Inbreng verslag schriftelijk overleg : Inbreng verslag van een schriftelijk overleg over het Advies DINGtiid Bestjoersôfspraak Fryske taal en kultuer 2024-2028 en Advies DINGtiid Friestalige Journalistiek (Kamerstuk 33335-22)

Binnen de vaste commissie voor Binnenlandse Zaken hebben de onderstaande fracties
de behoefte vragen en opmerkingen voor te leggen aan de Minister van Binnenlandse
Zaken en Koninkrijksrelaties over de brief Advies DINGtiid Bestjoersôfspraak Fryske
taal en kultuer 2024–2028 en Advies DINGtiid Friestalige Journalistiek (Kamerstuk
33 335, nr. 22).

De voorzitter van de commissie,

De Vree

Adjunct-griffier van de commissie,

Van der Haas

I

Vragen en opmerkingen vanuit de fracties

 

Vragen en opmerkingen van de leden van de GroenLinks-PvdA-fractie

 

Vragen en opmerkingen van de leden van de VVD-fractie

 

Vragen en opmerkingen van de leden van de NSC-fractie

 

Vragen en opmerkingen van de leden van de D66-fractie

 

Vragen en opmerkingen van de leden van de BBB-fractie

 

Vragen en opmerkingen van de leden van de CDA-fractie

 

Vragen en opmerkingen van de leden van de ChristenUnie-fractie

II

Antwoord/reactie van de Minister

I Vragen en opmerkingen vanuit de fracties

Vragen en opmerkingen van de leden van de GroenLinks-PvdA-fractie

De leden van de fractie van GroenLinks-PvdA hebben met belangstelling kennisgenomen
van de brief van het kabinet en het advies van DINGtiid naar aanleiding van de Bestuursafspraak
Friese taal en cultuur 2024–2028 (BFTK) en het advies over Friestalige journalistiek.

De leden van de GroenLinks-PvdA-fractie zijn blij dat de adviezen worden overgenomen.
Deze leden vragen in algemene zin aandacht voor het goed opvolgen van de acties uit
de BFTK. Kan de Minister toezeggen dat als bij de tussenevaluatie blijkt dat er meer
moet gebeuren om de doelen te halen, de Minister hiervoor – in overleg met de provincie
en na advies van DINGtiid – met concrete voorstellen komt? Zo nee, waarom niet?

De leden van de GroenLinks-PvdA-fractie lezen in de brief van de Minister dat er door
het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen (OCW) en de provincie Fryslân
besloten is om voor de nieuwe periode van de BFTK ieder 125.000 euro beschikbaar te
stellen ten behoeve van de hbo-minor Friese journalistiek en media. Hierbij komen
vragen op over de financiering van deze minor. Is de eenmalige investering van 250.000
euro voldoende of moeten hier structurele financiële middelen bij komen? Is de eenmalige
investering voldoende of moet hier iedere zoveel jaar over geëvalueerd en bijgestuurd
worden? Deze leden hebben vragen of de minor zonder deze extra financiële middelen
kan blijven bestaan. Graag ontvangen zij hier een reflectie op van de Minister.

De leden van de GroenLinks-PvdA-fractie hechten veel waarde aan goede regionale en
lokale journalistiek. Dit is niet alleen belangrijk voor de informatievoorziening
van inwoners, maar ook spelen regionale en lokale journalisten een belangrijke rol
in de democratie. Deze leden hebben zorgen over het feit dat er steeds minder budget
beschikbaar is voor regionale en lokale journalistiek. Deelt de Minister deze zorg?
En kan hierbij specifiek worden ingegaan op wat dit betekent voor de Friestalige journalistiek?

Vragen en opmerkingen van de leden van de VVD-fractie

De leden fan de VVD-fraksje hawwe kennisnaam fan de kabinetsreaksje op it advys fan
DINGtiid en hawwe dêroer noch in oantal fragen.

Yn april 2024 is de Bestjoersôfspraak Fryske Taal & Kultuer 2024–2028 (BFTK) ûndertekene.
De leden wolle graach witte hokker konkrete saken yn it earste jier útfierd, oppakt
of regele binne. Der is in soad te dwaan en beheinde tiid, dus der moat tempo makke
wurde mei de ôfspraken om de ambysjes wier te meitsjen. De leden kinne harren net
oan de yndruk ûntlûke dat it Ryk benammen wiist nei oaren om de ôfspraken en ambysjes
te realisearjen. Graach in refleksje fan de Minister.

Neffens de Wet gebrûk Fryske taal (2014) hat DINGtiid ta taak om te advisearjen oer
it BFTK. Dit advys is ein maart 2024 oan it Ryk en de provinsje oerhandige. Hoe burdt
dit advys meinaam by de útfiering fan it BFTK? Wêrom is de reaksje op it advys fan
maart 2024 earst yn jannewaris 2025 jûn? Hoe kin yn de takomst soarge wurde dat dit
proses better op elkoar oanslút? De leden fan de VVD-fraksje stelle de advizen fan
DINGtiid tige op priis en fine dat hjir serieus en tiidich rekken mei jûn wurde moat.
Kin de Minister in oersjoch jaan fan it tiidpaad fan de ynfiering fan de BFTK?

Yn de BFTK steane in soad dizich formulearre doelstellings. DINGtiid bemerkt dat it
Frysk baat hat by konkrete maatregels, net allinnich in «stribjen» of «ferkenning».
De leden fan de VVD-fraksje freegje oft de Minister ree is by de tuskenevaluaasje
te besjen op hokker ûnderwerpen noch konkrete maatregels misse. Hokker maatregels
nimt de Minister om ûndersyk nei de effektiviteit fan it taalbelied op de lange termyn
te befoarderjen? De leden fan de VVD-fraksje freegje ek nei de útfiering fan de moasje
Bevers en Van der Molen (36 200 VIII, nr. 132). Kin de Minister dúdlikheid jaan oer hoe’t dizze moasje oangeande de BFTK útfierd
is?

Rjochtspraak en finzenis

De leden fan de VVD-fraksje misse, krekt as DINGtiid, yn de kabinetsreaksje in stânpunt
oer it advys fan DINGtiid om rjochtsaken dêr’t ferwachte wurdt dat der Fryske sprekkers
dielnimme, te konsintrearje yn Ljouwert. Kin de Minister oanjaan hoe’t it op dit stuit
ferrint mei it brûken fan it Frysk yn de rjochtspraak? Hokker foarútgong wurdt der
makke?

De leden fan de VVD-fraksje wolle witte oft it kabinet de Fryske taal en de dêroan
relatearre oplossing foar tolken lykstelt mei oare, net-Rykstalen. Is it kabinet fan
miening dat der wat it Frysk oanbelanget in gruttere ferantwurdlikheid is, sjoen de
ynternasjonale en nasjonale ferplichtings? Want yn de reaksje wurdt benammen wiisd
nei de tolktsjinstferliening yn algemiene sin. Yn hoefier driget hjirmei de posysje
fan de Fryske taal ûnder te snijen?

De leden fan de VVD-fraksje hawwe noch in oantal fragen oer de saak wêryn in detinearde
út De Westereen gjin Frysk mear mei syn Frysktalige, demintearjende beppe prate mocht.
De leden begripe fansels dat der situaasjes binne wêryn net Frysk sprutsen wurde kin
mei it each op de feiligens. De fraach is oft yn dit spesifyke gefal fan in demintearjende
beppe, dy’t weromfalt op har earste memmetaal, in rykstaal, der net in tolk beskikber
wêze moatte soe? Sa nee, wêrom net?

De Minister hat earder oanjûn dat de beropsrjochtbank koartlyn hat oardiele dat, ûnder
oare mei it each op it nedige tafersjoch en it net beskikber wêze fan in tolk Frysk,
it net ûnredelik of ûnbillik is om dizze tastimming te wegerjen yn it gefal dat in
detinearde de Nederlânske taal ek machtich is. Jildt dit neffens de Minister ek as
it giet om in situaasje as hjirboppe, fan in dementearjende beppe, dy’t allinnich
it Frysk noch mar machtich is? En wêrom kin der dan net in tolk beskikber wêze?

Frysktalige sjoernalistyk

De leden fan de VVD-fraksje misse yn de kabinetsreaksje de ambysje wat it Frysk yn
de media oanbelanget. Der wurdt benammen ferwiisd nei oaren, lykas de provinsje en
ynstellingen, en benammen nei de profesjonalisearring fan lokale omroppen yn algemiene
sin. Dat fine de leden wol hiel meager. Wat bart yn dat ramt spesifyk foar it Frysk
by de lokale en regionale omroppen, en wat sil der mear barre as wat der no al bart?

Oerige

De leden fan de VVD-fraksje wolle witte wannear’t de Wet gebrûk Fryske taal evaluearje
wurdt.

De leden fan de VVD-fraksje fine it gebrûk fan it Frysk yn de soarch krúsjaal. Bygelyks
yn de thússoarch, yn de geastlike sûnenssoarch, yn de spoedeaskjende soarch en yn
de langduorjende soarch (bygelyks by demintsy). DINGtiid hat dêr yn oktober 2024 in
gearkomste oer hâlden. Binne jo ree om mei de provinsje en soarchynstellings te sjen
wat der noch mear mooglik is om it Frysk yn de soarch te stimulearjen en te befoarderjen?
Sa nee, wêrom net?

De leden fan de VVD-fraksje lêze ek oer de posysje fan Frysktaligen bûten Fryslân.
De Minister giet dêr yn de reaksje net op yn. Kin de Minister dizze reaksje noch jaan?
Is de Minister ree om by de tuskenevaluaasje te besjen hoe’t de posysje fan Frysktaligen
bûten Fryslân befoarderje wurde kin?

De leden fan de VVD-fraksje fine it wichtich dat der mear Frysk yn de iepenbiere romte
te sjen is. De provinsje Fryslân hat oankundige de ferkearsbuorden lâns provinsjale
diken yn Fryslân yn 2026 te ferfangen troch twatalige ferkearsbuorden. Wat giet it
Ryk dwaan?

De leden van de VVD-fractie hebben kennisgenomen van de kabinetsreactie op de adviezen
van DINGtiid en hebben daarover nog een aantal vragen.

In april 2024 is de BFTK ondertekend. De leden van de VVD-fractie willen graag weten
welke concrete zaken in het eerste jaar zijn uitgevoerd, opgepakt of geregeld. Er
is namelijk veel te doen en beperkt tijd, dus er moet tempo worden gemaakt met de
afspraken om de ambitie waar te maken. Deze leden kunnen zich niet aan de indruk onttrekken
dat het Rijk vooral wijst naar anderen om de afspraken en ambitie te realiseren. Graag
een reflectie van de Minister.

Volgens de Wet gebruik Friese taal heeft DINGtiid tot taak om te adviseren over de
BFTK. Dit advies is eind maart 2024 aan Rijk en provincie overhandigd. Hoe is dit
advies meegenomen bij de nieuwe BFTK? Waarom is de reactie op het advies van maart
2024 pas in januari 2025 gegeven? Hoe kan in de toekomst ervoor gezorgd worden dat
dit proces beter op elkaar aansluit? De leden van de VVD-fractie stellen de adviezen
van DINGtiid namelijk zeer op prijs en vinden dat hier serieus en tijdig rekenschap
van moet worden gegeven. Kan de Minister een overzicht geven van het tijdpad van de
implementatie van de BFTK?

In de BFTK staan veel vaag geformuleerde doelstellingen. DINGtiid merkt op dat het
Fries gebaat is bij concrete maatregelen, niet bij slechts een «streven» of «verkenning».
De leden van de VVD-fractie vragen of de Minister bereid is bij de tussenevaluatie
te bezien op welke onderwerpen nog concrete maatregelen missen. Welke maatregelen
neemt de Minister om onderzoek naar de effectiviteit van het taalbeleid op de lange
termijn te bevorderen? Deze leden vragen ook naar de uitvoering van de motie-Bevers/Van
der Molen (36 200 VIII, nr. 132). Kan de Minister duidelijkheid geven over hoe deze motie met betrekking tot de BFTK
is uitgevoerd in de adviezen van Dingtiid?

Rechtspraak en penitentiaire inrichting

De leden van de VVD-fractie missen, net als DINGtiid zelf, in de kabinetsreactie een
standpunt over het advies van DINGtiid om zaken waarvan verwacht mag worden dat er
Friessprekenden zullen deelnemen, te concentreren in Leeuwarden. Kan de Minister aangeven
hoe het op dit moment verloopt met het gebruik van het Fries in de rechtspraak? Welke
vorderingen worden er gemaakt?

De leden van de VVD-fractie willen weten of het kabinet de Friese taal en de daaraan
gerelateerde oplossing voor tolken gelijkstelt met andere, niet-rijkstalen. Is het
kabinet van mening dat er ten aanzien van het Fries een grotere verantwoordelijkheid
bestaat? Want in de reactie wordt vooral gewezen naar de tolkdienstverlening in algemene
zin. In hoeverre dreigt hierdoor de positie van de Friese taal ondergesneeuwd te raken?

De leden van de VVD-fractie hebben nog een aantal vragen over de zaak waarin een gedetineerde
uit De Westereen geen Fries mocht spreken met zijn Friestalige, dementerende beppe.
Deze leden begrijpen natuurlijk dat er situaties zijn waarin geen Fries gesproken
kan worden met het oog op de veiligheid. De vraag is of in zo’n specifiek geval van
een dementerende beppe, die terugvalt op haar eerste taal, een rijkstaal, er niet
een tolk beschikbaar zou moeten zijn? Zo nee, waarom niet?

De Minister heeft eerder aangegeven dat de beroepsrechter recentelijk heeft geoordeeld
dat, onder meer gelet op het benodigde toezicht en het niet beschikken over een tolk
Fries, het niet onredelijk of onbillijk is om deze toestemming te weigeren in het
geval een gedetineerde de Nederlandse taal ook machtig is. Geldt dit volgens de Minister
ook als het gaat om een situatie als hiervoor genoemd, van een dementerende beppe,
die alleen het Fries nog maar machtig is? En waarom kan er in zo’n specifiek geval
niet een tolk beschikbaar zijn?

Friestalige journalistiek

De leden van de VVD-fractie missen in de kabinetsreactie de ambitie als het gaat om
het Fries in de media. Er wordt vooral verwezen naar anderen, zoals de provincie en
instellingen, en vooral naar de professionalisering van lokale omroepen in algemene
zin. Dat vinden deze leden wel erg mager. Wat gebeurt in dat kader specifiek voor
het Fries bij de lokale en regionale omroepen dan wel wat gaat er meer gebeuren dan
nu al gebeurt?

Overig

De leden van de VVD-fractie willen weten wanneer de Wet gebruik Friese taal wordt
geëvalueerd.

De leden van de VVD-fractie vinden het gebruik van het Fries in de zorg cruciaal.
Bijvoorbeeld in de thuiszorg, in de geestelijke gezondheidszorg, in de spoedeisende
zorg en in de langdurige zorg (bijvoorbeeld bij dementie). DINGtiid heeft daar in
oktober 2024 een bijeenkomst over gehouden. Is de Minister bereid om met de provincie
en zorginstellingen te kijken wat er nog meer mogelijk is om Fries in de zorg te stimuleren
en bevorderen? Zo nee, waarom niet?

De leden van de VVD-fractie lezen ook over de positie van Friestaligen buiten Fryslân.
De Minister gaat daar in de reactie niet op in. Kan de Minister deze reactie alsnog
geven? Is de Minister bereid om vanaf de tussentijdse evaluatie te bezien hoe de positie
van Friestaligen buiten Fryslân bevorderd kan worden?

De leden van de VVD-fractie vinden het belangrijk dat er meer Fries in de openbare
ruimte is. De provincie Fryslân heeft aangekondigd de verkeersborden langs provinciale
wegen in Fryslân in 2026 te vervangen door tweetalige verkeersborden. Wat gaat het
Rijk doen?

Vragen en opmerkingen van de leden van de NSC-fractie

De leden van de NSC-fractie hebben met belangstelling kennisgenomen van zowel de adviezen
van DINGtiid als de kabinetsreactie op deze adviezen. Deze leden zijn DINGtiid zeer
erkentelijk voor de concrete adviezen, hoewel DINGtiid zich in haar adviezen moest
beperken tot voorlopige teksten van de BFTK.

De leden van de NSC-fractie lezen in het advies van DINGtiid over de BFTK dat er wordt
geadviseerd het BFTK-proces opnieuw te structureren als een doorgaande, gemeenschappelijke
opdracht. Deze leden onderschrijven dit en lezen in de kabinetsreactie dat er hiertoe
belangrijke stappen worden gezet, bijvoorbeeld door tussentijds te evalueren in 2026.
Hoewel deze leden dit als goede ontwikkeling zien, vragen zij zich af hoe de Minister
deze stap ziet als een concrete vermindering van de werkdruk voor het Rijk, provincies
en gemeenten. Hoe leidt tussentijds evalueren tot vermindering van de werkdruk, specifiek
ten aanzien van de laatste anderhalf jaar van de beleidsperiode? Ziet de Minister
nog meer mogelijkheden om het BFTK-proces te stabiliseren, zoals gewenst door DINGtiid?
Bovendien geeft DINGtiid specifieke aanbevelingen om de werkdruk te verlagen. Hoe
geeft de Minister uitvoering aan deze aanbevelingen en is inmiddels geborgd dat er
voldoende structurele personele inzet en continuïteit van kennis is bij beide overheden,
ook gezien het verloop in ambtelijk personeel? Is de Minister bereid twee keer per
jaar bestuurlijk te spreken over het Fries met de betreffende gedeputeerde?

De leden van de NSC-fractie lezen dat er onduidelijkheid bestaat over de commissie,
waar in motie-Romke de Jong c.s. (36 200 VII, nr. 128) toe wordt opgeroepen om de zorgplicht voor het Fries te garanderen en door een commissie
de verantwoordelijkheid voor de Friese taal en cultuur verder uit te werken. Is de
Minister van mening dat de commissie nu voldoende bijdraagt en dat er voldoende uitvoering
gegeven is aan de zorgplicht waartoe in de motie-Romke de Jong c.s. wordt opgeroepen?
Zo nee, op welke punten ziet de Minister verbetermogelijkheden?

De leden van de NSC-fractie lezen in het advies van DINGtiid over de BFTKmeermaals
dat het ontbreekt aan een langetermijnvisie op de Friese taal en cultuur. Bovendien
wordt benadrukt dat heldere langetermijn doelen het realiseren van ambities makkelijker
maakt en monitoring een diepere lading krijgt. De Minister deelt in de kabinetsreactie
dat er vervolggesprekken plaatsvinden tussen de provincie, het Rijk en DINGtiid over
langetermijndoelen. Kan de Minister aangeven wat haar visie is op de langetermijndoelstellingen
en hoe deze wat haar betreft vormgegeven moeten worden? Daarnaast hebben de provinciale
staten van Fryslân het op zich genomen om langetermijndoelen ten aanzien van het Friese
taalbeleid te formuleren. Is de Minister bereid er bij DINGtiid op aan te dringen
dat deze simultane processen bij voorkeur tot een gezamenlijk heldere uitkomst zouden
leiden?

De leden van de NSC-fractie lezen dat het belang van burgerparticipatie voor het maken
van succesvol taalbeleid wordt benadrukt. Deze leden onderschrijven dit volledig,
maar lezen tegelijkertijd dat de Minister in de aanloop naar de tussentijdse rapportage
van de BFTK verkent welke mogelijkheden er zijn om Friese inwoners te betrekken bij
de uitvoering. Ziet de Minister een rol weggelegd voor de Stim Fan Fryslân? Wanneer
wordt de Kamer hierover geïnformeerd en welke opties voor burgerparticipatie heeft
de Minister nu al in beeld? Kan de Minister nadere duiding geven op welke punten zij
in de uitvoering mogelijkheden ziet om een vorm van participatie in te zetten? Hoe
gaat de Minister dat vormgeven? Hoeveel deelnemers worden bijvoorbeeld betrokken?

De leden van de NSC-fractie lezen in het advies van DINGtiid over de BFTK dat geadviseerd
wordt om monitoring van de BFTK extern te beleggen. Hoewel de Minister uitvoerig ingaat
op de manier van monitoring, door onder andere in te gaan op het gebruik van de Taalatlas,
gaat zij niet in op het beleggen van de monitoring bij een externe partij. Hoe kijkt
de Minister naar deze aanbeveling en is zij bereid deze uit te voeren? Zo ja, bij
wie en op basis waarvan zou monitoring plaats moeten vinden, ook gegeven de wetenschap
dat de Fryske Taalatlas geen compleet beeld geven voor een volwaardige evaluatie?
Acht de Minister de Taalatlas dan als een zwaar genoeg instrument? Is de Minister
tevens bereid bij de tussenevaluatie te bekijken op welke onderwerpen nog concrete
doelstellingen ontbreken?

De leden van de NSC-fractie lezen ook dat DINGtiid adviseert om tot een stabiele meetinfrastructuur
te komen. Deelt de Minister, gelet op de beperkingen van het huidige instrumentarium,
het advies om de meetinfrastructuur nader vorm te geven zodat de effectiviteit van
het taalbeleid duidelijker zichtbaar wordt? Zo ja, welke stappen overweegt de Minister
en op welke termijn kan de Kamer hierover geïnformeerd worden?

De leden van de NSC-fractie lezen dat DINGtiid concludeert dat er weinig samenhang
zit in de BFTK-visie op het onderwijs. DINGtiid beveelt daarom aan op een aparte onderwijsnotitie
op te stellen, waarin de visie op het perspectief van de doorgaande leerlijn verder
wordt uitgewerkt. De provincie heeft hiertoe het Taalplan Frysk 2030. Deelt de Minister
de mening dat met het halen van de doelen uit het Taalplan Frysk 2030 nog niets is
gezegd over hoe goed de Friese taal wordt beheerst, daar de doelen hoofdzakelijk op
aanbod zijn gericht? Deelt de Minister ook de mening dat er ruim vóór 2030 zicht moet
zijn op een vervolg van Taalplan Frysk 2030 in het kader van langetermijndoelen, zodat
uitvoerende instanties en scholen zich hier op in kunnen stellen? Deelt de Minister
onze mening dat een vervolg doelen op beheersing zou moeten bevatten in plaats van
doelen op aanbod?

De Minister stelt het Fries en het Nederlands als gelijkwaardige talen in de provincie
Fryslân te zien. Toch wordt de positie van het Nederlands in de voorschoolse opvang
nadrukkelijk belangrijker geacht dan het Fries. Het Nederlands is een verplichting,
het Fries een optie. Hierin zijn de nu geldende BFTK zelfs een achteruitgang ten opzichte
van de taalsituatie van het Fries op bijvoorbeeld Friestalige kinderopvanglocaties.
Ontkent de Minister dat dit zo is? Is de Minister van mening dat kinderen een gelijkwaardige
taalontwikkeling in beide talen verdienen? Is de Minister het met ons eens dat gelijkwaardigheid
wat anders is dan gelijkheid en dat juist het Fries moet worden gestimuleerd om gelijkwaardig
te kunnen worden? Welke maatregelen neemt de Minister om de gelijkwaardige positie
van beide talen in de voorschoolse fase te bevorderen en de achteruitgang in de praktijk
op dit specifieke punt door de BFTK terug te draaien?

De leden van de NSC-fractie lezen in de kabinetsreactie dat er met de nieuwe BFTK
door het Rijk middelen beschikbaar gesteld zijn om meer bevoegde leraren aan te stellen
voor het onderwijzen in het Fries. Deze leden lezen ook in het advies van DINGtiid
dat er aanbevolen wordt om ervoor te zorgen dat op iedere school van het voortgezet
onderwijs het Fries als keuze-examenvak in de bovenbouw wordt aangeboden. De Minister
reageert echter niet op deze specifieke aanbeveling en geeft enkel aan dat de middelen
drempelverlagend kunnen werken. Kan de Minister dit nader duiden? Deelt zij de aanbeveling
van DINGtiid en zo ja, hoe en op welke termijn kan deze gerealiseerd worden?

De leden van de NSC-fractie lezen dat DINGtiid kritisch is op de frase «Scholen die
vmbo-onderwijs aanbieden kunnen bij het Ministerie van OCW officieel toestemming aanvragen
voor het opnemen van het leergebied Friese taal en cultuur binnen het profiel van
de leerlingen» in de BFTK. Deelt de Minister het standpunt van DINGtiid dat de er
geen onwenselijke administratieve drempel moet worden opgelegd aan het vmbo voor het
opnemen van het leergebied Friese taal en cultuur?

De leden van de NSC-fractie lezen in de kabinetsreactie dat binnen de reikwijdte van
het amendement-Soepboer (36 410 VIII, nr. 52) Firda een practoraat uitvoert en opstelt. Daarbij geeft de Minister aan dat Firda
alle ruimte krijgt om een eigen onderzoeksagenda in te richten. Hoe actief zullen
het Rijk en de provincie blijven in de monitoring en eventuele bijsturing van het
practoraat?

Ten aanzien van de tolkinzet van het openbaar ministerie (OM) lezen de leden van de
NSC-fractie dat DINGtiid signalen heeft ontvangen dat er al geruime tijd problemen
zijn met de inzet van beëdigde gerechtstolken. DINGtiid heeft signalen ontvangen dat
het verschil tussen het tarief en wat het tolkbureau bereid is te betalen te groot
is. DINGtiid adviseert daarom hier aanvullende afspraken over te maken. Deze leden
vragen of de Minister de signalen zoals DINGtiid die aanstipt herkent en of zij bereid
is in de Kamerbrief over de tolkdienstverlening niet alleen in te gaan op de leverzekerheid
en levernauwkeurigheid, maar ook specifiek in te gaan op het signaal vanuit de beëdigde
rechtstolken.

De leden van de NSC-fractie lezen in het advies van DINGtiid dat zij haar advieswerk
in dit BFTK-proces niet optimaal heeft kunnen uitvoeren en adviseert daartoe in artikel
5 en 6 van de BFTK vast te leggen dat DINGtiid in geval van het tussentijds wijzigen
respectievelijk beëindigen van de afspraken eerst wordt gevraagd om te adviseren wat
dit voor het Fries betekent. Deelt de Minister deze opvatting van DINGtiid en zo ja,
overweegt zij naast de aanbeveling van DINGtiid nog andere stappen om de positie van
DINGtiid sterker te borgen in het BFTK-proces?

Vragen en opmerkingen van de leden van de D66-fractie

De leden van de D66-fractie hebben met interesse kennisgenomen van de stukken en hebben
daarover nog een aantal vragen.

Algemeen

De leden van de D66-fractie zijn verheugd om te concluderen dat het verzoek in de
motie-Kuiken/Romke de Jong (36 200 VII, nr. 135) om het ambitieniveau voor de Friese taal te verhogen is uitgevoerd. Tegelijkertijd
concludeert het DINGtiid-advies dat het verzoek in deze motie aangaande het informeren
van de Kamer over de visie voor het Fries nog beter kan worden uitgewerkt. Deze leden
omarmen de Friese taal als tweede Rijkstaal en streven naar een tweetalig Fryslân,
waarin zowel het Fries als het Nederlands een gelijkwaardige, volwaardige positie
heeft in alle domeinen van het maatschappelijke leven. Ondersteunt de Minister dat
streven? Is de Minister bereid om bij de tussentijdse evaluatie van de BFTK uitgebreider
in te gaan op de inherente waarde van de Friese taal en cultuur?

De leden van de D66-fractie ondersteunen de wens van DINGtiid en de provinciale staten
van Fryslân om met een breed gedragen langetermijndoelen voor het Fries te komen waar
in gezamenlijkheid aan kan worden gewerkt. Deze leden zijn benieuwd of de Minister
bereid is er bij DINGtiid op aan te dringen dat deze processen bij voorkeur tot een
gezamenlijke breed gedragen, heldere uitkomst zouden leiden?

DINGtiid

De leden van de D66-fractie hebben kennisgenomen van de zorgelijke conclusie van DINGtiid
dat het huidige BFTK-proces tot een te hoge werkdruk leidt. DINGtiid doet een aantal
voorstellen om het proces te stroomlijnen. Deze leden vragen hoe de Minister daar
uitvoering aan geeft. Is inmiddels bij beide overheden geborgd dat er voldoende structurele
personele inzet en continuïteit van kennis aanwezig is? En hoe reflecteert de Minister
op de positie van DINGtiid in het BFTK-proces? Onderstreept de Minister het belang
van een gelijkwaardige rol van Rijk en provincie jegens DINGtiid en vice versa? Zo
ja, wat zal de Minister doen om dat te bewerkstelligen?

Onderwijs en onderzoek

De leden van de D66-fractie vinden het van groot belang dat er een integrale visie
en ambitie is voor het Friese taalonderwijs, de kennisinfrastructuur voor de Friese
taal en cultuur en een doorlopende leerlijn van peuter tot promovendus. DINGtiid concludeert
dat er weinig samenhang zit in de BFTK-visie op het onderwijs. Deze leden zijn zich
ervan bewust dat de bevoegdheid voor het onderwijs met name bij de provincie Fryslân
belegd is, maar vragen de Minister om bereidheid waar mogelijk te ondersteunen om
het beste onderwijs te realiseren. Deelt de Minister de zorg dat de onderwijsdoelen
in de BFTK ook buiten zicht dreigen te raken als de doelen van het Taalplan Frysk
2030 niet gehaald worden?

De Minister stelt het Fries en het Nederlands als gelijkwaardige talen in de provincie
Fryslân te zien. De leden van de D66-fractie zien in de omgang met de voorschoolse
opvang echter een inconsistentie. Het Nederlands is in de voorschoolse opvang een
verplichting, het Fries een optie. Deze leden vinden dat niet uit te leggen als een
gelijkwaardige positie voor beide talen. Is de Minister van mening dat kinderen in
Fryslân een gelijkwaardige taalontwikkeling in beide talen verdienen? Welke maatregelen
neemt de Minister om de gelijke positie van beide talen in de voorschoolse fase te
bevorderen? Ziet de Minister de meerwaarde voor de taalbevordering van meertalig opgroeien,
juist om taalachterstanden weg te nemen? Acht de Minister de positie van het Fries
in de voorschoolse opvang van belang?

De leden van de D66-fractie vinden het van belang dat alle Friese kinderen hun eigen
moedertalen goed kunnen leren. Deelt de Minister het standpunt van DINGtiid dat er
geen onwenselijke administratieve drempel moet worden opgelegd aan vmbo-scholen voor
het opnemen van het leergebied Friese taal en cultuur? Binnenkort komt de Rijksuniversiteit
Groningen (RUG) met een nieuwe bachelor Fries. Deze leden vragen de Minister of zij
toe kan zeggen dat er een volwaardige (180 studiepunten/ECTS), duurzame en toegankelijke
bachelor Fries komt?

Rechtspraak en gevangenissen

De leden van de D66-fractie hadden graag kennis willen nemen van afspraken over de
rechtspraak en de reactie van de Minister op de DINGtiid-adviezen daarover. Deze blijken
echter te ontbreken. Deze leden vragen of de Minister die reactie alsnog kan geven
en vragen of de Minister bereid is om de positie van Friestalige rechtszoekenden te
beschermen? Is de Minister van mening dat Friezen Fries mogen spreken in de rechtspraak?
Is de Minister ook van mening dat juist de rechtspraak recht dient te doen aan de
rechtspositie van Friestalige rechtszoekenden? Deze leden vragen de Minister op welke
termijn er sprake zal zijn van volledige tweetalige rechtspraak in Fryslân.

De leden van de D66-fractie hebben met belangstelling kennisgenomen van het antwoord
op de door hen geagendeerde kwestie van een Friese gedetineerde die het verboden werd
Fries te spreken. Deze leden waren verbaasd dat, ook in algemene zin, een Nederlandstalige
gedetineerde andere taalrechten heeft dan een Friestalige gedetineerde. Welke maatregelen
neemt de Minister om de taalrechten van Friestalige gedetineerden gelijk te stellen
aan die van Nederlandstalige gedetineerden? Deze leden concluderen dat deze casus
zich vaker voor kan doen, waarbij gedetineerden afhankelijk zijn van of de penitentiaire
inrichting een contract heeft met een tolkenbureau dat afspraken heeft met Friestalige
tolken. Het bevreemdt hen dat de Minister de Kamer heeft gemeld dat er geen Friestalige
tolk beschikbaar was, terwijl er wel Friestalige tolken beschikbaar waren, maar daar
geen afspraken mee waren gemaakt. Hoe reflecteert de Minister daarop?

De leden van de D66-fractie concluderen dat veelvuldig correspondentie tussen kabinet
en Kamer over de inzet van (Friese) tolken nog niet tot een oplossing hebben geleid
voor het probleem. Wat heeft de Minister nodig om dit probleem op te lossen? Deze
leden vragen of de Minister bereid is om bij de tussenevaluatie aan de Kamer te rapporteren
over de praktijk van de Friese tolken door met tolken en belangenorganisaties in gesprek
te gaan.

Friezen buiten Fryslân en samenwerking met Caribisch Nederland

De leden van de D66-fractie zijn verheugd om kennis te nemen van de versterking van
de positie van het Papiaments, mede met dank aan de provincie Fryslân, in het Europees
Handvest voor Regionale Talen en Talen van Minderheden. Deze leden vragen wanneer
de verdere versterking van het Fries in het Handvest af wordt gerond? Zij vragen daarnaast
aandacht voor de positie van Friezen buiten Fryslân. Is de Minister bereid om in te
gaan op de adviezen van DINGtiid over de positie van Friezen buiten Fryslân?

Overige

De leden van de D66-fractie zijn benieuwd wanneer de motie Romke de Jong c.s. (Kamerstuk
36 200 VII, nr. 128) over het onderzoeken hoe de wettelijke zorgplicht en verantwoordelijkheid voor de
Friese taal en cultuur zal worden uitgevoerd. Zij hebben in het DINGtiid-advies over
een landelijke permanente commissie Fries geen voorstellen gezien die invulling geven
aan dit breedgedragen verzoek voor een tijdelijk onderzoek van de Kamer. Wanneer komt
de Minister met een reactie op het DINGtiid-advies over een Landelijke Commissie Frysk?
Zal de Minister in haar reactie alsnog aangeven wél uitvoering te geven aan de door
de Kamer aangenomen motie Romke de Jong c.s. voor het uitwerken van de wettelijke
gedeelde zorgplicht?

De leden van de D66-fractie hebben met belangstelling kennisgenomen van het voorstel
van voormalig Minister De Jonge om taal explicieter als discriminatiegrond op te nemen.
Op welke termijn verwacht de Minister daartoe een voorstel te doen aan de Kamer?

Is de Minister bereid om de Kamer in beide Rijkstalen van een antwoord te voorzien
in dit schriftelijke overleg?

Vragen en opmerkingen van de leden van de BBB-fractie

De leden fan de BBB-fraksje fine it Frysk in weardefol en wêzentlik ûnderdiel fan
de Nederlânske taal – en kultuerskiednis. It Frysk is net allinnich in middel ta kommunikaasje,
mar ek in drager fan identiteit, ferbûnens en histoarysk besef. It behâld en it befoarderjen
fan it Frysk fertsjinje dan ek oanhâldend omtinken en ynset, sawol op bestjoerlik
as maatskiplik niveau.

De leden fan de BBB-fraksje lêze dat mei de Bestjoersôfspraak Fryske taal en kultuer
(BFTK) 2022–2028 de ynset foar it beskermjen en befoarderjen fan de Fryske taal en
kultuer fersterke is. Sy konstatearje dat it Ryk hjirfoar 18 miljoen euro beskikber
stelt. De leden freegje oft dit bedrach tarikkend achte wurdt en op hokker wize de
ferdieling fan de middels foarmjûn wurdt, sadat dy effektyf bydrage oan de doelen
dy’t steld binne.

De leden fan de BBB-fraksje freegje omtinken foar de strukturele boarging fan de Fryske
taal binnen it ûnderwiis. Sy stypje de oanbefeling fan DINGtiid om ûnderwiissambysjes
foar it Frysk op alle niveau’s yn gearhing te beskôgjen. Sy freegje hoe’t it kabinet
de trochgeande learline foar it Frysk konkreet fersterkje wol en hokker maatregels
troffen wurde om it fak Frysk oantrekliker te meitsjen foar studinten en dosinten.

Fierder konstatearje de leden fan de BBB-fraksje dat DINGtiid derop wiist dat der
te min gearhing sit yn de BFTK-fyzje op it ûnderwiis en dêrom foarstelt om in aparte
ûnderwiisnotity op te stellen. Sy wize derop dat de provinsje Fryslân mei it Taalplan
Frysk 2030 al in gearhingjende ûnderwiisfyzje ûntwikkele hat foar de trochrinnende
learline fan de Fryske taal en dat de provinsje boppedat in wichtige bestjoerlike
ferantwurdlikheid draacht foar it Fryske taalûnderwiis. De leden fan de BBB-fraksje
freegje de Minister dêrom te befêstigjen dat it Taalplan Frysk 2030 de liedende ûnderwiisnotity
is foar it Fryske taalûnderwiis. Dêrneist fernimme se graach oft de Minister de soarch
dielt dat it net beheljen fan de doelen út it Taalplan Frysk 2030 derta liede kinne
soe dat ek de ûnderwiisdoelen fan de BFTK bûten berik reitsje.

As lêste wize de leden fan de BBB-fraksje op it belang fan in strukturele ferankering
fan de Fryske taal yn de learare-opliedings. Sy stelle foar om studinten dy’t harren
oplieding yn Ljouwert folgje, de Fryske taal op te nimmen yn it ûnderwiisprogramma.
Yn it ferline waard oppere dat dit in drompel foarmje kinne soe foar studinten fan
bûten de provinsje, mar yn oare Europeeske regio’s mei lytsere talen blykt dat krekt
in fanselssprekkendheid en suksesfol ûnderdiel fan de oplieding te wêzen. De leden
fan de BBB-fraksje binne fan betinken dat it opnimmen fan de Fryske taal net allinnich
bydraacht oan learkrêften dy’t genôch foech hawwe, mar ôfstudearren ek in ekstra kwalifikaasje
biedt dy’t harren sterker makket op de arbeidsmerk. Sy freegje de Minister dêrom hoe’t
sy tsjin dit foarstel oansjocht en oft sy ree is om te ûndersykjen hoe’t dit struktureel
ynfierd wurde kin.

De leden fan de BBB-fraksje fine it essinsjeel dat it Frysk net allinnich in formele
erkenning krijt, mar ek werklik tapast wurdt yn it bestjoerlik ferkear en de rjochtspraak.
Sy freegje hoe’t it kabinet útfiering jout oan de advizen fan DINGtiid om it Frysk
faker te brûken yn juridyske prosedueres en hoe’t de bewustwurding ûnder oerheidsynstânsjes
hjiroer fergrutte wurdt. Dy leden konstatearje dat Fryske rjochtssykjenden noch altyd
net sûnder tûkelteammen yn it Frysk harren rjocht fine kinne, nettsjinsteande it feit
dat it Frysk wetlik in folweardige rjochts – en bestjoerstaal is yn de provinsje Fryslân
en de byhearrende rjochtsgebieten. Sy freegje de Minister oft hy it stânpunt dielt
dat de oerheid Fryske rjochtssykjenden werklik by steat stelle moat om sûnder obstakels
diel te nimmen oan de rjochtsgong yn de Fryske taal. Dêrneist wolle sy witte oft de
Minister fan betinken is dat de rjochtspraak / oerheid hâlden is oan ynternasjonale
ferdragen, lykas it Ramtferdrach oangeande de beskerming fan nasjonale minderheden,
en hokker stappen hja set om neilibbing dêrfan te befoarderjen. En is de Minister
ree om by de tuskenevaluaasje oan de Keamer te rapportearjen oer de praktyk fan de
Fryske tolken troch mei tolken en belange-organisaasjes yn petear te gean?

De leden fan de BBB-fraksje hawwe fernommen dat de Minister earder tasein sjen te
sillen nei de ratifikaasje fan oanfoljende artikels yn it Europeesk Hânfêst foar Regionale
Talen en Talen fan Minderheden. Dy leden fernimme op dat der yntusken stappen set
binne foar it Papiamintsk, wêrby’t artikels ûnder Diel 3 fan it Hânfêst ratifisearre
binne dy’t foar it Frysk noch net fêstlein binne. De leden freegje de Minister wannear’t
sy ferwachtet dit proses foar it Frysk ôf te rûnjen en hokker konkrete ferfolchstappen
hja dêryn foarsjocht. Sy ferwize dêrby nei de Sânde rapportaazje fan Nederlân oangeande
it Europeesk Hânfêst foar regionale talen of talen fan minderheden en de Oanbiedingsbrief
by de kabinetsreaksje Nederlân Europeesk Hânfêst foar regionale talen of talen fan
minderheden en it Ramtferdrach oer de beskerming fan nasjonale minderheden.

De leden fan de BBB-fraksje hawwe fernommen dat de amtsfoargonger fan de Minister
earder oanjûn taal eksplisyter as diskriminaasjegrûn yn de wet opnimme te wollen.
Sy freegje de Minister oft dit kloppet en freegje de Minister of, en op hokker termyn
sy ferwachtet in wetsfoarstel dêrta by de Twadde Keamer yn te tsjinjen. Dêrneist fernimme
sy graach hokker stappen de Minister ûndernimt om diskriminaasje op basis fan taal,
wêrûnder it Frysk, yn de praktyk foar te kommen en te bestriden.

De leden fan de BBB-fraksje lêze dat boargerpartisipaasje in wichtige pylder foarmet
binnen de BFTK. Sy stypje inisjativen lykas Stim fan Fryslân en freegje op hokker
wize Fryske ynwenners struktureel belutsen bliuwe by de útfiering en evaluaasje fan
de ôfspraken. Dêrneist freegje sy hoe’t jongeren, mei troch it inisjatyf Asega’s,
noch aktiver belutsen wurde kinne by it Fryske taalbelied.

De leden fan de BBB-fraksje freegje om ferdúdliking oer de monitoaring en evaluaasje
fan de BFTK. Sy lêze dat dêrby de Fryske Taalatlas en de njoggen pylders fan it UNESCO-taalfitaliteitsmodel
brûkt wurde. Hja freegje hoe’t dy ynstruminten konkreet bydrage oan it mjitten fan
de fuortgong en oft oanfoljende metoaden oerwage wurde om it effekt fan it belied
skerper yn kaart te bringen. Dêrneist freegje sy oft it wol foldwaande is dat provinsje
en ryk mar twa kear yn it jier mei-inoar oerlizze. Ek freegje sy oft it net te lang
duorret dat de evaluaasje pas yn 2026 plakfynt.

De leden fan de BBB-fraksje fine it wichtich dat it Frysk syn plak behâldt yn de media
en sjoernalistyk. Sy stypje de ûntwikkeling fan in HBO-minor Fryske sjoernalistyk
en freegje hoe’t de ynstream fan studinten garandearre wurdt. Ek freegje sy hokker
stappen set wurde om de kwaliteit fan it Frysk yn de media te ferbetterjen en oft
oanfoljende maatregels nedich binne om it brûken fan de Fryske taal yn de skreaune
en sprutsen parse te befoarderjen. De leden fan de BBB-fraksje priizgje de Fryske
nijsmedia dy’t harren ynspanne om it oandiel Frysk yn de skreaune parse te fergrutsjen,
lykas Omrop Fryslân.

De leden fan de BBB-fraksje freegje oft it mooglik is dat it Ryk in rol spilet yn
it beskikber meitsjen fan de Fryske taal yn platfoarms lykas Duolingo, sadat it Frysk
tagonkliker wurdt foar in breder publyk.

As lêste wolle de leden fan de BBB-fraksje witte wat de stân fan saken is wat de moasje
fan de leden Bevers en Van der Molen (Keamerstik 36 200 VII, nr. 132) oanbelanget by de nije bestjoersôfspraak Fryske taal en kultuer ûndersykje oft de
ynstelling fan in lanlike «kommisje Frysk» mooglik is.

De leden fan de BBB-fraksje bliuwe harren ynsetten foar in sterke posysje fan it Frysk
en sjogge út nei it beäntwurdzjen fan harren fragen.

De leden van de BBB-fractie vinden het Fries een waardevol en wezenlijk onderdeel
van de Nederlandse taal- en cultuurgeschiedenis. Het Fries is niet alleen een middel
tot communicatie, maar ook een drager van identiteit, verbondenheid en historisch
besef. Het behoud en de bevordering van het Fries verdienen dan ook voortdurende aandacht
en inzet, zowel op bestuurlijk als maatschappelijk niveau.

De leden van de BBB-fractie lezen dat met de BFTK 2024–2028 de inzet voor het beschermen
en bevorderen van de Friese taal en cultuur is versterkt. Zij constateren dat het
Rijk hiervoor achttien miljoen euro beschikbaar stelt. Deze leden vragen of dit bedrag
toereikend wordt geacht en op welke wijze de verdeling van de middelen wordt vormgegeven,
zodat deze effectief bijdragen aan de gestelde doelen.

De leden van de BBB-fractie vragen aandacht voor de structurele borging van de Friese
taal binnen het onderwijs. Deze leden ondersteunen de aanbeveling van DINGtiid om
onderwijsambities voor het Fries op alle niveaus in samenhang te beschouwen. Zij vragen
hoe het kabinet de doorgaande leerlijn voor het Fries concreet wil versterken en welke
maatregelen worden getroffen om het vak Fries aantrekkelijker te maken voor studenten
en docenten.

Voorts constateren de leden van de BBB-fractie dat DINGtiid erop wijst dat er te weinig
samenhang zit in de BFTK-visie op het onderwijs en dat DINGtiid daarom voorstelt om
een aparte onderwijsnotitie op te stellen. Zij wijzen erop dat de provincie Fryslân
met het Taalplan Frysk 2030 reeds een samenhangende onderwijsvisie heeft ontwikkeld
voor de doorlopende leerlijn van de Friese taal en dat de provincie bovendien een
belangrijke bestuurlijke verantwoordelijkheid draagt voor het Friese taalonderwijs.
Deze leden vragen de Minister daarom te bevestigen dat het Taalplan Frysk 2030 de
leidende onderwijsnotitie is voor het Friese taalonderwijs. Daarnaast vernemen zij
graag of de Minister de zorg deelt dat het niet behalen van de doelen uit het Taalplan
Frysk 2030 ertoe zou kunnen leiden dat ook de onderwijsdoelen van de BFTK buiten bereik
raken.

Tot slot wijzen de leden van de BBB-fractie op het belang van een structurele verankering
van de Friese taal in de lerarenopleidingen. Zij stellen voor om voor studenten die
hun opleiding in Leeuwarden volgen, de Friese taal op te nemen in het onderwijsprogramma.
In het verleden werd geopperd dat dit een drempel zou kunnen vormen voor studenten
van buiten de provincie, maar in andere Europese regio’s met kleinere talen blijkt
dit juist een vanzelfsprekendheid en succesvol onderdeel van de opleiding te zijn.
Deze leden zijn van mening dat het opnemen van de Friese taal niet alleen bijdraagt
aan voldoende bevoegde leerkrachten, maar afgestudeerden ook een extra kwalificatie
biedt die hen sterker maakt op de arbeidsmarkt. Zij vragen de Minister daarom hoe
zij tegen dit voorstel aankijkt en of zij bereid is te onderzoeken hoe dit structureel
kan worden ingevoerd.

De leden van de BBB-fractie vinden het essentieel dat het Fries niet alleen een formele
erkenning krijgt, maar ook daadwerkelijk wordt toegepast in het bestuurlijk verkeer
en de rechtspraak. Deze leden vragen hoe het kabinet uitvoering geeft aan de adviezen
van DINGtiid om het Fries vaker te gebruiken in juridische procedures en hoe de bewustwording
hierover onder overheidsinstanties wordt vergroot. Zij constateren dat Friese rechtszoekenden
nog altijd niet zonder belemmeringen in het Fries hun recht kunnen halen, ondanks
het feit dat het Fries wettelijk een volwaardige rechts- en bestuurstaal is in de
provincie Fryslân en de bijbehorende rechtsgebieden. Zij vragen de Minister of zij
het standpunt deelt dat de overheid Friese rechtszoekenden daadwerkelijk in staat
moet stellen om zonder obstakels deel te nemen aan de rechtsgang in de Friese taal.
Daarnaast willen zij weten of de Minister van mening is dat de rechtspraak/overheid
gehouden is aan internationale verdragen, zoals het Kaderverdrag inzake de bescherming
van nationale minderheden, en welke stappen zij zet om naleving hiervan te bevorderen.
Is de Minister bereid om bij de tussenevaluatie aan de Kamer te rapporteren over de
praktijk van de Friese tolken door met tolken en belangenorganisaties in gesprek te
gaan?

De leden van de BBB-fractie hebben vernomen dat de Minister eerder heeft toegezegd
te zullen kijken naar de ratificatie van aanvullende artikelen in het Europees Handvest
voor Regionale Talen en Talen van Minderheden. Deze leden merken op dat er inmiddels
stappen zijn gezet voor het Papiaments, waarbij artikelen onder Deel 3 van het Handvest
zijn geratificeerd die voor het Fries nog niet zijn vastgelegd. Zij vragen de Minister
wanneer zij verwacht dit proces voor het Fries af te ronden en welke concrete vervolgstappen
zij hierin voorziet. Zij verwijzen hierbij naar de kabinetsreactie op het zevende
evaluatierapport over Nederland inzake het Europees Handvest voor regionale talen
en talen van minderheden en het vierde advies over Nederland inzake het Kaderverdrag
voor de bescherming van nationale minderheden van de Raad van Europa (Kamerstuk 36 410 VII, nr. 89).

De leden van de BBB-fractie hebben vernomen dat de ambtsvoorganger van de Minister
eerder heeft aangegeven taal explicieter als discriminatiegrond in de wet op te willen
nemen. Deze leden vragen de Minister of dit klopt en vragen de Minister of en op welke
termijn zij verwacht een wetsvoorstel hiertoe bij de Tweede Kamer in te dienen. Daarnaast
vernemen zij graag welke stappen de Minister onderneemt om discriminatie op basis
van taal, waaronder het Fries, in de praktijk te voorkomen en te bestrijden.

De leden van de BBB-fractie lezen dat burgerparticipatie een belangrijke pijler vormt
binnen de BFTK. Deze leden ondersteunen initiatieven zoals Stim fan Fryslân en vragen
op welke wijze Friese inwoners structureel betrokken blijven bij de uitvoering en
evaluatie van de afspraken. Daarnaast vragen zij hoe jongeren, mede door het initiatief
Asega’s, nog actiever kunnen worden betrokken bij het Friese taalbeleid.

De leden van de BBB-fractie vragen om verduidelijking over de monitoring en evaluatie
van de BFTK. Deze leden lezen dat hierbij de Fryske Taalatlas en de negen pijlers
van het UNESCO-taalvitaliteitsmodel worden gebruikt. Zij vragen hoe deze instrumenten
concreet bijdragen aan het meten van de voortgang en of aanvullende methodes worden
overwogen om het effect van het beleid scherper in kaart te brengen. Daarnaast vragen
zij of het wel voldoende is dat provincie en rijk slechts twee keer per jaar met elkaar
overleggen. Ook vragen zij of het niet te lang duurt als de evaluatie pas in 2026
plaatsvindt.

De leden van de BBB-fractie vinden het belangrijk dat het Fries zijn plaats behoudt
in de media en journalistiek. Deze leden ondersteunen de ontwikkeling van een hbo-minor
Friese journalistiek en vragen hoe de instroom van studenten gewaarborgd wordt. Tevens
vragen zij welke stappen worden gezet om de kwaliteit van het Fries in de media te
verbeteren en of aanvullende maatregelen nodig zijn om het gebruik van de Friese taal
in de geschreven en gesproken pers te bevorderen. Zij prijzen de Friese nieuwsmedia
die zich inspannen om het aandeel Fries in de geschreven pers te vergroten, evenals
Omrop Fryslân.

De leden van de BBB-fractie vragen of het mogelijk is dat het Rijk een rol speelt
in het beschikbaar maken van de Friese taal in platforms zoals Duolingo, zodat het
Fries toegankelijker wordt voor een breder publiek.

Tot slot willen de leden van de BBB-fractie weten wat de stand van zaken is wat betreft
de motie van de leden Bevers en Van der Molen over bij de nieuwe bestuursafspraak
Friese taal en cultuur onderzoeken of de instelling van een landelijke «commissie
Frysk» (Kamerstuk 36 200 VII, nr. 132) mogelijk is.

De leden van de BBB-fractie blijven zich inzetten voor een sterke positie van het
Fries en zien uit naar de beantwoording van hun vragen.

Vragen en opmerkingen van de leden van de CDA-fractie

De leden van de CDA-fractie vinden het een goede zaak dat wordt gewerkt aan de uitvoering
van de afspraken die zijn vastgelegd in de BFTK. Zij hebben hierover verschillende
vragen aan de Minister.

Allereerst vragen de leden van de CDA-fractie hoe de Minister uitvoering geeft aan
de adviezen van DINGtiid om het BFTK-proces te stroomlijnen. DINGtiid heeft geconcludeerd
dat het huidige proces tot een te hoge werkdruk leidt en heeft voorstellen gedaan
om dit te verbeteren. Deze leden willen weten of inmiddels bij beide overheden geborgd
is dat er voldoende structurele personele inzet en continuïteit van kennis aanwezig
is. Daarnaast vragen zij of de Minister het belang van een gelijkwaardige rol van
Rijk en provincie jegens DINGtiid en vice versa onderstreept. DINGtiid heeft aangegeven
haar wettelijke adviserende taak niet optimaal te kunnen uitvoeren. Zij willen weten
wat de Minister zal doen om dit te bewerkstelligen.

De leden van de CDA-fractie missen in de BFTK een visie over het belang van de Friese
taal. Deze leden vragen of de Minister bereid is om bij de tussentijdse evaluatie
van de BFTK uitgebreider in te gaan op de inherente waarde van de Friese taal en cultuur.
Ook willen zij weten of de Minister het streven naar een tweetalig Fryslân onderschrijft,
waarin zowel het Fries als het Nederlands een gelijkwaardige, volwaardige positie
heeft in alle domeinen van het maatschappelijke leven.

Verder vragen de leden van de CDA-fractie of de Minister bereid is er bij DINGtiid
op aan te dringen dat de simultane processen bij voorkeur tot een gezamenlijke, breed
gedragen en heldere uitkomst zouden leiden. Er is behoefte aan heldere en breed gedragen
langetermijndoelen om effectief beleid te kunnen voeren.

DINGtiid heeft opgemerkt dat het Fries gebaat is bij concrete maatregelen en niet
bij slechts een «streven» of «verkenning». De leden van de CDA-fractie vragen of de
Minister bereid is bij de tussenevaluatie te bezien op welke onderwerpen nog concrete
doelstellingen ontbreken. Ook willen deze leden weten welke maatregelen de Minister
neemt om onderzoek naar de effectiviteit van het taalbeleid op de lange termijn te
bevorderen.

Op het gebied van onderwijs vragen de leden van de CDA-fractie of de Minister onderstreept
dat het Taalplan Frysk 2030 de leidende onderwijsnotitie is voor het Friese taalonderwijs.
Zij maken zich zorgen dat de onderwijsdoelen in de BFTK ook buiten zicht zouden dreigen
te raken als de doelen van het Taalplan Frysk 2030 niet gehaald worden.

In de voorschoolse fase wordt de positie van het Nederlands belangrijker geacht dan
het Fries. De leden van de CDA-fractie vragen welke maatregelen de Minister neemt
om de gelijke positie van beide talen in de voorschoolse fase te bevorderen. Deze
leden willen weten of de Minister de meerwaarde ziet voor de taalbevordering van meertalig
opgroeien, juist om taalachterstanden weg te nemen, en of de Minister de positie van
het Fries in de voorschoolse opvang van belang acht.

DINGtiid heeft stevige kritiek geuit op de werkwijze voor het Fries op vmbo-scholen.
De leden van de CDA-fractie vragen of de Minister het standpunt van DINGtiid deelt
dat er geen onwenselijke administratieve drempel moet worden opgelegd aan het vmbo
voor het opnemen van het leergebied Friese taal en cultuur.

Binnenkort komt de RUG met een nieuwe bachelor Fries. De leden van de CDA-fractie
vragen of de Minister er vertrouwen in heeft dat er een volwaardige (180 ECTS), duurzame
en toegankelijke bachelor Fries komt.

Friese rechtszoekenden kunnen nog altijd niet altijd in het Fries hun recht vinden,
terwijl het wettelijk een volwaardige rechts- en bestuurstaal is in de provincie Fryslân.
De leden van de CDA-fractie vragen of de Minister het standpunt deelt dat de overheid
Friese rechtszoekenden in staat moet stellen om zonder belemmeringen deel te nemen
aan de rechtsgang in de Friese taal. Deze leden willen ook weten of de Minister van
mening is dat de rechtspraak gehouden is aan internationale verdragen zoals het Kaderverdrag
inzake de bescherming van nationale minderheden.

DINGtiid adviseert een structurele relatie aan te gaan met organisaties van groot
belang voor de Friese cultuurinfrastructuur. De leden van de CDA-fractie vragen of
de Minister van mening is dat een verhoogde Rijksinzet voor de Friese taal geenszins
mag leiden tot een verminderde inzet vanuit de provincie Fryslân. Zij willen weten
wat de Minister doet om de provincie Fryslân, indien nodig, aan te spreken op de gedeelde
zorgplicht voor de Friese taal en cultuur.

De leden van de CDA-fractie vragen ook of de Minister bereid is om vanaf de tussentijdse
evaluatie te bezien hoe de positie van Friestaligen buiten Fryslân bevorderd kan worden.
DINGtiid is uitgebreid ingegaan op deze positie, maar de Minister is hier in de reactie
niet op ingegaan.

Het DINGtiid-advies over een permanente Landelijke Commissie Frysk geeft geen uitvoering
aan de motie van de Kamer. De leden van de CDA-fractie vragen wanneer de Minister
met een reactie komt op het DINGtiid-advies over een Landelijke Commissie Frysk. Deze
leden willen weten of de Minister in haar reactie alsnog zal aangeven wél uitvoering
te geven aan de door de Kamer aangenomen motie-Romke de Jong voor het uitwerken van
de wettelijke gedeelde zorgplicht door een commissie.

In aanloop naar de BFTK zijn veel organisaties betrokken geweest vanuit het Friese
veld om tot een gedragen bestuursafspraak te komen. De leden van de CDA-fractie vragen
of de Minister een overzicht kan geven van het tijdpad van de implementatie van de
BFTK.

De Minister heeft eerder toegezegd te zullen kijken naar de ratificatie van aanvullende
artikelen in het Europees Handvest voor regionale talen en talen van minderheden.
De leden van de CDA-fractie vragen wanneer de Minister verwacht dit proces te hebben
afgerond.

Tot slot vragen de leden van de CDA-fractie op welke termijn de Minister verwacht
een wet in te dienen bij de Tweede Kamer om taal explicieter als discriminatiegrond
in de wet op te nemen. De vorige Minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelatie
(BZK) heeft immers aangegeven dit te willen doen.

Vragen en opmerkingen van de leden van de ChristenUnie-fractie

De leden van de ChristenUnie-fractie hebben met belangstelling kennisgenomen van de
brief van de Minister over het advies van DINGtiid betreffende de Bestjoersôfspraak
Fryske taal en kultuer 2024–2028 en Friestalige Journalistiek. Deze leden delen in
de waardering die de Minister in deze brief uitspreekt naar DINGtiid en haar adviezen
omtrent de BFTK 2024–2028. Zij hebben over de brief nog enkele vragen.

Het valt de leden van de ChristenUnie-fractie op dat de Minister in haar brief weinig
erkenning geeft aan de conclusie van DINGtiid dat het huidige BFTK-proces tot een
te hoge werkdruk leidt. Deze leden zijn benieuwd of de Minister op de hoogte is van
deze hoge werkdruk en of er concrete plannen zijn om deze werkdruk te verlagen en
het BFTK-proces te stroomlijnen om te voorkomen dat genoemde plannen en adviezen onuitvoerbaar
worden.

De leden van de ChristenUnie-fractie stellen in overeenstemming met DINGtiid dat er
een visie mist over het belang van de Friese taal. Deze leden zijn overtuigd van de
inherente waarde van de Friese taal voor de cultuur en het levend cultuurhistorisch
erfgoed van Nederland. Zij vragen de Minister of zij zich hier bij aansluit en of
zij bereid is om bij de tussentijdse evaluatie van de BFTK uitgebreider in te gaan
op de inherente waarde van de Friese taal en cultuur. Waarom is de Friese taal en
haar behoud volgens de Minister van belang voor Nederland?

De leden van de ChristenUnie-fractie erkennen, samen met de Minister en DINGtiid,
het belang van onderwijs in het waarborgen van de Friese taal. De Minister geeft aan
dat de infrastructuur van de hele onderwijsketen is verstevigd en dat structurele
en incidentele middelen worden toegekend om dit proces te blijven ondersteunen. Deze
leden zouden graag verdere toelichting ontvangen van de Minister over welke middelen
zij hier spreekt en hoe deze het proces ondersteunen.

De leden van de ChristenUnie-fractie sluiten zich aan bij de zorg van DINGtiid wat
betreft het creëren van onwenselijke administratieve drempels naar aanleiding van
het feit dat scholen die vmbo-onderwijs aanbieden officieel toestemming moeten aanvragen
voor het opnemen van het leergebied Friese taal en cultuur. De Minister gaat niet
in op deze kwestie en dus de vraag aan de Minister of zij deze zorg deelt. Zo ja,
wat zal er gedaan worden om te voorkomen dat administratieve drempels ontstaan?

De brief benoemt dat het Rijk en de provincie middelen beschikbaar zal stellen voor
een bacheloropleiding Fries op de RUG. De leden van de ChristenUnie-fractie vragen
de Minister of zij de komst en het behoud van deze bachelor Fries kan waarborgen.
Dit met het oog op de bezuinigingen op hoger onderwijs die dit kabinet doorvoert en
de uitwerkingen die deze hebben op het aanbod van talenstudies.

De leden van de ChristenUnie-fractie willen graag aandacht vragen voor het feit dat
het nog steeds niet in alle gevallen mogelijk is voor Friese rechtszoekenden om in
het Fries hun recht te halen. In eerdere brieven wees de Minister op het belang van
de afstand tussen de wetgevende en de rechtelijke macht en hield om die reden afstand
van deze problematiek. Toch zijn deze leden ervan overtuigd dat het de taak van de
Minister is om te voorzien in de beschikbaarheid van de Friese taal, aangezien deze
een volwaardige rechts- en bestuurstaal is in de provincie Fryslân. Daarom stellen
zij de volgende vraag: op welke termijn zal er sprake zijn van volledige tweetalige
rechtspraak in Fryslân? Welke acties onderneemt dit kabinet om tweetalige rechtspraak
te realiseren?

Het valt de leden van de ChristenUnie-fractie op dat er nog steeds problemen zijn
met betrekking tot de inzet van Friese tolken. Uit eerdere vragen aan de Minister
van de ChristenUnie-fractie blijkt dat dit probleem al jaren speelt (Kamerstuk 35 300 VII, nr. 114). Daarom willen deze leden vragen of de Minister bereid is om bij de tussenevaluatie
aan de Kamer te rapporteren over de praktijk van de Friese tolken door met tolken
en belangenorganisaties in gesprek te gaan.

De leden van de ChristenUnie-fractie concluderen daarnaast dat de Minister niet ingaat
op de positie van Friestaligen buiten Fryslân, waar de DINGtiid dit wel doet. Om het
behoud van de Friese taal te kunnen garanderen is het ook de verantwoordelijkheid
van de Minister om in te staan voor de positie van Friestaligen buiten de eigen provincie.
Daarom zouden deze de Minister willen vragen om haar licht te laten schijnen op de
positie van Friestaligen buiten Fryslân.

II Antwoord/reactie van de Minister