Nieuws over de OVSE PA
Juni 2025: Eerste Kamerleden bij 32e Jaarvergadering OVSE Parlementaire Assemblee in Porto
De 32e Jaarvergadering van de OVSE Parlementaire Assemblee vond van 29 juni tot en met 3 juli 2025 plaats in Porto, Portugal. Vanuit Nederland namen vijf Eerste Kamerleden deel. Dit waren de leden Farah Karimi (delegatieleider) en Jeroen Recourt (beiden GroenLinks-PvdA), Rian Vogels (VVD), Madeleine Van Toorenburg (CDA) en Boris Dittrich (D66). Meer dan 260 parlementsleden namen deel aan de jaarvergadering, met in totaal 54 delegaties uit de deelnemende landen van de OVSE. Niet aanwezig waren de delegaties uit de Russische Federatie en Moldavië. De delegatie uit de Verenigde Staten kon vanwege nationale stemmingen uiteindelijk niet afreizen naar Porto. Het centrale thema van deze jaarvergadering was de herdenking van 50 jaar Slotakte van Helsinki: Reageren op een nieuwe realiteit in de OVSE. Daarnaast werd, op verzoek van diverse delegaties, de situatie in het Midden-Oosten aan de plenaire agenda toegevoegd.
Lees hier meer over de bijeenkomst.
Mei 2025: Kamerleden nemen verkiezingen waar in Albanië
Van 9 tot en met 12 mei 2025 namen drie Nederlandse Kamerleden deel aan een waarneming van de parlementsverkiezingen in Albanië. Het Eerste Kamerlid Farah Karimi (GroenLinks-PvdA) was door de voorzitter van de OVSE, de Finse minister van Buitenlandse Zaken benoemd tot speciale coördinator en leider van de korte termijnwaarnemersmissie van de OVSE, het Tweede Kamerlid Geert Gabriels (GroenLinks-PvdA) was aanwezig als lid van de OVSE Parlementaire Assemblee (OVSE PA) en Rian Vogels (VVD) als lid van de Parlementaire Assemblee van de Raad van Europa (PACE). Van de totaal 365 waarnemers uit 47 landen waren er ruim 100 parlementariërs, namens de OVSE PA, de PACE en het Europees Parlement. De grote belangstelling voor deze verkiezingen kwam vooral door de status van Albanië als kandidaat-lidstaat van de Europese Unie. Voor de verkiezingen op zondag 11 mei waren er ongeveer 3,7 miljoen kiezers geregistreerd waaronder bijna 250.000 in het buitenland wonende Albanezen die deze verkiezingen voor het eerst vanuit het buitenland konden stemmen. De autoriteit voor bestrijding van corruptie en georganiseerde misdaad (SPAK) speelde een belangrijke rol bij de onderzoeken van gevallen naar corruptie bij verkiezingen.
Lees hier meer over de waarneming van de parlementsverkiezingen.
April 2025: Senator Karimi bezoekt Kirgizië en Tadzjikistan als OVSE PA Speciaal Gezant
In haar rol als Speciaal Gezant Centraal-Azië van de OVSE Parlementaire Assemblee bezocht senator Farah Karimi (GroenLinks-PvdA) van 24-30 april 2025 Kirgizië en Tadzjikistan. In Kirgizië werd Karimi vergezeld door senator Ainur Argynbekova, vicevoorzitter van de Kazachse OVSE PA-delegatie en lag de focus van de ontmoetingen op het versterken van regionale samenwerking, het bevorderen van klimaatbestendigheid en het promoten van schone energie. Het bezoek aan de Tadzjiekse hoofdstad Dushanbe werd geleid door OVSE PA-President Pia Kauma. Deze delegatie bestond uit 15 parlementsleden uit de verschillende OVSE-deelnemende landen en had als doel kennis te maken met de OVSE-projecten ter plaatse. In beide landen werden de kantoren en projecten van de OVSE bezocht en waren er ontmoetingen met de autoriteiten en maatschappelijke organisaties.
Lees hier meer over de bijeenkomst.
Februari 2025: Wintermeeting in Wenen
Op 20 en 21 februari 2025 namen meer dan 240 parlementariërs deel aan de jaarlijkse Winter Meeting van de Parlementaire Assemblee van de Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa (OVSE PA) in Wenen. De Nederlandse delegatie bestond uit Eerste Kamerleden Farah Karimi (delegatieleider, GroenLinks-PvdA), Rian Vogels (VVD), Robert van Gasteren (BBB) en Boris Dittrich (D66) en Tweede Kamerlid Eric van der Burg (VVD). De Wintermeeting vond plaats kort nadat tussen de Verenigde Staten van Amerika en Rusland gesprekken waren gevoerd over het beëindigen van de oorlog zonder daarbij Oekraïne en Europa te betrekken. Een belangrijk thema was daarom de veranderende geopolitieke realiteit in het OVSE-gebied. Naast de oorlog van de Russische Federatie tegen Oekraïne, werd gesproken over de rapporten die tijdens de jaarvergadering in Porto van 29 juni tot en met 3 juli 2025 aan de orde zullen komen, politieke gevangenen, persvrijheid en demografische veranderingen.
Lees hier meer over de bijeenkomst
November 2024: Eerste Kamerleden namen verkiezingen waar in de Verenigde Staten
Dinsdag 5 november 2024 gingen de kiesgerechtigde inwoners van de Verenigde Staten naar de stembus om een nieuwe president te kiezen. Ook stemden ze over 32 Senatoren, 435 leden van het Huis van Afgevaardigden en over vele lokale functionarissen waaronder rechters. Zeven Eerste Kamerleden namen deel aan de verkiezingswaarneming als lid van de Organisatie van Veiligheid en Samenwerking Parlementaire Assemblee (OVSE PA) van 2 tot en met 6 november 2024. Dit waren Robert van Gasteren (BBB), Farah Karmi (GroenLinks-PvdA, delegatieleider), Jeroen Recourt (GroenLinks-PvdA), Rian Vogels (VVD), Madeleine van Toorenburg (CDA en Boris Dittrich (D66). Het betrof een gezamenlijke waarnemingsmissie van het Bureau voor Democratische Instellingen en Mensenrechten van de OVSE (ODIHR) en de OVSE PA van in totaal 230 waarnemers, bestaande uit 85 door ODIHR ingezette deskundigen en langetermijnwaarnemers, en 150 parlementariërs en medewerkers van de OVSE PA uit 43 landen.
Lees hier meer over de verkiezingswaarneming.
Oktober 2024: Kamerleden waarnemer bij Presidentsverkiezing en EU-referendum in Moldavië
Van 17 tot en met 21 oktober 2024 namen Eerste Kamerleden Robert van Gasteren (BBB) en Rian Vogels (VVD) deel aan de OVSE-verkiezingswaarnemingsmissie in Moldavië als lid van de OVSE Parlementaire Assemblee (OVSE PA). In totaal waren er ongeveer 300 internationale waarnemers actief, waaronder 37 leden van de Parlementaire Assemblee van de OVSE, 29 van de Parlementaire Assemblee van de Raad van Europa en zeven leden van het Europees Parlement. De bevolking werd gevraagd zich uit te spreken over een nieuwe Presidentskandidaat en over een grondwetswijziging die de weg vrij moet maken voor het EU-lidmaatschap.
Lees hier meer over de verkiezingswaarnemingsmissie.
Oktober 2024: Kamerleden nemen deel aan de herfstvergadering in Dublin
Drie Kamerleden namen van 2 tot en met 4 oktober 2024 deel aan de 22e herfstvergadering van de Parlementaire Assemblee van de Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa (OVSE PA) in Dublin, Ierland. Dit waren de Eerste Kamerleden Robert van Gasteren (BBB), Farah Karimi (delegatieleider, GroenLinks-PvdA) en Boris Dittrich (D66). Bijna 200 Parlementsleden uit 60 landen kwamen bijeen in de Ierse hoofdstad met als centrale thema Vijftig jaar na Helsinki: De rol van parlementen bij het versterken van het alomvattende OVSE-model voor vrede en veiligheid. De assemblee sprak verder over de rol van parlementariërs bij de aanpak van de klimaatcrisis en over verbetering van het migratie beleid in de OVSE-regio ter bevordering van duurzame ontwikkeling. Aandacht ging ook uit naar de voortdurende oorlog in Oekraïne en de situatie in het Midden-Oosten.
Lees hier meer over de bijeenkomst.
Juni 2024: Kamerleden bij jaarvergadering in Boekarest
Van 29 juni tot en met 4 juli 2024 was een Kamerdelegatie aanwezig bij de 31ste jaarvergadering van de OVSE Parlementaire Assemblee in Boekarest, Roemenië. De delegatie bestond uit de Eerste Kamerleden Farah Karimi (delegatieleider, GroenLinks-PvdA), Boris Dittrich (D66) en Eugène Heijnen (BBB). Ongeveer 225 parlementsleden uit 54 deelnemende landen aan de OVSE PA namen deel aan de conferentie met als thema ‘The Role of the OSCE in the Current Security Architecture: A Parliamentary Perspective’.
Mei 2024: Eerste Kamerleden nemen verkiezingen waar in Noord-Macedonië
Van 5 tot en met 9 mei 2024 namen Eerste Kamerleden Rian Vogels (VVD) en Boris Dittrich (D66) deel aan een waarneming van de tweede ronde van presidents- en parlementsverkiezingen in Noord-Macedonië. Zij deden dit als lid van de OVSE Parlementaire Assemblee (OVSE PA). Op woensdag 8 mei gingen de Noord-Macedoniërs naar de stembus. Met meer dan 43 procent van de stemmen won de rechts-nationalistische oppositiepartij VMRO-DPMNE. De onafhankelijke presidentskandidaat Gordana Siljanovska-Davkova is met een ruime meerderheid verkozen tot president en is daarmee de eerste vrouwelijke president van het land.
April 2024: Eerste Kamerlid Karimi bezoekt Centraal-Azië als OVSE PA Speciaal Vertegenwoordiger
Van 5 tot en met 12 april 2024 leidde Eerste Kamerlid Farah Karimi (GroenLinks-PvdA) als Speciaal Gezant voor Centraal-Azië van de OVSE Parlementaire Assemblee een delegatie naar Turkmenistan, Kazachstan en Oezbekistan. In Kazachstan en Oezbekistan werd zij vergezeld door parlementsleden uit de betreffende landen evenals een collega uit Spanje en Oostenrijk. De focus van het bezoek was bepaald in samenspraak met de Centraal-Aziatische delegaties naar de OVSE PA en betrof versterking van de regionale samenwerking, klimaatverandering en het bevorderen van vrouwenemancipatie. Het centrale thema was de verschillende gevolgen van klimaatverandering voor de regio en in het bijzonder voor waterschaarste.
Februari 2024: Wintermeeting Wenen
Op 22 en 23 februari 2024 vond de jaarlijkse Winter Meeting van de Parlementaire Assemblee van de Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa (OVSE PA) plaats in Wenen. Namens de Staten-Generaal waren Eerste Kamerleden Farah Karimi (delegatieleider, GroenLinks-PvdA), Rian Vogels (VVD), Eugène Heijnen (BBB) en Tweede Kamerleden Femke Zeedijk-Raeven (NSC) en Geert Gabriëls (GroenLinks-PvdA) aanwezig. De vergadering vond plaats op een bijzonder moment, namelijk exact twee jaar na de Russische inval in Oekraïne en 10 jaar na de annexatie van de Krim.
Lees hier meer over de bijeenkomst.
December 2023: Kamerleden nemen verkiezingen waar in Servië
Van 15 tot en met 18 december 2023 namen drie Kamerleden deel aan een verkiezingswaarneming in Servië. Dit waren de Eerste Kamerleden Farah Karimi (delegatieleider, GroenLinks en Hoofd van de OSVE PA missie) en Madeleine van Toorenburg (CDA). Zij namen deel als lid van de OVSE Parlementaire Assemblee (OVSE PA). Het voormalige Tweede Kamerlid Sjoerd Warmerdam (D66) participeerde als lid van de Raad van Europa Assemblee (PACE). Er waren 361 internationale waarnemers uit 45 landen aanwezig, waarvan 71 parlementsleden van de OVSE PA, 23 van de PACE en 13 van het Europees Parlement. Zesenhalf miljoen Serviërs gingen naar de stembus op zondag 17 december voor de parlements- en lokale verkiezingen. En marge van de bijeenkomsten spraken de leden met de Nederlandse ambassadeur, Joost Reintjes.
Lees meer over de verkiezingswaarneming in Servië.
November 2023: Kamerdelegatie bij najaarsvergadering OVSE Assemblee in Jerevan
Vier Eerste Kamerleden namen van 18 tot en met 20 november 2023 deel aan de 21ste najaarsconferentie van de Parlementaire Assemblee van de Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa (OVSE PA) in Jerevan. Dit waren de Leden Farah Karimi (delegatieleider, GroenLinks-PvdA), Jeroen Recourt (GroenLinks-PvdA), Boris Dittrich (D66) en Madeleine van Toorenburg (CDA). Bijna 200 parlementsleden uit 50 OVSE deelnemende staten kwamen bijeen in de Armeense hoofdstad. Het centrale thema was de OVSE in tijden van crisis en de rol van de Parlementaire Assemblee in reactie op interne en externe uitdagingen.
Lees hier meer over de conferentie.
Oktober 2023: Eerste Kamerleden op verkiezingswaarneming in Polen
Van 12 tot en met 16 oktober 2023 namen Eerste Kamerleden Madeleine van Toorenburg en Boris Dittrich deel aan een waarneming van de parlementsverkiezingen in Polen. Zij deden dit als lid van de OVSE Parlementaire Assemblee (OVSE PA). Namens de OVSE PA waren er 94 parlementsleden en staf uit 44 landen en van de Parlementaire Assemblee van de Raad van Europa 27 deelnemers. Op zondag 15 oktober ging het hoogste aantal Poolse burgers sinds 1919 naar de stembus.
Lees hier meer.
30 juni- 4 juli 2023: Parlementaire Assemblee in Vancouver
Van 30 juni tot en met 4 juli 2023 was een Kamerdelegatie aanwezig bij de 30ste jaarvergadering van de OVSE Parlementaire Assemblee in Vancouver, Canada. De delegatie bestond uit de Eerste Kamerleden Farah Karimi (delegatieleider, GroenLinks-PvdA), Boris Dittrich (D66), Eugène Heijnen (BBB) en het Tweede Kamerlid Jeroen van Wijngaarden (VVD). Bijna 300 parlementsleden uit de 56 deelnemende landen aan de OVSE PA namen deel aan de conferentie met als thema “Strengthening Regional Security by Fostering Democratic and Inclusive Societies”.
Lees hier meer over de bijeenkomst.
11-15 mei 2023: Kamerleden nemen verkiezingen waar in Turkije
Van 11 tot en met 15 mei 2023 namen vijf Kamerleden deel aan een verkiezingswaarneming in Turkije. Dit waren de Eerste Kamerleden Farah Karimi (delegatieleider, GroenLinks), Boris Dittrich (D66) en Arda Gerkens (SP). Zij namen deel als lid van de OVSE Parlementaire Assemblee (OVSE PA). Margreet de Boer (GroenLinks) participeerde als lid van de Raad van Europa Assemblee (PACE). Het Tweede Kamerlid Nilüfer Gündoğan was waarnemer van de korte termijn missie van de OVSE/ODIHR. Ongeveer 400 internationale waarnemers uit 40 landen waren aanwezig, waarvan 98 parlementsleden van de OVSE PA en 39 van de PACE.
Lees hier meer over de verkiezingswaarneming.
23 - 24 februari 2023: Wintervergadering in Wenen
Van 23 tot en met 24 februari was er een Kamerdelegatie aanwezig bij de Wintervergadering van de OVSE Parlementaire Assemblee in Wenen. De delegatie bestond uit Eerste Kamerleden Farah Karimi (delegatieleider, GroenLinks), Boris Dittrich (D66), Toine Beukering (Fractie-Nanninga) en Arda Gerkens (SP). Voorafgaand en tijdens deze vergadering was er veel onrust over de aanwezigheid van een delegatie uit Rusland en Belarus vanwege de Russische inval in Oekraïne exact een jaar geleden. De vergadering stond in het teken van het veroordelen van deze oorlog en met overgrote meerderheid nam de assemblee de verklaring “Action on the One-Year Anniversary of Russia’s War Against Ukraine and the International Legal Order” aan.
10 november 2022: Kamerleden als verkiezingswaarnemer in de VS
Van 4 tot en met 9 november 2022 namen vier Kamerleden deel aan de OVSE Parlementaire Assemblee verkiezingswaarnemingsmissie van de tussentijdse verkiezingen in de VS. Dit waren de Eerste Kamerleden Farah Karimi (delegatieleider, GroenLinks), Toine Beukering (Fractie-Nanninga) en Arda Gerkens (SP) en Tweede Kamerleden Jeroen van Wijngaarden (VVD) en Geert Wilders (PVV). Met 132 waarnemers van de OVSE Parlementaire Assemblee uit meer dan 30 landen was dit de grootste verkiezingswaarnemingsmissie ooit. En marge van de waarnemingsmissie sprak de delegatie met de Nederlandse ambassadeur André Haspels.
2 - 6 juli 2022: Kamerleden bij jaarvergadering OVSE Parlementaire Assemblee in Birmingham
Van 2 tot en met 6 juli 2022 was een Kamerdelegatie aanwezig bij de jaarvergadering van deOVSE Parlementaire Assemblee in Birmingham. De delegatie bestond uit de Eerste Kamerleden Farah Karimi (delegatieleider, GroenLinks), Boris Dittrich (D66), Toine Beukering (Fractie-Nanninga) en Arda Gerkens (SP). Zo’n 250 parlementsleden uit de 56 deelnemende landen aan de OVSE PA namen deel.
30 juni - 6 juli 2021: Kamerdelegatie bij jaarvergadering OVSE Parlementaire Assemblee
Van 30 juni tot en met 6 juli 2021 heeft een Kamerdelegatie deelgenomen aan de jaarvergadering van de OVSE Parlementaire Assemblee. Deze vond deels online en deels fysiek plaats. De Kamerdelegatie bestond uit de Eerste Kamerleden Farah Karimi (GroenLinks) en Arda Gerkens (SP) en Tweede Kamerlid Ruben Brekelmans (VVD). Delegatieleider Karimi was fysiek aanwezig bij de Standing Committee op 5 juli en de plenaire vergadering op 6 juli in de Hofburg in Wenen, tezamen met de andere delegatieleiders. Zo’n 300 parlementsleden uit 57 landen namen deel.
4 oktober 2019 - Kamerdelegatie bij herfstvergadering OVSE Parlementaire Assemblee in Marrakesh
Van 4 tot 6 oktober 2019 kwamen vier leden van de delegatie in de parlementaire assemblee van de Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking bijeen in Marrakesh voor de herfstsessie van deze organisatie. Vanuit de Tweede Kamer namen Albert van den Bosch (VVD, delegatieleider), Madeleine van Toorenburg (CDA) en Achraf Bouali (D66) deel. Vanuit de Eerste Kamer was Farah Karimi (GroenLinks) aanwezig.
Juli 2019: Tweede Kamerdelegatie bij Jaarvergadering OVSE Parlementaire Assemblee in Luxemburg
Van 4 tot juli 2019 namen de Tweede Kamerleden Albert van den Bosch (VVD, delegatieleider) en Achraf Bouali (D66) deel aan de jaarvergadering van de Parlementaire Assemblee van de Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa (OVSE PA) in Luxemburg. De delegatie werd ontvangen door de Nederlandse ambassadeur, Han-Maurits Schaapveld. Aan de bijeenkomst namen zo'n 270 parlementariërs uit 55 landen van Noord-Amerika, Europa en Centraal Azië deel. Het hoofdthema van de jaarvergadering was het stimuleren van duurzame ontwikkeling om veiligheid te bevorderen: de rol van parlementen.
31 maart 2019: Kamerleden monitoren presidentsverkiezingen in Oekraïne
Op zondag 31 maart waren de Tweede Kamerleden Albert van den Bosch en Achraf Bouali en de Eerste Kamerleden Tiny Kox en Mart van de Ven in Kiëv, Oekraïne, als waarnemers bij de eerste ronde van de presidentsverkiezingen in dat land. Zij maakten daarbij deel uit van een grote internationale waarnemingsmissie van de OVSE Assemblee, de Raad van Europa Assemblee en de NAVO Assemblee. De verkiezingswaarnemers werden op vrijdag 29 maart en zaterdag 30 maart bijgepraat over het verloop van de verkiezingscampagne en over de aandachtspunten bij de stembusgang. Op zondag bezochten zij in teams van twee ieder gemiddeld vijftien tot twintig stembureaus en waren zij aanwezig bij het tellen van de stemmen.
Buitenlandse waarnemers
Als lidstaat van de Raad van Europa en van de Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa heeft Oekraïne zich verplicht om buitenlandse waarnemers te laten beoordelen of de verkiezingen netjes en volgens internationale normen verlopen. Het oordeel van de internationale waarnemers was dat de eerste ronde van de presidentsverkiezingen competitief waren, dat kiezers een keuze hadden en dat de opkomst hoog was. Tegelijkertijd wezen zij erop dat er wel juridische problemen waren op het gebied van de organisatie van de verkiezingen, het naleven van regels voor campagnefinanciering en de oplossen van geschillen over de verkiezingsuitslag. Ook bij de tweede ronde tussen Petro Porosjenko en Volodimir Zelenski op 21 april 2019 zullen internationale waarnemers aanwezig zijn, evenals bij de parlementsverkiezingen in Oekraïne in het najaar.
November 2018: Kamerleden als waarnemer bij verkiezingen in de Verenigde Staten
Van 2 tot en met 7 november nam een Kamerdelegatie deel aan een verkiezingswaarneming van de OVSE Parlementaire Assemblee in de Verenigde Staten. De delegatie bestond uit Eerste Kamerlid Frank van Kappen (delegatieleider, VVD) en Tweede Kamerleden Madeleine van Toorenburg (CDA) en Bram van Ojik (GroenLinks). Parlementsleden uit meer dan 30 landen uit Centraal Azië, Europa en Noord-Amerika van de in totaal 57 OVSE-landen waren aanwezig bij de tussentijdse Congresverkiezingen.
Voorbereidende briefings
Voorafgaand aan de verkiezingswaarneming waren er op 3 en 4 november briefings in Washington D.C, georganiseerd door de OVSE Parlementaire Assemblee. Experts van de organisatie voor Democratische instituties en mensenrechten (ODIHR) gaven een toelichting op het Amerikaanse systeem dat decentraal georganiseerd is en per staat verschilt. Lang niet alle staten staan waarnemers toe, in 37 staten kan vooraf worden gestemd en de registratieprocedures verschillen. Dit laatste veroorzaakt in een aantal staten obstakels om te stemmen voor onder meer ‘native Americans’ en ex-gedetineerden. Ook werden de leden geïnformeerd over de verkiezingsadministratie, campagnefinanciering, cyberveiligheid en de politieke stand van zaken.
Missouri en Maryland
Leden van de OVSE Parlementaire Assemblee waren waarnemer in California, Missouri, Virginia, New York, Maine, Pennsylvania, Georgia en Washington D.C.. Bram van Ojik was in Missouri, Frank van Kappen en Madeleine van Toorenburg bezochten stembureaus in basis- en middelbare scholen, kerken, bibliotheken en ouderentehuizen in de staat Maryland. In de waarneming werd gelet op wachttijden, weigering van stemming, aanwezigheid van voldoende personeel, campagne-activiteiten in het bureau en het waarborgen van voldoende geheimhouding bij het stemmen. In Missouri en Maryland hebben de leden geen grote bijzonderheden waargenomen. Over het algemeen troffen ze een kalme sfeer aan in de bureaus, iedereen kon stemmen met een gewoon biljet of met een ‘provisional ballot’ (een stembiljet waarbij door een commissie naderhand wordt bekeken of de stem geldig is). Er werd meestal met een papieren stembiljet gestemd dat vervolgens door een machine werd uitgelezen. Storingen met deze machine veroorzaakten nog wel eens een wachtrij. Mensen die voor het eerst stemden, kregen een applaus. Zie voor een impressie de vlogs van Madeleine van Toorenburg en Bram van Ojik.
Statement ODIHR en OVSE PA
ODIHR en de OVSE PA concludeerden dat de verkiezingen zeer competitief waren en dat stemrecht niet gegarandeerd was voor alle bevolkingsgroepen. Er was in algemene zin respect voor de fundamentele vrijheden in een campagne die werd gedomineerd door twee partijen. Het wettige kader en de verkiezingsadministratie zijn complex, divers en verschillen per staat. Miljoenen mensen zijn hun stemrecht ontnomen door obstakels in de registratieprocedure, met name voor lage inkomensgroepen, raciale en taalkundige minderheden en ‘native Americans’. Slotconclusie van ODIHR en de OVSE PA was dat het goed georganiseerde verkiezingen waren. Door het diverse karakter van het Amerikaanse systeem viel er echter geen eenduidig beeld te maken.