Antwoord schriftelijke vragen : Antwoord op vragen van de leden Dobbe en Van Nispen over het bericht dat het OM de criminaliteit in de zorg niet meer aan kan en er jaarlijks voor 10 miljard wordt gefraudeerd

Antwoord van Minister Agema (Volksgezondheid, Welzijn en Sport), mede namens de Minister
van Justitie en Veiligheid (ontvangen 9 oktober 2024). Zie ook Aanhangsel Handelingen,
vergaderjaar 2023–2024, nr. 2357.

Vraag 1

Wat is uw reactie op het bericht dat het OM de criminaliteit in de zorg niet meer
aankan en er jaarlijks voor 10 miljard euro wordt gefraudeerd?1

Antwoord 1

Ik vind het een duidelijk signaal vanuit het Openbaar Ministerie (OM). Komende tijd
wil ik mij dan ook inzetten op betere onderlinge samenwerking in de keten, maar ook
op betere preventie van zorgfraudeurs.

Ik wil graag opmerken dat de omvang van zorgfraude door het OM een schatting is. Verschillende
onderzoeken hebben aangetoond dat de omvang van zorgfraude niet goed te kwantificeren
is.

Vraag 2

In hoeverre is het aanpakken van zorgfraude voor u een prioriteit? Zou het niet veel
logsicher zijn om die 10 miljard die we jaarlijks verliezen door zorgfraude te verlagen
dan om miljarden aan zorgbezuinigingen van Rutte IV door te zetten?

Antwoord 2

De aanpak van zorgfraude staat opgenomen in het hoofdlijnenakkoord en is dus een prioriteit.
Ik ga er alles aan doen om zoveel mogelijk malafide zorgaanbieders uit de zorgmarkt
te weren.

Vraag 3

Wat zijn uw plannen om de aanpak van zorgfraude te verbeteren?

Antwoord 3

Mijn ministerie werkt samen met het veld aan maatregelen om instanties in het zorgdomein
beter in staat te stellen om zorgfraude aan te pakken. Een aantal plannen zijn:

– Het gaat bijvoorbeeld om de Wet bevorderen samenwerking en rechtmatige zorg (hierna:
Wbsrz), die ingaat op 1 januari 2025, die de mogelijkheden tot gegevensuitwisseling
verbetert, en de uitbreiding van de vergunningplicht als bedoeld in de Wet toetreding
zorgaanbieders (hierna: Wtza).

– Met het Wetsvoorstel Integere bedrijfsvoering zorg- en jeugdhulpaanbieders (Wibz)
wil ik het aantal weigerings- en intrekkingsgronden van een vergunning uitbreiden,
om zorgaanbieders waarvan niet aannemelijk is dat ze aan de voorwaarden voor het verlenen
van goede en rechtsmatige zorg gaan voldoen te kunnen weren.

– Daarnaast is in september 2023 een pilot afgerond met zorgverzekeraar DSW, de IGJ,
de NZa en het CIBG met als doel de screening aan de voorkant te verbeteren. Wanneer
de vergunningplicht is uitgebreid naar alle instellingen en de extra intrekkings-
en weigeringsgronden op grond van de Wibz zouden worden uitgebreid, wordt bezien welke
aanvullende interventies nog nodig zijn om het net zo goed als mogelijk te sluiten,
conform de uitkomsten van de pilot.

– In het gemeentelijke domein vinden, ondersteund door mijn ministerie, de proeftuinen
«Aanpak zorgfraude» plaats. De opgedane kennis en informatie uit de proeftuinen wordt
via de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) met alle gemeenten gedeeld.

– Verder zijn samen met gemeenten en zorgaanbieders landelijke contractstandaarden ontwikkeld
voor jeugdzorg. Voor maatschappelijke ondersteuning worden deze contractstandaarden
op dit moment ontwikkeld. Daarin worden ook afspraken opgenomen met betrekking tot
fraude, integriteit, toezicht en handhaving.

– Tot slot bereidt de Staatssecretaris voor Langdurige en Maatschappelijke Zorg momenteel
een wetswijziging voor om het toezicht op de kwaliteit van de Wmo 2015 steviger te
verankeren. Aansluitend wordt in samenwerking met de VNG en GGD-GHOR gewerkt aan het
inrichten van een stimuleringsprogramma om het toezicht op de Wmo 2015 te verstevigen
en verder te professionaliseren.

Vraag 4

Hoe reageert u op de uitspraak dat het Ministerie van VWS, gemeenten en andere zorgfinanciers
aan zet zijn «om te zorgen dat de voorkant goed is dichtgetimmerd»? Welke stappen
gaat u zetten om hiermee aan de slag te gaan?

Antwoord 4

Gemeenten kunnen (kwaliteits-)eisen in de verordening opnemen, waar zowel gecontracteerde-
als pgb-aanbieders aan moeten voldoen. Verder maakt de al eerder genoemde Wbsrz, die
naar verwachting op 1 januari 2025 ingaat, het mogelijk voor zorgverzekeraars en gemeenten
om elkaar te informeren over personen of bedrijven waarbij een gerechtvaardigd vermoeden
van zorgfraude bestaat. Tevens wordt de vergunningplicht met het amendement Bushoff
verbreed. Iedere nieuwe zorginstelling moet in de toekomst een vergunning aanvragen.

Ik wil benadrukken dat met screening aan de voorkant, misbruik, fraude en excessen
niet volledig buiten de deur worden gehouden. Ondanks dat op moment van toetsen wordt
voldaan aan alle eisen, kan iemand kwaad in de zin hebben. Ook opleidingseisen, de
Verklaring Omtrent Gedrag (VOG) en andere integriteitsbeoordelingen bieden geen 100%
zekerheid dat fraudeurs de zorg niet weten te vinden. Het is dus niet alleen de voorkant
die op orde moet zijn, maar de hele keten. Wanneer een zorgaanbieder aan de voorkant
aan alle eisen voldoet, is het ook van belang dat de inkopers van de zorg, maar ook de toezichthouders en opsporingsdiensten,
fraude effectief aanpakken. Het gaat dus om het voorkomen, stoppen én bestraffen van
niet-integere zorgaanbieders.

Vraag 5

Bent u het ermee eens dat er voor het terugdringen van zorgfraude vooral moet worden
gefocust op systematische oplossingen om zorgfraude minder makkelijk en aantrekkelijk
te maken, i.p.v. enkel meer toezicht achteraf? Hoe kijkt u bijvoorbeeld naar systematische
oplossingen zoals het tegengaan van de wildgroei van zorgaanbieders, het beperken
van winstuitkeringen in de zorg en het beter vooraf screenen van nieuwe zorgaanbieders?

Antwoord 5

Ja, ik ben het ermee eens dat er ook gefocust moet worden op het minder makkelijk
en minder aantrekkelijk maken van zorgfraude. Daarom zet ik in op de verbetering van
de mogelijkheden tot het screenen en weren van (nieuwe) zorgaanbieders. Door de vergunningsplicht
voor nieuwe zorginstellingen en de voorgenomen uitbreiding van de doelgroep – via
het amendement Bushoff – wordt bijgedragen aan het voorkomen van fraude. Om zorgaanbieders
waarvan het niet aannemelijk is dat zij goede zorg kunnen verlenen te weren en stoppen,
zal het kabinet extra weigerings- en intrekkingsgronden voor de vergunning in het
wetsvoorstel Integere bedrijfsvoering zorg- en jeugdhulpaanbieders opnemen.

Ik ben het eens met de vragenstellers dat commerciële belangen van zorgaanbieders
of investeerders nooit vóór het maatschappelijk belang van zorg en jeugdhulp mogen
gaan. Ik zal daarom in wetgeving vastleggen dat het uitkeren van winst in die sectoren,
waar winstuitkering is toegestaan2, alleen onder een aantal basisvoorwaarden mogelijk is. Deze basisvoorwaarden zullen
samenhangen met de kwaliteit van de geleverde zorg, de rechtmatigheid van declaraties,
de continuïteit van de zorgaanbieder en het voeren van een zorgvuldige en integere
bedrijfsvoering. Ik zal deze aanscherpingen wettelijk vastleggen via het eerdergenoemde
wetsvoorstel Integere bedrijfsvoering zorg- en jeugdhulpaanbieders. Ik verwacht dit
wetsvoorstel in het eerste kwartaal van 2025 aan uw Kamer te kunnen sturen.

Vraag 6

Deelt u de analyse dat de hoge mate waarin zorgfraude voorkomt en de gebrekkige aanpak
daarvan door gemeenten deels wordt veroorzaakt door de wildgroei van tot wel honderden
zorgaanbieders die per gemeente actief zijn? Deelt u de analyse dat inkopen via open
house-constructies deze wildgroei stimuleert en faciliteert? Zo ja, welke stappen
gaat u zetten om deze wildgroei tegen te gaan?

Antwoord 6

Op dit moment wordt een verkenning uitgevoerd naar de effecten van een open house
constructie. Daarin wordt onder meer onderzocht wat het effect is van inkoop via open
house op het aantal aanbieders. Aanleiding van deze verkenning is onder meer de motie
van Kamerleden Peters en Hijink, waarin de regering wordt gevraagd hoe winstuitkeringen,
private-equitybeleggers en open-houseconstructies beperkt, afgeschaft en/of geweerd
kunnen worden binnen de Jeugdwet.3 Deze verkenning wordt uitgevoerd voor de Jeugdwet en Wmo 2015. De resultaten worden
dit najaar door mijn collega, de Staatssecretaris van Jeugd, Preventie en Sport (JPS),
met uw Kamer gedeeld.

Vraag 7

Hoe staat het inmiddels met de uitvoering van de motie-Peters/Hijink, die de regering
verzocht «te verkennen hoe winstuitkeringen, private-equitybeleggers en open-houseconstructies
beperkt, afgeschaft en/of geweerd kunnen worden binnen de Jeugdwet, en dat dan ook
te doen»?4 Wordt de afronding van het onderzoek hiernaar nog steeds verwacht in de zomer van
2024, zoals uw voorganger in antwoorden op eerdere vragen stelde?5

Antwoord 7

Er is en wordt op meerdere manieren uitvoering gegeven aan de motie Peters/Hijink:

– Zoals eerder genoemd, is het onderzoek naar de effecten van inkopen van jeugdzorg
via open house in de afrondende fase. De verwachting is dat de Staatssecretaris Jeugd,
Preventie en Sport, de resultaten in het najaar met uw Kamer kan delen.

– Eind 2023 is bovendien het onderzoeksrapport «Niet integere bedrijfsvoering in de
jeugdhulp» al door de voormalig Staatssecretaris van VWS aangeboden aan de Kamer.
Het onderzoek beoogde onder andere om tot een meer feitelijk beeld te komen van winstuitkeringen
en de rol van private equity binnen de jeugdhulp. Op basis van dit onderzoek lijkt
het risico van winstuitkeringen aan private equity investeerders in de jeugdhulp beperkt.
Er lijkt geen grond om jeugdhulpaanbieders te verbieden hun kapitaalbehoefte te dekken
met investeringsmiddelen van private equity partijen.

Net als, de Staatssecretaris Jeugd, Preventie en Sport, zie ik wel risico’s voor de
kwaliteit en toegankelijkheid van jeugdhulp wanneer aan het realiseren van (uitkeerbare)
winst een groter belang wordt gehecht dan aan de publieke belangen. Maatregelen om
de risico’s op excessieve winstuitkeringen in de jeugdhulp tegen te gaan zijn gewenst,
en ook al ingezet, of in voorbereiding:

– In april 2024 heeft de voormalig Staatssecretaris van VWS het wetsvoorstel «Wet verbetering
beschikbaarheid jeugdzorg» ingediend bij de Tweede Kamer. Dit wetsvoorstel heeft onder
andere als doel om de bestuursstructuur en (transparantie van de) financiële bedrijfsvoering
van jeugdhulpaanbieders en GI’s te versterken. Hierdoor komt er naar verwachting meer
inzicht voor toezichthouders en opdrachtgevers in omzet en liquiditeit van de verschillende
onderdelen van de organisatie. De Nederlandse Zorgautoriteit (NZa) zal toezicht houden
op de verplichtingen tot het voeren van een transparante financiële bedrijfsvoering
en de openbare jaarverantwoording.

– Sinds 1 juli 2024 is de amvb reële prijzen Jeugdwet in werking getreden. De amvb helpt
gemeenten en aanbieders om tot een reële prijs voor de jeugdhulp te komen. De amvb
helpt daarmee ook voorkomen dat er een te hoge prijs aan jeugdhulpaanbieders wordt
betaald voor (goedkopere) lichte jeugdhulp.

– Het eerder genoemde wetsvoorstel «integere bedrijfsvoering zorg- en jeugdhulpaanbieders»
is in voorbereiding. Binnen dit wetsvoorstel worden handvatten opgenomen om mogelijke
ongewenste effecten van private equity aan te pakken. Ook worden voorwaarden geïntroduceerd
aan het doen van winstuitkeringen.

Vraag 8

Hoe reageert u op de oproep aan de Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd (IGJ) om vaker
onaangekondigd bij zorgaanbieders langs te gaan? Is de IGJ van plan om hier meer op
in te zetten?

Antwoord 8

De IGJ voert zowel aangekondigde, als niet aangekondigde inspecties uit. Als de IGJ
een inspectie van tevoren aankondigt, bevatten die bezoeken ook altijd onaangekondigde
elementen. In het Follow the Money-artikel roept het OM de inspectie op om vaker onaangekondigd
op bezoek te gaan om op locatie specifiek te contoleren op valse papieren. Het kan
dan bijvoorbeeld gaan om valse diploma’s en Verklaringen omtrent het gedrag (VOG’s)
van zorgpersoneel. Gelet op de stijging in de afgelopen jaren van het aantal meldingen
over mogelijke fraude met diploma’s en VOG’s, en de risico’s die hierdoor ontstaan
voor de kwaliteit en veiligheid van de zorg, heeft de IGJ aangegeven dat ze op basis
van signalen de diploma's en VOG’s meer controleren. Wat betreft het onaangekondigd
op bezoek gaan, kondigt de IGJ – afhankelijk van het doel van het bezoek – dit wel
of niet aan. Wanneer er sprake is van signalen van deze aard, gaat de inspectie meestal
onaangekondigd op bezoek. De IGJ blijft zorgaanbieders erop wijzen dat zij zelf verantwoordelijk zijn om ervoor te zorgen dat zij geen personeel of ZZP’ers met valse
papieren inzetten. Zorgaanbieders zijn immers eindverantwoordelijk voor de kwaliteit
en veiligheid van de zorg. Bij vermoedens van valsheid in geschrifte dienen zij aangifte
te doen bij de politie en/of een melding te doen bij de IGJ.

Vraag 9

Bent u het ermee eens dat het zeer onwenselijk is dat zorgbemiddelingsbureaus die
frauderen met diploma’s en daardoor ervoor zorgen dat onbevoegd en onbekwaam personeel
in de zorg werkt zich nu in een toezichtsvacuüm bevinden? Zo ja, hoe gaat u ervoor
zorgen dat er voortaan wel toezicht wordt gehouden op zorgmiddelingsbureaus? Welke
toezichthouder gaat hier toezicht op houden?

Antwoord 9

Ja, ik ben het met u eens dat het onwenselijk is dat er zorgbemiddelingsbureaus zijn
die frauderen met diploma’s waardoor er onbevoegd en onbekwaam personeel in de zorg
werkt. De Inspectie van het Onderwijs (IvhO) en IGJ hebben in hun verkenning «Er is meer aan de hand»
6, die ze in samenwerking met de Samenwerkingsorganisatie Beroepsonderwijs Bedrijfsleven
(SBB) hebben uitgevoerd, gemeld dat het toezicht niet in alle gevallen toereikend
is. Naar aanleiding van de verkenning worden op dit moment met diverse partijen gesprekken
gevoerd over vervolgacties in bredere zin. Ik kan niet op de uitkomsten van deze gesprekken
vooruitlopen. Uw Kamer zal hierover dit najaar worden geïnformeerd.7

Vraag 10

Bent u bereid om deze vragen één voor één te beantwoorden?

Antwoord 10

Ja.