Antwoord schriftelijke vragen : Antwoord op vragen van de leden Veltman en Olger van Dijk over het bericht 'Geweld tegen NS-medewerkers weer toegenomen, 'schokkend en onacceptabel''

Antwoord van Staatssecretaris Heijnen (Infrastructuur en Waterstaat) (ontvangen 8 maart
2024).

Vraag 1

Bent u bekend met het artikel «Geweld tegen NS-medewerkers weer toegenomen, «schokkend
en onacceptabel»»?1

Antwoord 1

Ja, daar ben ik mee bekend.

Vraag 2

Heeft u een verklaring waarom het aantal geweldsdelicten tegen NS-medewerkers is toegenomen?

Antwoord 2

Verschillende maatschappelijke ontwikkelingen hebben invloed op de veiligheid in de
trein en op het station. Het is daarom van belang om de ontwikkelingen in de trein
en op het station niet los te zien van deze bredere ontwikkelingen, zoals verharding
in de samenleving. NS meldt dat zij daarnaast een toename ziet van het aantal dak-
en thuislozen, verwarde personen en drank- en drugsgebruikers in de treinen en op
de stations. Deze veroorzaken overlast en agressie en dragen bij aan de stijging van
de cijfers.

In treinen ziet NS dat vooral de agressie tegen haar personeel is toegenomen, meestal
naar aanleiding van de vervoersbewijscontrole.2 Ik keur dat ten zeerste af. Geweld en agressie tegen mensen die in het openbaar vervoer
werken is verwerpelijk. Het openbaar vervoer moet veilig zijn. Zowel voor personeel
als reizigers. Ik heb veel respect voor de mensen die ons openbaar vervoer draaiende
houden en baal ervan dat zij te maken krijgen met meer geweldsincidenten.

Vraag 3

Deelt u het gevoel van de leden dat het «Aanvalsplan veilig met de trein' hard nodig
is, mede gelet op deze schrikbarende cijfers?

Antwoord 3

In de loop van 2022 kwamen de eerste signalen dat de eerdere positieve trend van een
dalend aantal incidenten en een toenemend veiligheidsgevoel in het OV sinds de coronapandemie
was omgeslagen. In reactie op deze signalen en onder andere de negatieve trend die
de personeelsmonitor 2022 liet zien, heb ik samen met de vervoerders, decentrale overheden,
ProRail, vakbonden, politie en het Ministerie van JenV een actieprogramma gestart
onder leiding van een onafhankelijk voorzitter van het Centrum voor Criminaliteitspreventie
en Veiligheid.3 Ik heb uw Kamer hier op 26 juli 2023 over geïnformeerd4. Ik onderschrijf daarbij uw gevoel dat vanuit de betrokken partijen extra inzet nodig
is om de ontwikkelingen een halt toe te roepen. Het actieprogramma geeft daarbij invulling
aan de wens voor een bijbehorend plan en hierin samen te werken met het Ministerie
van JenV, zoals ik u in de verzamelbrief OV en Taxi op 8 maart jl. heb geïnformeerd.5

Vraag 4

Hoe gaan andere landen om met geweld tegen treinmedewerkers en zijn er lessen die
we hieruit kunnen trekken?

Antwoord 4

Nederlandse OV-bedrijven hebben met regelmaat contact met buitenlandse OV-bedrijven
om uit te wisselen over de veiligheidssituatie in het OV en de maatregelen die ieder
neemt. NS geeft aan dat ook enkele buitenlandse OV-bedrijven de laatste jaren een
stijging ziet van geweld tegenover personeel. Dit betreft in sommige gevallen specifieke
lijnen waar gericht wordt opgetreden op hotspots en hottimes. Deze informatie gestuurde
aanpak past NS ook toe.

In sommige gevallen kunnen Nederlandse OV-bedrijven lessen trekken uit buitenlandse
initiatieven. Dat wordt dan uiteraard ook gedaan; denk bijvoorbeeld aan het gebruik
van bodycams die ook in verschillende andere landen gebruikt worden in het OV. In
andere gevallen is het niet mogelijk om maatregelen over te nemen vanwege verschillen
in het juridische landschap of een andere vorm van samenwerking met toezicht en handhaving
in het OV. In Nederland zijn OV-boa’s (die werkzaam zijn bij OV-bedrijven) bijvoorbeeld
het eerste aanspreekpunt bij overlast. Indien nodig kunnen zij de politie oproepen.
In verschillende andere landen zijn er geen OV-boa’s, maar is er wel specifieke spoorweg-
of transportpolitie met andere bevoegdheden en instrumenten.

Vraag 5

Wat is de stand van zaken wat betreft de uitvoering van de motie «Aanvalsplan veilig
met de trein» en binnen welke termijn kan deze uitvoering worden verwacht?6

Antwoord 5

In 2023 zijn vervoerders, decentrale overheden, ProRail, vakbonden, politie en de
ministeries van JenV en IenW voortvarend gestart met maatregelen om het OV veilig
te maken voor reizigers en personeel, zoals ik ook bij het antwoord op vraag 3 heb
toegelicht. De maatregelen in dit actieprogramma en de bijhorende samenwerking met
de genoemde partijen zie ik als een invulling van de wens van uw Kamer om met een
plan te komen en hierin samen op te trekken met het Ministerie van JenV. De uitvoering
van deze motie loopt en voor een stand van zaken op de inhoudelijke acties verwijs
ik naar de verzamelbrief OV en Taxi die uw Kamer heeft ontvangen op 8 maart. Verder
blijf ik natuurlijk met alle betrokken partijen in gesprek om het actieprogramma verdere
invulling te geven en te bepalen welke aanvullende afspraken nodig zijn. Tevens blijf
ik uw Kamer periodiek informeren over de ontwikkelingen op het gebied van sociale
veiligheid in het OV.

Vraag 6

Hoe vorderen de gesprekken tussen uw ministerie, J&V en de vervoerders wat betreft
de veiligheid?

Antwoord 6

Ik heb regelmatig bestuurlijke gesprekken met alle betrokken partijen, waaronder met
JenV en de vervoerders. Deze waardevolle samenwerking is in 2020 ook vastgelegd met
het Convenant Sociale Veiligheid in het OV 2020–20257. De samenwerking en de gesprekken zijn voor mij belangrijk zodat ik direct van de
partners hoor welke maatregelen worden genomen en waar verbeteringen te behalen zijn.
Zo is er in de bestuurlijke setting ook meermaals gesproken over het hierboven genoemde
actieprogramma. Binnen die samenwerking zetten we goede stappen, zoals ik uw Kamer
op 8 maart heb geïnformeerd.

Vraag 7

Zijn de maatregelen die de NS extra neemt bij u bekend en hoe helpt u de NS bij het
nemen van deze maatregelen?

Antwoord 7

De NS neemt enkele structurele maatregelen zoals (permanente) ingangscontroles, gericht
cameratoezicht en de informatie-gestuurde inzet van veiligheidspersoneel. Ten eerste
verhoogt NS tijdelijk de instroom van het aantal Veiligheid en Service-medewerkers
met 8,8% om de toegenomen uitval als gevolg van de situatie op de arbeidsmarkt op
te kunnen vangen. Daarnaast is NS in januari 2024 van start gegaan met een pilot met
bodycams voor NS-hoofdconducteurs en servicemedewerkers. Hierbij meldt NS dat 120 NS-medewerkers
vrijwillig aan deze proef meedoen, waarmee de NS het gebruik van de bodycam uitbreidt
ten opzichte van de ruim 700 Veiligheid en Service-medewerkers die de bodycam reeds
dragen. Nieuw treinmaterieel wordt door NS tevens standaard voorzien van cameratoezicht.
NS werkt ten slotte aan het eerder en sneller uitreiken van reis- en stationsverboden.
Deze verboden kunnen worden opgelegd aan (notoire) overtreders en worden door het
OM strafrechtelijk gehandhaafd.

OV-bedrijven zijn primair verantwoordelijk voor de sociale veiligheid in het OV en
zijn vaak het beste in staat om de risico’s in te schatten binnen het gehele OV-netwerk.
In een aantal gevallen hebben OV-bedrijven zoals de NS hulp nodig van de overheid,
bijvoorbeeld om regelgeving aan te passen ter vergroting van het veiligheidsinstrumentarium
van vervoerders. Waar mogelijk ondersteun ik de NS dan ook.

Verder heb ik in 2024, net als in voorgaande jaren, een subsidie van € 2 mln. verleend
voor extra capaciteit van NS veiligheid- en servicemedewerkers. Deze capaciteit kan
vervolgens worden ingezet op plekken met een verhoogd risico op onveiligheid op bepaalde
tijdstippen. Daarnaast compenseer ik samen met het Ministerie van JenV eenmalig voor
de fysieke- en beveiligingsmaatregelen die NS in 2023 heeft genomen om de veiligheid
rondom station Maarheeze te waarborgen. NS wordt voor in totaal 2,3 miljoen euro gecompenseerd.
Ik heb uw Kamer daarover op 8 maart geïnformeerd.

Vraag 8

De NS heeft aangegeven graag bodycams in te willen zetten ter vergroting van de veiligheid;
bent u het eens met de stelling dat deze bodycams een goede aanvulling zou zijn ter
vergroting van de veiligheid van controleurs?

Antwoord 8

De ervaringen met bodycams in andere landen en bij de Nationale Politie zijn positief.
NS heeft aangegeven dat een bodycam een de-escalerend effect kan hebben tijdens een
onveilige situatie en dat het mogelijk ook het veiligheidsgevoel voor NS-personeel
vergroot. Ook geven zij aan dat de beelden van de bodycams, in aanvulling op de reeds
aanwezige camera’s in het OV, gebruikt kunnen worden voor opsporingsdoeleinden door
justitie en politie. Ik vind het positief dat NS met deze proef voor hoofdconducteurs
en servicemedewerkers verkent of ze de veiligheid voor het personeel kan verhogen.

Vraag 9

Kunt u, mede gelet op de ernst van de situatie, deze vragen op korte termijn beantwoorden?

Antwoord 9

Ik doe uiteraard mijn best om uw vragen zo spoedig mogelijk te beantwoorden.