Antwoord schriftelijke vragen : Antwoord op vragen van de leden Vedder, Inge van Dijk en Krul over dat in New Towns als Almere “het sociale cement het stenen cement nauwelijks kan bijbenen”

Antwoord van Minister De Jonge (Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties), mede namens
de Staatssecretaris van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (ontvangen 25 april 2024).
Zie ook Aanhangsel Handelingen, vergaderjaar 2023–2024, nr. 1488.

Vraag 1

Bent u bekend met het radiofragment «Relatief jong Almere heeft met veel problemen te maken» op het NOS Radio 1 Journaal, het fragment over hetzelfde onderwerp op het NOS Achtuurjournaal,
en het rapport waaraan in deze fragmenten aandacht wordt besteed, genaamd «Sociale
veerkracht van Almeerders»?

Antwoord 1

Ja.

Vraag 2

Zou u willen reageren op de bevindingen in dit rapport en in deze reactie ook willen
ingaan op (a) het relatief hoge aantal inwoners met schulden, armoede en laaggeletterdheid,
(b) de mate van eenzaamheid onder alle leeftijdsgroepen, in combinatie met de beperkte
aanwezigheid van nabije sociale en familienetwerken, (c) de woon-werkbalans, met als
gevolg veel uitgaande pendel, (d) de clustering van zorgwekkende ontwikkelingen rondom
jongeren, zoals het hoge lerarentekort, schooluitval en jeugdcriminaliteit, (e) hoe
het achterblijven van voorzieningen samenhangt met de snelle groei van Almere en de
financieringssystematiek van het Rijk?

Antwoord 2

Het rapport is in opdracht van de gemeente Almere opgesteld. Het is primair aan de
gemeente Almere om op de inhoud van het rapport te reflecteren. Wel schetst het Ministerie
van BZK de inzet met betrekking tot New Towns. Bij het Nationaal Programma Leefbaarheid
(NPLV) zijn 19 gemeenten betrokken met een stedelijk focusgebied. Behalve aan deze
19 gemeenten wordt op basis van het NPLV ook ondersteuning geboden aan andere gemeenten
met kwetsbare gebieden bij het bevorderen van kansengelijkheid, bestaanszekerheid,
leefbaarheid en veiligheid.1 Deze ondersteuning vanuit het NPLV geldt dus ook voor de New Towns waaronder gemeente
Almere.

Daarnaast wordt op dit moment onder aanvoering van het kennis- en leernetwerk WijkWijzer,
welke verbonden is aan het NPLV, onderzoek uitgevoerd om inzicht te verkrijgen in
de oorzaken van de afnemende leefbaarheid, woonaantrekkelijkheid en sociaaleconomische
status van veel New Towns – ondanks de geleverde beleidsinzet van de afgelopen jaren.
Dit onderzoek zal ingaan op de genoemde aspecten in uw vraag. Voor een reflectie op
de problematiek in de New Towns, worden de resultaten van dat onderzoek afgewacht.

Vraag 3

Zou u willen reflecteren op het feit dat in New Towns als Almere, zoals journalist
Sander van Hoorn het treffend zegt, «het sociale cement het stenen cement nauwelijks
kan bijbenen»? Zou u daarbij willen reflecteren op de vraag in hoeverre en op welke
manier de genoemde sociale uitdagingen samenhangen met dat Almere de snelst groeiende
stad van Nederland is, één van de grootste steden van Nederland is, en dus een zogenaamde
New Town is? Zou u ook de combinatie van deze factoren in uw reflectie willen betrekken?

Antwoord 3

Zoals eerder aan uw Kamer gemeld, heeft een aantal voormalige groeigemeenten zich
verenigd in een netwerk New Towns.2 Deze Kopgroep van New Towns bestaande uit Almere, Capelle aan den IJssel, Nissewaard
en Zoetermeer is hiermee in 2021 gestart om van elkaar te kunnen leren. Tijdens het
New Town congres in 2022 hebben de New Towns samen met het Ministerie van BZK en wetenschappelijke
partijen het leernetwerk Toekomstbestendige New Towns opgericht. Het brede onderzoek
dat nu uitgevoerd wordt door WijkWijzer komt voort uit dit leernetwerk.

Vraag 4 en 5

Zou u willen reflecteren op hoe New Town-problematiek ingrijpt op een gebrek aan sociale
contacten en/of sociale cohesie voor mensen, en dit (mede) de oorzaak is van slechte
(beleefde) gezondheid, verslavingsproblematiek, eenzaamheid, een groter beroep op
de formele zorg en andere sociale ontwikkelingen?

Zou u de voorgaande vraag ook willen beantwoorden in het licht van de ideeën achter
de decentralisatie van taken in het sociaal domein naar gemeenten, zoals de gedachte
dat inwoners in plaats van het inschakelen van formele zorg meer beroep gaan doen
op hun sociale omgeving, en er dus in deze New Towns sprake is van een beperkter aanwezigheid
van sociaal weefsel? Zou u daarbij ook willen ingaan op het toekomstbeeld dat deze
kloof vermoedelijk groter zal worden omdat het ook voor de toekomst de ambitie is
dat inwoners in plaats van het inschakelen van formele zorg meer beroep gaan doen
op hun sociale omgeving en tegelijkertijd de ambities om in New Towns te blijven bouwen
zullen blijven bestaan en het maatschappelijk weefsel en de sociale infrastructuur
hierdoor zullen blijven achterlopen? Welke acties zijn volgens u nodig om deze groeiende
kloof tegen te gaan?

Antwoord 4 en 5

Tot 2040 stijgt de vraag naar zorg sneller dan het aanbod. Dit komt bijvoorbeeld door
het stijgende aandeel ouderen en chronisch zieken terwijl sprake is van een groot
personeelstekort. Daarom hebben de bewindspersonen van VWS met het Integraal Zorgakkoord
(hierna: IZA) en het Gezond en Actief Leven Akkoord (hierna: GALA) ingezet om de beweging
van zorg naar welzijn te maken. Bij de uitvoering van deze akkoorden hebben gemeenten
een grote rol. In het GALA zijn afspraken gemaakt om tot een gezonde generatie in
2040 te komen. En is verdere uitwerking gegeven aan de afspraken uit het IZA om in
te zetten op gezondheid, preventie en de samenwerking in het medisch-sociaal domein
op regionaal niveau.

In het GALA zijn onder andere afspraken gemaakt over het tegengaan van eenzaamheid,
het versterken van de sociale basis, mentale gezondheid, kansrijke start en valpreventie.
Op al deze thema’s hebben gemeenten een plan van aanpak opgesteld. Voor de uitvoering
van deze aanpak hebben gemeenten financiële middelen verstrekt gekregen via de brede
SPUK GALA. Het doel van deze aanpak is om zoveel mogelijk in te zetten op en te investeren
in preventie en gezondheid en het hiermee voorkomen van gezondheidsproblemen en het
verminderen van het beroep op de gezondheidszorg. De Staatssecretaris van VWS ondersteunt
gemeenten bij het versterken van de sociale basis, bijvoorbeeld met de uitvoering
van een ondersteuningsprogramma.

Als uitwerking van het IZA zijn in het GALA afspraken gemaakt over het opstellen van
regiobeelden en regioplannen en de bijbehorende inhoudelijke focus. Voor de uitvoering
van deze plannen ontvangen gemeenten structureel extra financiële middelen (€ 150 miljoen
per jaar) via de Specifieke Uitkering IZA (hierna: SPUK IZA). In de plannen, die door
gemeenten en verzekeraars zijn opgesteld, is veel aandacht voor de thema’s gezondheid,
preventie, sociale basis en de verbinding van het medisch en sociaal domein. Juist
om deze gewenste beweging te kunnen maken en tot transformatie van de huidige werkwijzen
te kunnen komen.

De gemeente Almere heeft de mogelijkheid om, gegeven de geschetste problematiek in
de genoemde media, via het IZA en het GALA extra te investeren in preventie, gezondheid
en sociale basis om de genoemde problematiek aan te pakken.

Vraag 6

Zou u willen reflecteren op wat de gedachte «we bouwen geen stad maar een samenleving»
zou moeten betekenen voor gemeenten waar als gevolg van zogenaamde New Town-problematiek
de sociale infrastructuur vaak achterblijft? Hoe kunnen we gemeenschapszin in New
Towns versterken?

Antwoord 6

Bouwen is méér dan alleen woningen neerzetten, volkshuisvesting gaat over gemeenschappen
bouwen. Brede welvaart is de maatstaf om samen te bouwen aan gemeenschappen. Onder
andere via Regio Deals draagt het Ministerie van BZK bij aan de brede welvaart in
gebieden. In Regio Deals werken regionale partijen en het Rijk samen als partners
om de kwaliteit van leven, wonen en werken en leefomgeving van inwoners – de brede
welvaart – te vergroten.3 Via de Regio Deal Nieuw Land is € 18,2 miljoen toegekend aan Almere en Lelystad,
en via de Regio Deal MAINSTAGE is € 5 miljoen beschikbaar gesteld voor de Metropoolregio
Amsterdam, Zaanstad en Almere.4

De regionale woondeals bevatten ook afspraken over gezamenlijke opgaven zoals de inrichting
van de openbare ruimte, de aanleg van wegen en het vernieuwen van wijken.5 Daar waar je – naast je huis en werk – heen gaat om mensen te ontmoeten en samen
te zijn: de vereniging, het buurthuis of een gezellig plein. Die plekken zijn essentieel
voor het vormen van gemeenschappen.

Vraag 7

Zou u de voorgaande vraag ook willen beantwoorden in het licht van het belang van
deze snelgroeiende New Towns voor het aanpakken van nationale uitdagingen zoals de
woningnood? Op welke manier vindt New Town-problematiek weerslag in de financieringssystematiek
van het Rijk? Welke verantwoordelijkheid ziet u voor het Rijk op het gebied van de
genoemde invloed van New Town-problematiek op sociale ontwikkelingen?

Antwoord 7

Via diverse regelingen en subsidies worden financiële middelen beschikbaar gesteld
waar de regio aanspraak op kan maken.6 Op 15 maart 2023 is de woondeal MRA gesloten, waar ook Almere onderdeel van is.7 In deze woondeal staat beschreven dat elke gemeente een fair share neemt van de regionale
bouwopgave. Ook verbinden de gemeenten zich aan de opgave om te zorgen voor voldoende
betaalbare woningen waarbij zij streven om via een reëel tijdpad toe te groeien naar
twee derde betaalbaar segment in de programmering. Hierbij wordt rekening gehouden
met het huidige aandeel betaalbaar en middensegment in de bestaande voorraad.

Het bredere onderzoek om inzicht te verkrijgen in de oorzaken van de afnemende leefbaarheid,
woonaantrekkelijkheid en sociaaleconomische status in veel New Towns wordt naar verwachting
in de zomer van dit jaar afgerond. Omdat er uitdagingen zijn specifiek voor de New
Towns, wordt gehecht aan een gedegen onderzoek die deze bredere problematiek helder
uiteen zet. Voor een inhoudelijke reflectie op de problematiek in de New Towns, worden
de resultaten van dat onderzoek afgewacht.

Vraag 8

Zou in gesprek willen gaan met gemeenten als Almere over de invloed van New Town-problematiek
op de hiervoor genoemde sociale ontwikkelingen en over wat er nodig is om het maatschappelijk
weefsel te versterken?

Antwoord 8

Zoals ook in het antwoord op vraag 1 beschreven, maakt Almere deel uit van het netwerk
New Towns. Met dit netwerk vindt periodiek overleg plaats met het Ministerie van Binnenlandse
Zaken en Koninkrijkrelaties. Zodra het bredere onderzoek afgerond is, zal worden nagegaan
hoe hier passende opvolging aan gegeven kan worden.