Verslag van de Parlementaire ondervragingscommissie Kinderopvangtoeslag

7 juli 2021, debat - De Kamer debatteert met premier Rutte, minister Hoekstra (Financiën) en staatssecretaris Van Huffelen (Financiën) over het verslag van de Parlementaire ondervragingscommissie Kinderopvangtoeslag.

Ongekend onrecht. Zo noemde de Parlementaire ondervragingscommissie Kinderopvangtoeslag haar verslag (pdf). Ten onrechte moesten ouders grote bedragen aan kinderopvangtoeslag terugbetalen. Ze vonden te vaak geen gehoor, bij de Belastingdienst noch bij de rechter. De bevindingen van de commissie waren voor het kabinet aanleiding om af te treden.

Het is verschrikkelijk wat er is gebeurd en dat laat het rapport heel duidelijk zien, vindt staatssecretaris Van Huffelen. Het mag niet blijven bij de excuses die het kabinet heeft aangeboden aan de gedupeerde ouders en hun kinderen, zegt premier Rutte. We hebben de "dure plicht" om dit recht te zetten, benadrukt ook minister Hoekstra. Daarom heeft het kabinet onder andere een compensatieregeling opgetuigd.

Informatievoorziening

Heeft de Parlementaire ondervragingscommissie Kinderopvangtoeslag wel alle informatie gekregen waarom zij heeft gevraagd? Leijten (SP) betwijfelt dat. Volgens haar zijn er later alsnog stukken boven water gekomen doordat journalisten een beroep deden op de Wet openbaarheid van bestuur. Ook Mulder (PVV) denkt dat de commissie is tegengewerkt.

We hebben zo veel mogelijk documenten aan de commissie gegeven, zegt staatssecretaris Van Huffelen, maar dit is wel gebeurd onder tijdsdruk. Het kabinet heeft geen informatie achtergehouden om politieke redenen, benadrukt premier Rutte.

De afdeling Toeslagen van de Belastingdienst zat fout bij het abrupt stopzetten en terugeisen van de kinderopvangtoeslag. Dit schreef juridisch ambtenaar Sandra Palmen in 2017 in een memo. Zij suggereerde om de ouders te compenseren. Maar er gebeurde niets met haar advies, zo blijkt uit reconstructies van Trouw en RTL.

Als dit memo niet was kwijtgemaakt, merken verschillende woordvoerders op, was er veel leed voorkomen. Hoe heeft dat kunnen gebeuren? De kwaliteit van onze eigen informatievoorziening is een probleem geweest, bevestigt Van Huffelen. De intentie van de staatssecretaris is dat dit "dramatisch verbetert".

Menselijke maat

Hoe heeft het zo kunnen misgaan? Snels (GroenLinks) pleit voor reflectie. In zijn ogen is er te veel aandacht voor het beeld, en te weinig voor gortdroge zaken als degelijke uitvoering, goede dienstverlening, de kwaliteit van wetgeving en het belang van macht en tegenmacht. We moeten meer tijd besteden aan het evalueren van wetten en het zorgvuldig behandelen van wetsvoorstellen, vindt Stoffer (SGP).

Niemand kon zich enkele jaren geleden voorstellen dat de Nederlandse overheid bewust het leven van duizenden burgers kapot zou maken, zegt Mulder (PVV), maar het gebeurde wel. Ze werden volgens hem opgejaagd en waren kansloos tegen de machtige Belastingdienst en zijn advocaten.

Burgers hadden geen schijn van kans als ze het label fraudeur kregen opgeplakt, stelt Leijten (SP) vast. Om dit soort dingen in de toekomst te voorkomen moeten we een fiscale ombudsman instellen, suggereert Van Dijk (CDA).

We moeten meer en eerder luisteren naar wat er precies fout gaat in de uitvoering, vindt staatssecretaris Van Huffelen. Minister Hoekstra vult aan dat er een uitgebreide veranderopgave ligt voor zijn ministerie.

Cultuur

Volgens Grinwis (ChristenUnie) was er een cultuur waarin het draaide om het systeem en niet om mensen. De overheid moet volgens hem weer een hart en een gezicht krijgen. Ook Stoffer (SGP) wil dat mensen weer gewoon bij een fysiek loket terechtkunnen. Ambtenaren bij zo'n loket moeten dan wel weer de ruimte krijgen om zelf beslissingen te nemen, beklemtoont Idsinga (VVD).

De overheid moet weer meer een gezicht krijgen, vindt premier Rutte, zodat burgers weten bij wie ze terechtkunnen. Dat vraagt om een andere dienstverlening door uitvoeringsorganisaties. Het hebben van een loket is daarbij belangrijk, denkt minister Hoekstra.

Etnisch profileren en discriminatie

Mensen zijn door een "nietsontziende fraudejacht" bang geworden voor een overheid die hen zou moeten beschermen, benadrukt Azarkan (DENK). Hij stelt vast dat mensen met een dubbele nationaliteit hier veel vaker slachtoffer van werden. Snels (GroenLinks) en Kat (D66) vragen naar het gebruik van discriminerende algoritmes.

Onderscheid op basis van nationaliteit kan gerechtvaardigd zijn, maar daarvoor moet altijd een wettelijke grondslag zijn, zegt Rutte. In het toeslagendossier is dit niet goed gegaan. Het is verplicht om doorlopend te controleren of algoritmes niet discrimineren, zo bevestigt de premier.

Hersteloperatie

De afhandeling van de compensatie dreigt te bezwijken doordat steeds meer mensen zich melden, concludeert Azarkan (DENK). Ook Van Raan (PvdD) ziet dat de hersteloperatie vastloopt. Ouders worden nog steeds van het kastje naar de muur gestuurd, zegt Simons (BIJ1).

Wat zijn de excuses aan de ouders waard als ze niet uit de brand worden geholpen? Nijboer (PvdA) vindt dat de regering nog te weinig heeft gedaan voor de gedupeerden. Idsinga (VVD) pleit voor opschaling en betere plannen, om gedupeerden sneller te helpen. Maar voorkom dat we van een toeslagenaffaire terechtkomen in een compensatieaffaire, zegt Pouw (JA21), doordat er te veel wordt gecompenseerd.

Iedereen die zich bij ons meldt als mogelijke gedupeerde krijgt binnen zes maanden een beoordeling van zijn dossier, zegt staatssecretaris Van Huffelen. Maar zij ziet geen "gouden oplossing" waarmee heel veel mensen heel snel kunnen worden geholpen. Er hebben zich namelijk veel meer mensen gemeld dan verwacht, zo'n 43.000.

Er is niet alleen geld maar ook bestuurlijke wil nodig, zegt Van Dijk (CDA). Zij vraagt om te luisteren naar de ideeën van gedupeerden hierover. Geld heelt niet alle wonden, zegt Simons (BIJ1). Voor echte heling is het volgens haar nodig om te luisteren naar de getroffen ouders om te horen wat ze nodig hebben. De slachtoffers moeten weer het vertrouwen krijgen dat de overheid hen daadwerkelijk bijstaat, zo sluit Van Raan (PvdD) zich daarbij aan.

Het vertrouwen in de overheid is enorm geschaad, heeft ook Van Huffelen gemerkt in haar contacten met gedupeerden. Daarom moeten we waarmaken wat we beloven om de schade te herstellen, waarschuwt de staatssecretaris.

Toeslagenstelsel

De toeslagen moeten op de schop, vinden verschillende woordvoerders. Verhoog het minimumloon en verlaag de zorgpremies, oppert Nijboer (PvdA), zodat er geen of minder toeslagen nodig zijn. Ook Grinwis (ChristenUnie) en Kat (D66) pleiten voor een ander stelsel met minder toeslagen. We moeten het belastingstelsel drastisch versimpelen, zegt Pouw (JA21).

Het toeslagensysteem te snel afschaffen zal een enorm denivellerend effect hebben waardoor inkomensverschillen toenemen, vreest Rutte. In de tussentijd zal het kabinet daarom proberen om knelpunten in het stelsel op te lossen.

De Kamer stemt op 8 juli over de tijdens het debat ingediende moties.

Zie ook