Brief regering : Geannoteerde agenda voor de OVSE Ministeriële Raad van 30 november en 1 december 2023

Nr. 17
BRIEF VAN DE MINISTER VAN BUITENLANDSE ZAKEN

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal

Den Haag, 17 november 2023

Hierbij bied ik u aan de geannoteerde agenda voor de OVSE Ministeriële Raad van 30 november
en 1 december 2023.

De Minister van Buitenlandse Zaken,
H.G.J. Bruins Slot

Geannoteerde agenda OVSE Ministeriële Raad 30 november t/m 1 december

De Ministeriële Raad van de Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa
(OVSE) staat ook dit jaar in het teken van de Russische agressie tegen Oekraïne. Tijdens
de vergadering worden door de aanwezige deelnemende Staten nationale verklaringen
afgelegd. Voorafgaand wordt door het Noord-Macedonisch voorzitterschap een diner georganiseerd,
dat ook in het teken staat van Oekraïne. Tijdens de werklunch op 30 november wordt
gesproken over de toekomst van de OVSE. Daarnaast is ruimte voor bilaterale gesprekken
met andere aanwezige Ministers. Nederland zal ook met mensenrechtenverdedigers spreken
en marge van de OVSE-vergadering. Oekraïne organiseert een side-event, waar Nederland
aan deelneemt, over de Russische schendingen van internationaal humanitair recht en
mensenrechten in Oekraïne en deportaties van Oekraïense burgers waaronder kinderen.

Besluiten

Tijdens deze Ministeriële Raad kan mogelijk een besluit vallen over OVSE-voorzitterschap
2024 en verlening van het mandaat van de vier topfuncties. Het Noord-Macedonisch voorzitterschap
van de OVSE probeert voor aanvang van de Ministeriële Raad consensus te bereiken op
OVSE-voorzitterschap 2024 en invulling van de mandaten van de vier topfuncties van
de OVSE: de Secretaris Generaal, de Directeur van het Bureau van Democratische Instellingen
en Mensenrechten (ODIHR), de Vertegenwoordiger van de Vrijheid van de Media en de
Hoge Commissaris inzake Nationale Minderheden. De enige officiële kandidaat voor het
OVSE-voorzitterschap 2024, Estland, wordt sinds 2021 door de Russische Federatie en
Belarus geblokkeerd. Een grote meerderheid van de deelnemende staten bepleit een besluit
op grond van consensus om de voorzitter de benodigde legitimiteit te geven. Voor wat
betreft de mandaten van de topfuncties lijkt de meest realistische optie om deze alle
vier te verlengen. Bij beide vraagstukken is vooralsnog niet bekend waarmee alle deelnemende
Staten, waaronder de Russische Federatie, akkoord kunnen gaan.

Nationale verklaring

De deelnemende Staten krijgen de mogelijkheid om een nationale verklaring af te leggen
tijdens de Ministeriële Raad. In de Nederlandse verklaring wordt de Russische agressie
tegen Oekraïne ten strengste veroordeeld. Nederland zal de steun aan Oekraïne benadrukken:
onze substantiële militaire steun, onze inzet op wederopbouw en het voorkomen van
straffeloosheid. Nederland zal specifiek de ontvoeringen van Oekraïense kinderen door
de Russische Federatie benoemen, en de rol die Belarus hierin speelt. Ook spreekt
Nederland zorgen uit over de verslechterende mensenrechtensituatie in Belarus en de
Russische Federatie. Nederland zal de Russische Federatie oproepen de drie OVSE-medewerkers, die nog steeds gevangen zitten, vrij te laten. Tevens zal Nederland steun
uiten voor het vredesproces tussen Armenië en Azerbeidzjan.

De OVSE kan een belangrijke rol spelen in het herbouwen van de Europese veiligheidsordening
en het beschermen van de internationale rechtsorde. Daarom zal Nederland, indien daarover
dan nog niet besloten is, in de nationale verklaring benadrukken dat consensus gevonden
moet worden gevonden voor de OVSE besluiten, zoals OVSE voorzitter 2024, benoeming
topfuncties alsook de OVSE-begroting, om het goed functioneren van de organisatie
te waarborgen.

Ontwikkelingen OVSE

De OVSE baseert haar activiteiten als veiligheidsorganisatie op het concept van comprehensive security, waarbij de OVSE onderscheid maakt tussen drie dimensies: de politiek-militaire dimensie,
de dimensie economie-klimaat en de menselijke dimensie. De Russische agressieoorlog
tegen Oekraïne heeft het functioneren van de OVSE in alle drie de dimensies sterk
beïnvloed. Hoewel wekelijks met alle deelnemende Staten om tafel wordt gezeten, vindt
echte politieke dialoog met Rusland nauwelijks plaats. Moeizame besluitvorming ondermijnt
het functioneren van de organisatie. Tegelijkertijd wordt de OVSE door de deelnemende
Staten gebruikt om regionale conflicten en spanningen te bespreken en vertrouwenwekkende
activiteiten te ondernemen. Het belang van het politieke en programmatische werk van
de twaalf veldkantoren (in Centraal Azië, de Westelijke Balkan en Moldavië), maar
ook van de drie OVSE-instellingen en het Secretariaat, wordt door de grote meerderheid
van de deelnemende Staten, nog steeds zeer onderschreven.

Mensenrechten

Ook dit jaar werd de Human Dimension Implementation Meeting (HDIM), de grootste Europese mensenrechtenconferentie en vast onderdeel van de OVSE,
door Rusland geblokkeerd. Inmiddels begint het staande praktijk te worden dat in plaats
hiervan de Warsaw Human Dimension Conference (WHDC) wordt georganiseerd, met extra-budgettaire middelen om het probleem op te
lossen van ontbrekende consensus. De WHDC is, net als de HDIM, een succesvol platform
waar diplomaten, mensenrechtenexperts, mensenrechtenverdedigers, journalisten en ngo’s
van alle OVSE deelnemende Staten met elkaar in gesprek gaan over mensenrechten in
de trans-Atlantische regio van Vancouver tot Vladivostok. Nederland heeft in verschillende
side-events het belang benadrukt van het voorkomen van straffeloosheid in het algemeen en het
bestrijden van geweld tegen vrouwen en meisjes in Oekraïne in het bijzonder.

Nederland heeft zich dit jaar sterk gemaakt voor het inzetten van het Moskou Mechanisme
voor onderzoek naar de ontvoering van Oekraïense kinderen door Rusland. Deze OVSE-onderzoeksmissie
concludeerde in haar rapport van 4 mei jl. dat Rusland een groot aantal Oekraïense
kinderen heeft gedeporteerd en dat hier in sommige gevallen sprake is van oorlogsmisdrijven
en misdaden tegen de menselijkheid. Nederland besloot in januari 2023 gezamenlijk
met Duitsland op te trekken om de ontvoeringen van Oekraïense kinderen door Rusland
te stoppen. De gezamenlijke aanpak is gericht op het steunen van onafhankelijk onderzoek,
vooral via VN-Mensenrechtenraad en OVSE, gebruik maken van de EU-sanctielijst, initiatieven
steunen gericht op de terugkeer van ontvoerde kinderen en brede internationale steun
bewerkstelligen ten aanzien van de genoemde initiatieven.

Nederland was één van de 38 deelnemende Staten die in maart 2023 het Moskou Mechanisme
heeft ingeroepen met betrekking tot mensenrechtenschendingen in Belarus. Het rapport
van de Speciaal Rapporteur geeft een duidelijk beeld van de repressie in Belarus en
de gevolgen die deze heeft op de bevolking. Nederland onderkent het belang van het International Accountability Platform for Belarus (IAPB) en andere internationale onderzoekmechanismen om bewijsmateriaal over de mensenrechtenschendingen
in Belarus te verzamelen en te beschermen.

Support Programme Ukraine

SPU is de opvolger van twee OVSE-missies: de Project Coordinator in Ukraine en de Special Monitoring Mission (SMM). In maart 2022 blokkeerde de Russische Federatie de mandaatverlenging van deze
missies. De SPU wordt daarom buiten de OVSE-begroting gefinancierd, door een grote
groep OVSE-landen. Nederland heeft met 1 miljoen euro bijgedragen aan de SPU en behoorde
daarmee tot één van de eerste donoren. Door jarenlange aanwezigheid in Oekraïne heeft
de OVSE een groot netwerk opgebouwd in Oekraïne, dat nu door SPU verder ingezet kan
worden. De facto functioneert SPU als een veldmissie, wat vanwege Russisch veto niet mogelijk was.
Na een moeizame start in verband met de oorlog en de nieuwe juridische constructie
van een op vrijwillige basis gefinancierde OVSE aanwezigheid, heeft de SPU inmiddels
verschillende projecten ontwikkeld, o.a. op het gebied van ontmijning, versterking
van het justitieel apparaat, mensenrechten, goed bestuur en psychosociale hulp.

Gevangengenomen SMM-medewerkers

Op dit moment worden er door de Russische autoriteiten nog steeds drie OVSE-medewerkers,
die werkzaam waren voor SMM, vastgehouden in de regio Donetsk en Loehansk. Hun situatie
blijft hoog op de agenda van de OVSE staan. De SG OVSE heeft contact met de Russische
delegatie over hun vrijlating. Mede namens Nederland, roept de EU tijdens de Permanente
Raad van de OVSE regelmatig op tot vrijlating van deze drie personen. Ook heb ik mijn
Oekraïense collega over de OVSE-medewerkers gesproken. Ondanks de inspanningen, heeft
de Russische Federatie zich nog niet bereid getoond de gevangenen vrij te laten. Daarom
is het belangrijk de druk hoog te houden en zal Nederland hier aandacht aan besteden
tijdens de Nederlandse verklaring tijdens de Ministeriële Raad.

Cyber

Nederland zet zich ook binnen de OVSE in voor de internationale rechtsorde in het
digitale domein. Nederland is voorzitter van de informele werkgroep cyberveiligheid,
waar alle 57 OVSE-landen aan deelnemen. In deze werkgroep wordt gesproken over vertrouwenwekkende
maatregelen, gericht op het voorkomen van crises of instabiliteit na cyberaanvallen.
Nederland zet daarbij in op versterking van een vrij, open en stabiel internet, waar
internationaal recht van toepassing is. Waar mogelijk, zet Nederland in op het delen
van informatie tussen OVSE-landen, onder andere over het versterken van kwetsbare
IT-structuren.

Conventionele wapenbeheersing

Op 7 november heeft de Russische Federatie zich officieel teruggetrokken uit het Verdrag
inzake Conventionele Strijdkrachten in Europa (CSE-Verdrag). Deze terugtrekking, gecombineerd
met de voortdurende agressieoorlog van Rusland tegen Oekraïne, zorgt voor fundamenteel
veranderende verhoudingen tussen de Verdragspartijen bij het CSE-Verdrag. Nederland
heeft derhalve – met alle NAVO-bondgenoten – besloten het Verdrag op te schorten.
Daarmee wordt het Verdrag behouden voor de toekomst. Nederland acht het van belang
om waardevolle expertise op het terrein van inspectie en verificatie te behouden alsmede
zich onverminderd in te blijven zetten voor wapenbeheersing. Daarnaast zet Nederland
zich in om toekomstige opties voor verificatiemissies te onderzoeken.

Nederland blijft zich inzetten voor de verdragsverplichtingen uit het Weens Document.
Dit mechanisme voorziet in vertrouwenwekkende maatregelen en transparantie op militair
gebied. Nederland voert de bijbehorende missies uit als one-state party met de Benelux landen. In 2023 is zo’n missie boven Bosnië-Herzegovina – op verzoek
van hun regering – tevens aangewend om overstromingsgebieden n.a.v. overmatige regenval
in beeld te brengen. Het mechanisme van het Weens document functioneert op basis van
politieke wil en goede trouw, waaraan het de afgelopen jaren regelmatig heeft ontbroken.
Desalniettemin zal Nederland samen met andere landen het Forum for Security Cooperation binnen de OVSE blijven gebruiken en zich onverminderd blijven inzetten ten behoeve
van wapenbeheersing.