Brief regering : Reactie op de initiatiefnota van het lid Inge van Dijk over bescherming van de rechten van belastingbetalers en toeslagontvangers (Kamerstuk 36502-2)

Nr. 3
BRIEF VAN DE STAATSSECRETARISSEN VAN FINANCIËN

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal

Den Haag, 24 juni 2024

Op 15 februari heeft het lid Inge van Dijk (CDA) een initiatiefnota ingediend over
de bescherming van de rechten van belastingbetalers en toeslagontvangers1. De vaste commissie voor Financiën heeft de Staatssecretaris van Financiën – Fiscaliteit
en Belastingen verzocht om namens het kabinet een reactie aan uw Kamer op deze initiatiefnota
te sturen. In deze brief geven wij deze reactie.

Het lid Inge van Dijk stelt in de initiatiefnota dat rechten van burgers en bedrijven
duidelijk, begrijpelijk en vindbaar in de wet moeten staan. Daarnaast moet voor burgers
en bedrijven duidelijk zijn wat zij van de Belastingdienst, de Douane en Dienst Toeslagen
kunnen verwachten bij het uitoefenen van deze rechten. Zij geeft daarbij aan dat er
al goede stappen worden gezet voor het verbeteren van de praktische rechtsbescherming
van burgers en bedrijven.

Ook wij zien dat we goede stappen zetten in het verbeteren van de praktische rechtsbescherming
van burgers en bedrijven. Wij zijn het met de initiatiefnemer eens dat de rechten
en plichten van burgers en bedrijven duidelijk, begrijpelijk en vindbaar moeten zijn
zodat zij weten waar zij aan toe zijn als ze te maken hebben met de Belastingdienst,
de Douane of Dienst Toeslagen. De initiatiefnota heeft ook rechtstreeks effect voor
de Douane bij de uitoefening van de taken die onder de reikwijdte van de Algemene
wet inzake rijksbelastingen vallen, namelijk de heffing van binnenlands accijns en
verbruiksbelasting. Bij de uitwerking van de voorstellen zullen ook de andere taken
van de Douane, zoals het innen van douanerechten, zo veel als mogelijk worden meegenomen.

Er is altijd ruimte voor verbetering op het gebied van rechtsbescherming van burgers
en bedrijven. Wij verwelkomen dan ook deze initiatiefnota en de aandacht voor dit
onderwerp. Voor het kabinet is het een belangrijk speerpunt om continue te monitoren
en beoordelen of verbetering mogelijk is. Het kabinet juicht initiatieven op het terrein
van verbetering van rechtsbescherming dan ook toe en wil hier ook zelf verdere stappen
in zetten, in aanvulling op de waarborgen die op dit vlak al bestaan bij de uitvoeringsdiensten.
Op dit moment kunnen belastingplichtigen bijvoorbeeld terecht bij de balies en steunpunten
van de Belastingdienst of gebruik maken van «Hulp bij aangifte». Voor toeslaggerechtigden
zijn er balies en steun- en servicepunten door het gehele land waar zij terecht kunnen
met (hulp)vragen. Bij Dienst Toeslagen wordt daarnaast veel gedaan in het kader van
de burgerbelofte «U krijgt waar u recht op hebt».

Om de maatschappelijke behoefte aan meer duidelijkheid handen en voeten te geven,
bouwt het lid Inge van Dijk met deze initiatiefnota voort op een recent ingediende
petitie van de Bond voor Belastingbetalers2, verschillende adviezen en onderzoeken3 door twee voorstellen voor te leggen aan de Kamer:

1. Het kabinet opdracht geven te onderzoeken hoe de rechten van belastingbetalers en
toeslagontvangers volledig, begrijpelijk en op een centrale plek in de wet kunnen
worden verankerd; en

2. Het kabinet opdracht geven samen met relevante partijen een handvest praktische rechtsbescherming
van belastingbetalers en toeslagontvangers op te stellen en te implementeren in de
uitvoering.

Beide voorstellen kunnen volgens de initiatiefnemer een belangrijke bijdrage leveren
aan de praktische rechtsbescherming van burgers en bedrijven in belasting- en toeslagenzaken,
en daarmee ook aan het herstel van vertrouwen in de Belastingdienst en Dienst Toeslagen.
Wij zullen hieronder ingaan op de twee voorstellen.

Centrale verankering van rechten in de wet

Het eerste voorstel in de initiatiefnota is door het kabinet te laten onderzoeken
hoe de rechten van belastingplichtigen en toeslaggerechtigden volledig, begrijpelijk
en op een centrale plek in de wet verankerd kunnen worden. Het is belangrijk dat het
voor burgers duidelijk is wat hun rechten en plichten zijn in belasting- en toeslagzaken.
Wij zouden daarbij graag nadenken over hoe meer duidelijkheid kan worden bewerkstelligd.

Het huidige kader van wet- en regelgeving waarin is geregeld wat de rechten en plichten
van belastingplichtigen en toeslaggerechtigden zijn, is neergelegd in verschillende
wetten.4 Bij de totstandkoming van die wetten is voor deze systematiek gekozen. Daar is onder
meer voor gekozen omdat rechten en plichten voor een toeslaggerechtigde net iets anders
zijn dan voor een belastingplichtige. Het kabinet is het met de indiener eens dat
deze systematiek als complex kan worden ervaren. Het aanpassen van wet- en regelgeving
is naar onze mening echter niet het meest passende middel om (bestaande) rechten en
plichten transparanter te maken. Wij schatten bovendien in dat aanpassingen in de
huidige systematiek van wet- en regelgeving gepaard gaan met nadelen en risico’s die
niet opwegen tegen de mogelijke voordelen die deze ingrijpende wetstechnische operatie
kan bieden voor de belastingplichtige of de toeslaggerechtigde. Hierbij kan worden
gedacht aan het risico dat er juist onduidelijkheid kan ontstaan door de vele toe
te voegen verwijzingen naar definities of artikelen uit heffingswetten. Daardoor moet
evengoed in die andere wetten worden gekeken of bijvoorbeeld een bepaalde uitzonderingssituatie
wel of niet van toepassing is. Een burger zal bovendien misschien niet snel in de
wet zelf kijken als men wil weten wat de rechten en plichten zijn gelet op onder meer
de vaak technische formuleringen. Dat neemt niet weg dat de begrijpelijkheid van rechten
en plichten van burgers en bedrijven van belang is, en dat bijvoorbeeld bezien kan
worden of en hoe de communicatie hierover door de uitvoeringsdiensten, bijvoorbeeld
op hun websites, verbeterd kan worden.

Een handvest

Het tweede voorstel dat in de initiatiefnota wordt gedaan, is om te komen tot een
handvest om de praktische rechtsbescherming van belastingplichtigen en toeslaggerechtigden
te verbeteren. Daarnaast moet het handvest ook: «een handelingskader bieden wanneer
een vraag ontstaat op het snijvlak van een formeel juridische wettekst en praktische
toepassing daarvan.»

Voor de vormgeving van een handvest zijn verschillende mogelijkheden. In de initiatiefnota
wordt een voorbeeld gegeven van hoe een handvest zou kunnen worden vormgegeven. De Amerikaanse Taxpayer Bill of Rights zou daarbij als inspiratiebron
gebruikt kunnen worden.

De introductie van een handvest omarmen wij. We zijn het met het lid Inge van Dijk
eens dat een handvest een nuttige toevoeging kan zijn voor belastingplichtigen en
toeslaggerechtigden. Een handvest kan, mits goed vormgegeven, hen meer duidelijkheid
bieden over wat ze mogen verwachten als ze te maken hebben met de Belastingdienst,
de Douane of Dienst Toeslagen. Wij zijn dan ook graag bereid om te verkennen hoe en
door wie een handvest zou kunnen worden vormgegeven. Daarbij is het belangrijk stil
te staan bij de vraag wat het gewenste doel is van een handvest en wat de rechtskracht
daarvan zou moeten zijn.

Doel handvest

Het lid Inge van Dijk benoemt in de initiatiefnota twee hoofddoelen voor het handvest:

(i) het verbeteren van de rechtsbescherming van belastingplichtigen en toeslaggerechtigden;
en

(ii) het bieden van een kader voor medewerkers van uitvoeringsdiensten bij het gebruiken
van discretionaire ruimte die de wet biedt.

Hoewel deze doelen in elkaars verlengde liggen, vragen zij om een verschillende aanpak.

(i) het verbeteren van de rechtsbescherming van belastingplichtigen en toeslaggerechtigden.

Met een handvest kan worden bereikt dat belastingplichtigen en toeslaggerechtigden
zich beter bewust zijn van de rechten die zij hebben in hun belasting- en toeslagzaken.
Dit komt de praktische rechtsbescherming ten goede en komt ook voor een deel tegemoet
aan het hierboven genoemde streven te voorzien in een goed vindbare centrale plek
met informatie over de beschikbare middelen voor rechtsbescherming. Zoals het lid
Inge van Dijk voorstelt, is het belangrijk dat de invulling van een handvest in samenspraak
met betrokken partijen wordt uitgewerkt.

Daarnaast vinden wij het belangrijk dat belastingplichtigen en toeslaggerechtigden
naast hun rechten, weten welke plichten zij hebben. Een goed functionerend heffings-
en toeslagensysteem vereist namelijk een goed samenspel tussen rechten en plichten.
In een handvest dient dus ook aandacht te zijn voor de plichten van belastingplichtigen
en toeslaggerechtigden.

(ii) een kader voor medewerkers van de uitvoeringsdiensten bij het gebruiken van discretionaire
ruimte die de wet biedt.

Wij zijn het met het lid Inge van Dijk eens dat het noodzakelijk is dat medewerkers
van de Belastingdienst, de Douane en Dienst Toeslagen gebruik maken van de discretionaire
bevoegdheid die de wet biedt. Goed gebruik maken van een dergelijke bevoegdheid en
dus het benutten van de geboden handelingsruimte draagt bij aan het dienstverlenend
handelen en het bieden van maatwerk. Binnen de uitvoeringsdiensten bestaan hier ook
al de nodige initiatieven voor. Hierbij kan bijvoorbeeld worden gedacht aan activiteiten
die zien op versterking van fiscaal-juridisch vakmanschap, bijvoorbeeld via de opleiding
Ruimte in het recht en de methodiek van casusdialogen. Deze initiatieven helpen om
in de praktijk invulling te geven aan de wijze waarop de handelingsruimte kan worden
benut. Daarnaast kan ook worden gedacht aan de Stella-teams5, die zijn ingericht om dreigende schrijnende situaties te herkennen zodat vervolgens
binnen de handelingsruimte gezocht kan worden naar oplossingen. Wij hechten aan het
voortzetten van de vele initiatieven op dit vlak binnen de diensten.

Nader invulling geven aan de handelingsruimte middels een »handelingskader» kan echter
ook een nadelig bijeffect hebben. Door regels te stellen om die handelingsruimte in
te vullen en nog meer in te kaderen, wordt de discretionaire bevoegdheid en daarmee
de handelingsruimte juist beperkt. Dit werkt belemmerend voor de ruimte die er is
om maatwerk voor belastingplichtigen en toeslaggerechtigden te bieden.

Een handvest voor belastingplichtigen en een handvest voor toeslaggerechtigden

In de initiatiefnota wordt geen onderscheid gemaakt tussen belastingplichtigen en
toeslaggerechtigden. De rechtsbescherming voor beide doelgroepen is weliswaar op hoofdlijnen
hetzelfde, maar heeft andere rechtsgronden. Naar ons idee is de begrijpelijkheid voor
burgers en bedrijven aanleiding om twee handvesten op te stellen, één voor belastingplichtigen6 en één voor toeslaggerechtigden. Om ervoor te zorgen dat een handvest zoveel mogelijk
tegemoet komt aan wat nuttig is voor burgers en bedrijven, is het van belang dat maatschappelijke
organisaties goed worden betrokken bij de totstandkoming hiervan.

Vervolg

Wij volgen de behandeling van deze nota door uw Kamer met belangstelling en we kijken
er dan ook naar uit om in een mogelijk komend debat of notaoverleg nader van gedachten
te wisselen over dit onderwerp. Versterking van de rechtsbescherming van belastingplichtigen
en toeslaggerechtigden staat hoog op de agenda van het kabinet en we staan open voor
maatregelen die de rechtsbescherming kunnen versterken.

De Staatssecretaris van Financiën,
M.L.A. van Rij

De Staatssecretaris van Financiën,
A. de Vries