Antwoord schriftelijke vragen : Antwoord op vragen van het lid Podt over het bericht «Burgemeesters Apeldoorn en Epe lopen tegen grenzen aan: zelfs criminele Oekraïner eruit zetten mag niet»

Antwoord van Minister Faber – Van de Klashorst (Asiel en Migratie) (ontvangen 11 september
2024).

Vraag 1

Bent u bekend met het bericht «Burgemeesters Apeldoorn en Epe lopen tegen grenzen
aan: zelfs criminele Oekraïner eruit zetten mag niet»?1

Antwoord 1

Ja.

Vraag 2

Herkent u de signalen van deze burgemeesters dat zij beperkt worden in de aanpak van
overlastgevende Oekraïense vluchtelingen? Ontvangt u deze signalen ook uit andere
gemeenten?

Antwoord 2

Ik herken dat een aantal gemeenten kampt met overlast in de gemeentelijke opvang van
Oekraïense ontheemden (GOO). Een deel van deze overlastproblematiek lijkt voort te
komen uit een onderliggende zorgbehoefte, zoals trauma of verslavingsproblematiek.
Voor veel problematiek hebben gemeenten zelf een oplossing, bijvoorbeeld door het
bieden van een passend zorgtraject. Voor een aantal gevallen geven gemeenten aan het
lastig te vinden om passende maatregelen te treffen.

Vraag 3

Deelt u de mening dat de aanpak van structurele overlast belangrijk is voor het behoud
van het draagvlak om Oekraïense vluchtelingen op te vangen?

Antwoord 3

Ja, dit is voor mij een belangrijke reden om gemeenten te ondersteunen in de aanpak
van overlast.

Het Rijk heeft gemeenten vorig jaar een handelingsperspectief geboden met diverse
instrumenten, waaronder een maatregelenpakket, een voorbeeld huishoudelijk reglement
en een handreiking voor het inrichten van regionale time-outlocaties. Ook zijn er
bepalingen toegevoegd aan de Regeling opvang ontheemden uit Oekraïne (hierna: RooO)
die het mogelijk maken leefgeld in te trekken en een (tijdelijk) sober regime op te
leggen na ernstige overtreding van het huishoudelijke reglement of ernstige geweldspleging.

Daarnaast blijkt uit signalen dat een deel van de overlast door ontheemden het gevolg
lijkt te zijn van onderliggende psychische klachten. Om psychosociale problemen in
een vroeg stadium te herkennen, ontheemden met psychosociale problemen te ondersteunen
en hiermee te voorkomen dat deze klachten verergeren, is de inzet van laagdrempelige
psychosociale ondersteuning van belang. Gemeenten kunnen dit financieren via de Bekostigingsregeling
opvang ontheemden Oekraïne (BooO). Verder kunnen gemeenten en zorgverleners terecht
bij het Loket Ontheemden Oekraïne Psychosociale Hulpverlening (LOOP). Dit loket is
in opdracht van het Rijk ingericht en is het aanspreekpunt voor psychosociale hulpverlening
(PSH) aan ontheemden uit Oekraïne. Gemeenten en zorgprofessionals kunnen er terecht
met vragen, voor het vinden van het juiste zorgaanbod bij hun vraag.

Vraag 4

Klopt het dat het voor gemeenten niet mogelijk is om overlastgevende Oekraïners uit
de opvang te verwijderen?

Antwoord 4

Ontheemden uit Oekraïne zijn, net als asielzoekers, op de vlucht voor geweld in hun
land van herkomst. Dat betekent dat, net als bij asielzoekers, bepaalde Europese regels
van toepassing zijn. In het arrest Haqbin van 12 november 2019 heeft het Hof van Justitie
van de Europese Unie geoordeeld dat het beperken of intrekken van de opvangvoorzieningen
op grond van de Opvangrichtlijn niet zo ver mag gaan dat (overlastgevende) asielzoekers
daardoor verstoken blijven van elementaire levensbehoeften zoals huisvesting, voedsel
en kleding. Ook niet als dit slechts tijdelijk is. Gelet hierop is het uit juridisch
oogpunt niet verdedigbaar om, in weerwil van het Haqbinarrest, bij wijze van sanctie
over te gaan tot intrekking van opvang zonder alternatieve opvang te bieden. Wel kan
de gemeente een ontheemde overplaatsen binnen de gemeentegrenzen, en overplaatsen
naar een andere gemeente wanneer er instemming is van die gemeente en van de ontheemde.

Vraag 5

Deelt u de mening dat een «time-outlocatie» waar een overlastgever maximaal twee weken
in mag worden geplaatst geen oplossing biedt voor Oekraïners die structureel overlast
veroorzaken?

Antwoord 5

Time-outlocaties zijn bedoeld om ontheemden die overlast hebben veroorzaakt voor een
korte periode uit hun normale context te halen, zodat rust en veiligheid op de opvanglocatie
terugkeert. Mocht na plaatsing in een time-outlocatie geen gedragsverandering hebben
plaatsgevonden dan kan een gemeente verschillende andere maatregelen overwegen om
overlast te bestrijden en in de toekomst te voorkomen, zoals het opleggen van een
tijdelijk alternatief, soberder opvangregime of het intrekken van leefgeld. Welke
maatregelen meest aangewezen zijn, hangt af van de aard van de overlast en zal in
de meeste gevallen maatwerk moeten zijn.

Vraag 6

Bent u bereid opnieuw te kijken naar de mogelijkheid om ernstig overlastgevende Oekraïners
in de handhaving en toezichtlocatie (htl) te plaatsen, zoals reeds in 2023 door burgemeesters
is gevraagd? Zo nee, waarom niet?

Antwoord 6

Inzet van de htl voor ontheemden is niet zonder meer mogelijk of passend. Het is juridisch,
uitvoeringstechnisch en bestuurlijk zeer complex om htl-plaatsing van ontheemden te
realiseren en zou gepaard gaan met extra uitvoeringslasten voor COA en gemeenten.
Lang niet alle overlastgevende ontheemden zouden in de htl kunnen worden geplaatst:
voor plaatsing in het regime van de htl gelden strenge juridische criteria en bovendien
is slechts een zeer beperkt aantal plekken beschikbaar. Gemeenten zouden een uitgebreid
dossier moeten aanleggen. Plaatsing van ontheemden in de htl van het COA is nu juridisch
niet mogelijk; het vereist complexe aanpassingen van regelgeving. Een deel van de
overlast door ontheemden lijkt voort te komen uit zorgbehoeften waarvoor de htl niet
het juiste instrument is.

Op dit moment verken ik in hoeverre gemeenten de nieuwe maatregelen hebben geïmplementeerd
en wat de effecten hiervan zijn. Op basis hiervan wordt bekeken welke aanvullende
maatregelen eventueel benodigd zijn. Daarbij wordt meegenomen of plaatsing in een
regime zoals de htl alsnog mogelijk gemaakt moet worden.

Vraag 7

Deelt u de mening dat er nu grote verschillen zijn in hoe gemeenten omgaan met opvang
en optreden bij ongewenst gedrag of overlast? En dat het van belang is – voor gemeenten
en Oekraïners in de opvang – dat er ook landelijk duidelijkheid komt over rechten,
plichten en wat te doen bij ongewenst gedrag?

Antwoord 7

Gemeenten hebben de wettelijke taak om ontheemden op te vangen. Daarbij hebben zij
de ruimte om op basis van maatwerk een passende aanpak in te zetten bij overlast.
Wel is het zo dat dit binnen de bepalingen van de Tijdelijke Wet opvang ontheemden
Oekraïne (TWOO) en de RooO uitgevoerd dient te worden. In de RooO is vastgelegd op
welke wijze gemeenten de opvang van ontheemden dienen uit te voeren. Het Rijk ondersteunt
gemeenten zoveel mogelijk bij de opvang van ontheemden.

Vraag 8

Heeft u het handelingsperspectief voor omgang met overlastgevende Oekraïners dat is
opgesteld naar aanleiding van vragen van D66 in december 2022 met de VNG en andere
betrokkenen geëvalueerd?2 Zo ja, welke actie heeft u daarna ondernomen? Zo nee, bent u bereid dat alsnog te
doen?

Antwoord 8

Ik verken op dit moment in hoeverre gemeenten het handelingsperspectief en de nieuwe
maatregelen hebben geïmplementeerd en wat hiervan de effecten zijn. Op basis hiervan
wordt bekeken welke aanvullende maatregelen eventueel benodigd zijn.

Vraag 9

Kunt u deze vragen één voor één en uiterlijk voor het commissiedebat vreemdelingen-
en asielbeleid van 12 september beantwoorden?

Antwoord 9

Ja.