze bijeenkomst kan de evenementenbranche aan de slag om alle
plekken van een evenement waar het rookverbod geldt ook daadwerkelijk rookvrij te
maken. Evenementen zijn vrij om zelf invulling te geven aan hun handhavingsstrategie
op basis van de aard en bezoekers van het evenement. De Zwarte Cross heeft aangegeven
dit jaar te starten met het uitdelen aan boetes aan bezoekers dit zich niet aan het
rookverbod houden. Ik vind het goed dat de Zwarte Cross serieus nadenkt over het tegen
gaan van overtredingen van het rookverbod. Voor mij is het belangrijkst dat het rookverbod
volledig wordt nageleefd en dat medewerkers en bezoekers binnen rookvrij kunnen werken
en feestvieren.

Resultaten reclame-inspecties bij webwinkels 2017 en 2018

De NVWA heeft in 2017 en 2018 in totaal 191 boetes opgelegd aan webwinkels die het
reclameverbod voor tabak en e-sigaretten hebben overtreden. Dit reclameverbod in de
Tabaks- en rookwarenwet is sinds mei 2016 van kracht. Alleen het op sobere wijze tonen
van de producten voor de verkoop is toegestaan. Uit een inventarisatie door de NVWA
na de invoering van het reclameverbod in 2016 bleek dat webwinkels dit verbod niet
of nauwelijks naleefden. Vaak werden er nog prijsacties, kortingen, merkuitingen en
wervende teksten aangetroffen. De branche is destijds geïnformeerd over deze resultaten
en de geldende regels waarna de NVWA in 2017 een handhavingstraject is gestart. In
2017 zijn er 95 webwinkels geïnspecteerd op de naleving van het reclameverbod. Bij
77 webwinkels (81%) zijn één of meerdere tekortkomingen waargenomen en is een boete
opgelegd. In 2018 zijn 209 webwinkels geïnspecteerd en is bij 114 webwinkels (55%)
een boete opgelegd. Circa de helft van de inspecties in 2018 betrof een herinspectie.

Resultaten onderzoek reclame en sponsoring op evenementen

In 2018 is bij zes muziekevenementen onderzoek gedaan naar sponsoring en exclusieve
verkoop door tabaksfabrikanten. Daarbij is viermaal een rapport van bevindingen opgemaakt
voor overtreding van het reclame- en sponsoringsverbod. Ook in 2019 is het toezicht
op reclame en sponsoring een speerpunt van de NVWA.

Voortgang onderzoek verkoopbonussen bij speciaalzaken

De NVWA heeft naar aanleiding van mondelinge vragen van het lid Öztürk d.d. 26 juni
20185 in mijn opdracht een onderzoek ingesteld naar het verstrekken van verkoopbonussen
aan tabaksspeciaalzaken door tabaksfabrikanten. Tevens wordt onderzocht in hoeverre
het huidige wettelijk instrumentarium van de NVWA afdoende is om adequaat op te treden
tegen verkoopbonussen en andere vergoedingen voor de promotie van tabaksproducten.
Aanleiding voor de mondelinge vragen was berichtgeving in de media over het verstrekken
van verkoopbonussen aan tabaksspeciaalzaken waarmee tabaksfabrikanten extra aandacht
voor hun merk vragen.

Het onderzoek is het najaar van 2018 van start gegaan. De verwachting was dat de eerste
resultaten van het onderzoek reeds eind 2018 met uw Kamer gedeeld zouden kunnen worden.
Echter, door de gebleken complexiteit van het onderzoek is meer tijd nodig om alle
benodigde onderzoeksgegevens te verzamelen en te beoordelen waardoor het nog niet
mogelijk is uw Kamer op dit moment inhoudelijk over de voortgang te kunnen informeren.
Ik hoop dit na de zomer te kunnen doen.

Staken verkoop van tabak op evenementen

Ik heb in een gesprek met de evenementenbranche verkend of zij bereid zijn vrijwillig
af te zien van de verkoop van tabak, met name op festivals waar kinderen onder de
18 jaar komen. De evenementenbranche heeft vooralsnog aangegeven dit te willen verkennen
maar heeft geen concrete acties geformuleerd. De organisatoren van vooral meerdaagse
festivals en evenementen lijken hier nog terughoudend in te zijn. Een aantal festivals
heeft echter al aangegeven er voor te kiezen om geen tabak meer te verkopen. Ik hoop
dat dit andere festivals en evenementen inspireert om de verkoop van tabak te staken.

De Staatssecretaris van Volksgezondheid, Welzijn en Sport,
P. Blokhuis