Renovatie van het Binnenhof en de tijdelijke verhuizing van de Tweede Kamer

Het Binnenhof is een acht eeuwen oud, monumentaal complex. Er is op diverse plekken sprake van technische en bouwkundige gebreken, zoals houtrot, lekkende daken en verouderde installaties. Dat brengt risico’s voor de (brand)veiligheid met zich mee. Daarnaast vragen nieuwe veiligheidseisen en het groeiend aantal bezoekers om aanpassingen. Daarom worden alle gebouwen aan het Binnenhof, waaronder de Tweede Kamer, in min of meerdere mate gerenoveerd. Na de renovatie voldoen de gebouwen weer aan de eisen van deze tijd. Zo blijft het Binnenhof ook voor toekomstige generaties behouden als centrum van de Nederlandse parlementaire democratie.

Tijdelijke verhuizing Tweede Kamer

Het Binnenhof heeft veel bewoners: de Tweede en Eerste Kamer, de Raad van State en het ministerie van Algemene Zaken. Gedurende de renovatie verhuizen zij allemaal naar een andere werkplek. De Eerste Kamer en Raad van State gaan naar het Lange Voorhout 34-36/Kazernestraat. Het ministerie van Algemene Zaken krijgt tijdelijke huisvesting bij het Catshuis. De Tweede Kamer verhuist naar de Bezuidenhoutseweg. Na de renovatie keert iedereen terug naar het Binnenhof.

Eigenaar en gebruiker

Het Rijksvastgoedbedrijf is eigenaar van het gebouwencomplex op het Binnenhof en opdrachtgever van de renovatie en de tijdelijke huisvesting. Er wordt met een team van architecten en technisch specialisten gewerkt aan het ontwerp en de technische uitwerking hiervan. Dit gebeurt in overleg met de Tweede Kamer als gebruiker.

Parlementaire werk moet doorgaan

Een meerderheid van de Tweede Kamer heeft op 28 januari 2021 ingestemd met een motie die oproept dat de Kamer “alle mogelijke stappen zal zetten om in het zomerreces van dit jaar te kunnen verhuizen”, zodat het Binnenhof in één keer gerenoveerd kan worden.
Het gebouw aan de Bezuidenhoutseweg 67 wordt nu geschikt gemaakt voor de Tweede Kamer, zodat ook op die locatie een plenaire zaal, commissiezalen en een grote publiekshal te vinden zijn. De plenaire zaal zal bijna identiek zijn aan de huidige plenaire zaal. De bekende blauwe stoelen verhuizen mee.
Voor de Tweede Kamer is het belangrijk dat het parlementaire werk in de tijdelijke huisvesting op dezelfde manier door kan gaan. Daarnaast stelt de huidige coronacrisis eisen aan de tijdelijke huisvesting.

Adviezen

Omdat het Presidium het van belang vindt dat besluitvorming plaatsvindt op basis van alle beschikbare relevante informatie is er opdracht gegeven voor een review naar een gefaseerde renovatie van het Tweede Kamer-gedeelte van het Binnenhof. De review ‘gefaseerd renoveren Tweede Kamer’ is verschenen op 9 december 2020. Bekijk hier de Review ‘gefaseerd renoveren Tweede Kamer’ uitgevoerd door BBC-management B.V..
Staatssecretaris Knops heeft, als bijlage bij de vijfde voortgangsrapportage renovatie Binnenhof d.d. 4 december 2020, een review (‘marginale toets renovatie Binnenhof’) toegevoegd. Deze toets is in opdracht van het Rijksvastgoedbedrijf uitgevoerd. De review ‘gefaseerd renoveren Tweede Kamer’ die in opdracht van het Presidium is opgesteld verschilt zowel in vraagstelling als in aanpak van de marginale toets van het Rijksvastgoedbedrijf.
Het Presidium heeft BBC Bouwmanagement B.V. gevraagd te onderzoeken of “het mogelijk (is) om de renovatie in fasen uit te voeren, waarbij het primaire proces doorgang kan blijven vinden”. Onderzocht is of de route waarvoor destijds is gekozen – namelijk een gehele verhuizing voor een periode van vijf en een half jaar – gegeven de huidige omstandigheden nog steeds de juiste is en of gefaseerd renoveren mogelijk een optie is, in relatie tot een betere beheersbaarheid voor wat betreft tijd, geld, kwaliteit en risico.

Om ervoor te zorgen dat het parlementaire proces aan de Bezuidenhoutseweg onverkort door kan gaan en de Tweede Kamer volgens alle coronarichtlijnen kan vergaderen, heeft de Kamer verschillende onderzoeken laten uitvoeren. Het gaat om een ‘logistiek advies B67’ door Theateradvies, om een ‘Advies omtrent corona-proof maken B67’ door Drees en Sommer en een ‘Onderzoek covid-19 ventilatie in relatie tot aerosolen’ door Beekink. De rapporten zijn hier te vinden.

In opdracht van de Tweede Kamer heeft Beekink Installatieadviseurs in mei en september 2020 ook de situatie ten aanzien van de mechanische en natuurlijke ventilatie van de verblijfsruimten in de huidige Tweede Kamer onderzocht. Bekijk hier die rapporten.

De Tweede Kamer en het Rijksvastgoedbedrijf hebben vervolgens gezamenlijk opdracht gegeven voor vervolgonderzoeken. Theateradvies en Drees en Sommer hebben de vervolgonderzoeken uitgevoerd. Bekijk hier deze rapporten.

Renovatie Binnenhof

Er wordt gewerkt aan de renovatieplannen voor het Binnenhof. Voor de renovatie van de Tweede Kamer zijn zes architectenbureaus geselecteerd. Er is voor gekozen om het Kamergebouw ‘op te knippen’, omdat de verschillende gebouwdelen allemaal een eigen karakter hebben en een andere aanpak vragen. De architectenbureaus zijn door het Rijksvastgoedbedrijf gekozen op basis van hun expertise. Het gaat om BiermanHenket, WDJArchitecten, Van Hoogevest Architecten, BERNS architectuur, Arcadis en Pi de Bruijn/de Architekten Cie. Pi de Bruijn is aangesteld als integraal adviseur. Op dit moment werken deze zes architectenbureaus, in samenspraak met de Tweede Kamer als gebruiker en het Rijksvastgoedbedrijf als opdrachtgever aan een ontwerp voor het Tweede Kamercomplex aan het Binnenhof.

Openbaar gemaakt

Eerder waren veel rapporten en ontwerpen geheim. In oktober 2019 heeft staatssecretaris Knops op verzoek van de Kamer toegezegd de rapporten over de renovatie van het Binnenhof openbaar te maken. Dit betekent dat plannen en uitwerkingen openbaar worden gemaakt, op het moment dat ze zijn vastgesteld. Op deze manier kan er zowel in als buiten de Tweede Kamer in alle openheid over worden gesproken. Informatie over veiligheid, commercieel vertrouwelijke of persoonsvertrouwelijke informatie wordt niet openbaar gemaakt.

Eerder gepubliceerde documenten

Veel van de rapporten die sinds oktober 2019 openbaar zijn gemaakt, zijn van het Rijksvastgoedbedrijf. Zo werden in december 2019 de bouwhistorische onderzoeken en verslagen van informatiebijeenkomsten openbaar. In januari 2020 volgden de verschillende tussenproducten van het ontwerpproces. Het gaat dan onder andere om ontwerpen die onder coördinatie van architectenbureau OMA tot stand zijn gekomen; in september 2019 is de samenwerking tussen OMA en het Rijksvastgoedbedrijf beëindigd.
Documenten over de architectenkeuze (vanaf 2017) en een aanvullend bouwhistorisch onderzoek in de Grafelijke Zalen zijn sinds 31 maart 2020 openbaar. In november 2020 zijn onder meer de verslagen van het kwaliteitsteam openbaar gemaakt. Al deze documenten zijn te vinden op de website van het Rijksvastgoedbedrijf.

Programma van eisen

Vanuit de Tweede Kamer is het herzien programma van eisen (pdf), dat dateert uit februari 2019, openbaar gemaakt. Het programma van eisen is een overzicht van alle wensen en eisen die de Tweede Kamer ten aanzien van de renovatie heeft. In het programma van eisen staat de kern als volgt omschreven: “Kamerbewoners willen terugkeren op het Binnenhof zonder dat de identiteit van het gebouw wezenlijk is veranderd. De Tweede Kamer hecht aan een renovatie waarbij tekortkomingen worden verholpen, noodzakelijke aanpassingen worden gerealiseerd en onnodige ingrepen worden vermeden.” Het programma van eisen vormt de basis voor de ontwerpen van de Tweede Kamergebouwen.
Ook de verslagen van de Bouwbegeleidingscommissie, de commissie die het Presidium adviseert over de renovatie en de tijdelijke huisvesting, zijn openbaar.

Functioneel Voorlopig Ontwerp Tweede Kamer

In december 2020 is ook het functioneel voorlopig ontwerp van de Tweede Kamer openbaar gemaakt. Dit voorlopige ontwerp is gebaseerd op het programma van eisen (pdf). Dit voorontwerp is getoetst door de Bouwbegeleidingscommissie en vervolgens besproken in het Presidium. Het Presidium heeft op 30 juni 2020 ingestemd met het functioneel voorlopig ontwerp voor de renovatie, mits aan de volgende voorwaarden is voldaan:

er is een definitief akkoord over de nieuwe centrale publieksentree;
er is een oplossing gerealiseerd voor de logistiek en de expeditie;
er is een oplossing gevonden/gegarandeerd voor het ruimtevraagstuk van de Tweede Kamer.

Op dit moment werken de architecten – in nauwe samenspraak met de Tweede Kamer en het Rijksvastgoedbedrijf – aan het technisch voorlopig ontwerp. Als ook dit technisch voorlopig ontwerp is goedgekeurd, zal er gewerkt worden aan een definitief ontwerp. Dit definitief ontwerp wordt in de loop van 2021 verwacht. Dit ontwerp kan door voortschrijdend inzicht afwijken van het voorlopige ontwerp.

Organisatie

Omdat er bij de renovatie en tijdelijke huisvesting veel partijen betrokken zijn – onder meer het Presidium, de Bouwbegeleidingscommissie en de commissie voor Binnenlandse Zaken, die het beleid en de uitgaven van de regering controleert – is er een organisatiestructuur opgesteld.
Er wordt onderscheid gemaakt tussen de zogenaamde governance zoals die van toepassing is voor de besluitvorming door de Tweede Kamer als gebruiker van de gebouwen (figuur 1 pdf) en de governance zoals die van toepassing is op de renovatie van het Binnenhof als geheel (figuur 2 pdf).