Renovatie van het Binnenhof en de tijdelijke verhuizing van de Tweede Kamer

Het Binnenhof is een acht eeuwen oud, monumentaal complex. Er is op diverse plekken sprake van technische en bouwkundige gebreken, zoals houtrot, lekkende daken en verouderde installaties. Dat brengt risico’s voor de (brand)veiligheid met zich mee. Daarnaast vragen nieuwe veiligheidseisen en het groeiend aantal bezoekers om aanpassingen. Daarom worden alle gebouwen aan het Binnenhof, waaronder de Tweede Kamer, in min of meerdere mate gerenoveerd. Na de renovatie voldoen de gebouwen weer aan de eisen van deze tijd. Zo blijft het Binnenhof ook voor toekomstige generaties behouden als centrum van de Nederlandse parlementaire democratie.

Tijdelijke verhuizing Tweede Kamer

Het Binnenhof kende veel bewoners: de Tweede en Eerste Kamer, de Raad van State en het ministerie van Algemene Zaken. Gedurende de renovatie verblijven zij allemaal op een andere werkplek. De Eerste Kamer en Raad van State zijn verhuisd naar het Lange Voorhout 34-36/Kazernestraat. Het ministerie van Algemene Zaken gaat naar Bezuidenhoutseweg 73. De Tweede Kamer zit op de Bezuidenhoutseweg 67/Prinses Irenepad 1. Na de renovatie keert iedereen terug naar het Binnenhof. Bekijk het afscheid van de Tweede Kamer aan het Binnenhof.

Op het Flickr-account van de Tweede Kamer vindt u foto's over de verhuizing en tijdelijke huisvesting die u kosteloos kunt downloaden.

Eigenaar en gebruiker

Het Rijksvastgoedbedrijf is eigenaar van het gebouwencomplex op het Binnenhof en opdrachtgever van de renovatie en de tijdelijke huisvesting. Er wordt met een team van architecten en technisch specialisten gewerkt aan het ontwerp en de technische uitwerking hiervan. Dit gebeurt in overleg met de Tweede Kamer als gebruiker.

Parlementaire werk moet doorgaan

Een meerderheid van de Tweede Kamer heeft op 28 januari 2021 ingestemd met een motie die oproept dat de Kamer “alle mogelijke stappen zal zetten om in het zomerreces van 2021 te kunnen verhuizen”, zodat het Binnenhof in één keer gerenoveerd kan worden.

Voor de verhuizing is het gebouw aan de Bezuidenhoutseweg 67 geschikt gemaakt voor de Tweede Kamer. Ook op die locatie zijn een plenaire zaal, commissiezalen en een grote publiekshal te vinden. De plenaire zaal is bijna identiek aan de plenaire zaal op het Binnenhof. Voor de Tweede Kamer was het belangrijk dat het parlementaire werk in de tijdelijke huisvesting op dezelfde manier door kan gaan. Daarnaast stelt de huidige coronacrisis eisen aan de tijdelijke huisvesting. De verhuizing is gestart op vrijdag 9 juli 2021 en duurde tot 22 augustus 2021. Bekijk een samenvatting van de verhuizing naar B67. De bekende blauwe stoelen zijn meeverhuisd. Bekijk de reis van de blauwe zetels.

Centrale hal met roltrappen naar publieke tribune - Bezuidenhoutseweg 67

Gang naar grote commissiezalen - Bezuidenhoutseweg 67

Een commissiezaal - Bezuidenhoutseweg 67

Renovatie Binnenhof

Er wordt gewerkt aan de renovatieplannen voor het Binnenhof. Voor de renovatie van de Tweede Kamer zijn zes architectenbureaus geselecteerd. Er is voor gekozen om het Kamergebouw ‘op te knippen’, omdat de verschillende gebouwdelen allemaal een eigen karakter hebben en een andere aanpak vragen. Het gaat om BiermanHenket, WDJArchitecten, Van Hoogevest Architecten, BERNS architectuur, Arcadis en Pi de Bruijn/de Architekten Cie. Pi de Bruijn is aangesteld als integraal adviseur. Op dit moment werken deze zes architectenbureaus, in samenspraak met de Tweede Kamer als gebruiker en het Rijksvastgoedbedrijf als opdrachtgever aan een ontwerp voor het Tweede Kamercomplex aan het Binnenhof.

Voorlopig Ontwerp Tweede Kamer

Op 9 juli 2021 is het voorlopig ontwerp voor de renovatie van de Tweede Kamer openbaar gemaakt. Dit voorlopige ontwerp is beoordeeld door de Bouwbegeleidingscommissie en vervolgens op 25 maart 2021 goedgekeurd in het Presidium Kamer openbaar gemaakt. Bekijk hier de ontwerpboeken. Bekijk hier de ontwerptoelichting op het Voorlopige Ontwerp.

In december 2020, is ook het functioneel voorlopig ontwerp van de Tweede Kamer openbaar gemaakt. Dit voorlopige ontwerp is gebaseerd op het programma van eisen (pdf). Dit voorontwerp is getoetst door de Bouwbegeleidingscommissie en vervolgens besproken in het Presidium. Het Presidium heeft op 30 juni 2020 ingestemd met het functioneel voorlopig ontwerp voor de renovatie, mits aan de volgende voorwaarden is voldaan:

er is een definitief akkoord over de nieuwe centrale publieksentree;
er is een oplossing gerealiseerd voor de logistiek en de expeditie;
er is een oplossing gevonden/gegarandeerd voor het ruimtevraagstuk van de Tweede Kamer.

Op dit moment werken de architecten – in nauwe samenspraak met de Tweede Kamer en het Rijksvastgoedbedrijf – aan het technisch voorlopig ontwerp. Als ook dit technisch voorlopig ontwerp is goedgekeurd, zal er gewerkt worden aan een definitief ontwerp. Dit definitief ontwerp wordt in de loop van 2021 verwacht. Dit ontwerp kan door voortschrijdend inzicht afwijken van het voorlopige ontwerp.

Openbaar gemaakt

Eerder waren veel rapporten en ontwerpen geheim. In oktober 2019 heeft staatssecretaris Knops op verzoek van de Kamer toegezegd de rapporten over de renovatie van het Binnenhof openbaar te maken. Dit betekent dat plannen en uitwerkingen openbaar worden gemaakt, op het moment dat ze zijn vastgesteld. Op deze manier kan er zowel in als buiten de Tweede Kamer in alle openheid over worden gesproken. Informatie over veiligheid, commercieel vertrouwelijke of persoonsvertrouwelijke informatie wordt niet openbaar gemaakt.

Eerder gepubliceerde documenten

Veel van de rapporten die sinds oktober 2019 openbaar zijn gemaakt, zijn van het Rijksvastgoedbedrijf. Zo werden in december 2019 de bouwhistorische onderzoeken en verslagen van informatiebijeenkomsten openbaar. In januari 2020 volgden de verschillende tussenproducten van het ontwerpproces. Het gaat dan onder andere om ontwerpen die onder coördinatie van architectenbureau OMA tot stand zijn gekomen; in september 2019 is de samenwerking tussen OMA en het Rijksvastgoedbedrijf beëindigd.
Documenten over de architectenkeuze (vanaf 2017) en een aanvullend bouwhistorisch onderzoek in de Grafelijke Zalen zijn sinds 31 maart 2020 openbaar. In november 2020 zijn onder meer de verslagen van het kwaliteitsteam openbaar gemaakt. In juli 2021 zijn onder andere de voorlopige ontwerpen voor het Tweede Kamer gedeelte van het Binnenhof openbaar gemaakt. Al deze documenten zijn te vinden op de website van het Rijksvastgoedbedrijf. Op 9 mei 2022 maakte het Rijksvastgoedbedrijf een nieuwe set documenten over de Binnenhofrenovatie openbaar.

Programma van eisen

Vanuit de Tweede Kamer is het herzien programma van eisen (pdf), dat dateert uit februari 2019, openbaar gemaakt. Het programma van eisen is een overzicht van alle wensen en eisen die de Tweede Kamer ten aanzien van de renovatie heeft. In het programma van eisen staat de kern als volgt omschreven: “Kamerbewoners willen terugkeren op het Binnenhof zonder dat de identiteit van het gebouw wezenlijk is veranderd. De Tweede Kamer hecht aan een renovatie waarbij tekortkomingen worden verholpen, noodzakelijke aanpassingen worden gerealiseerd en onnodige ingrepen worden vermeden.” Het programma van eisen vormt de basis voor de ontwerpen van de Tweede Kamergebouwen.
Ook de verslagen van de Bouwbegeleidingscommissie, de commissie die het Presidium adviseert over de renovatie en de tijdelijke huisvesting, zijn openbaar.

Organisatie

Omdat er bij de renovatie en tijdelijke huisvesting veel partijen betrokken zijn – onder meer het Presidium, de Bouwbegeleidingscommissie en de commissie voor Binnenlandse Zaken, die het beleid en de uitgaven van de regering controleert – is er een organisatiestructuur opgesteld.

Er wordt onderscheid gemaakt tussen de zogenaamde governance zoals die van toepassing is voor de besluitvorming door de Tweede Kamer als gebruiker van de gebouwen (figuur 1 pdf) en de governance zoals die van toepassing is op de renovatie van het Binnenhof als geheel (figuur 2 pdf).