Antwoord schriftelijke vragen : Antwoord op vragen van de leden Paternotte en Veldkamp over het omzeilen van sancties op Rusland via geografische U-bochtconstructies

Antwoord van Minister Bruins Slot (Buitenlandse Zaken) en van Minister Van Leeuwen
(Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking) (ontvangen 1 maart 2024).

Vraag 1

Bent u bekend met het artikel «Drie Nederlanders aangehouden voor levering verboden
goederen aan Rusland, ook invallen in vier andere landen»1 ingezonden op 23 januari 2024?

Antwoord 1

Ja.

Vraag 2

Klopt het dat Nederland in verschillende internationale onderzoeken naar voren komt
als een belangrijke spil in de routes om sancties tegen Rusland te omzeilen?2

Antwoord 2

Gezien de karakteristieken van de Nederlandse economie en infrastructuur met onder
andere havens en relatieve grote high-tech-en financiële sectoren is Nederland potentieel aantrekkelijk voor personen en bedrijven
die moedwillig de sancties willen omzeilen. De overheid en het bedrijfsleven zijn
zich hiervan bewust en handelen daarop met als doel omzeiling te voorkomen en waar
mogelijk aan te pakken.

De Douane handhaaft risicogericht en wisselt waar nodig informatie uit met relevante
partijen om onbedoelde sanctieomzeiling tegen te gaan en doelbewuste sanctieomzeiling
op te sporen. Op basis van handelsdata kan gesteld worden dat de belangrijkste spillen
in de omzeiling van sancties buiten de EU liggen: het merendeel van omzeiling van
EU-producten vindt plaats via tussenhandelaren in derde landen, meestal zonder medeweten
of betrokkenheid van een EU actor.

Vraag 3

Klopt het dat er Nederlandse componenten gevonden zijn door de Oekraïense inlichtingendienst
in Russische wapensystemen?

Antwoord 3

Het klopt dat de Oekraïense overheid, maar ook de Amerikaanse overheid en diverse
NGO’s, hebben aangetoond dat de Russische wapensystemen veel westerse componenten
bevatten, en daar ook in kritieke mate van afhankelijk zijn. Ook componenten van Nederlandse
origine worden daarbij teruggevonden.

Vraag 4

Klopt het dat uit beschikbare Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS)-data blijkt
dat export vanuit Nederland richting landen zoals Oezbekistan, Kazachstan, Kirgizië
en Armenië enorm gegroeid is in de eerste helft van 2023 vergeleken met dezelfde periode
in 2022? Hoe verklaart u deze onnatuurlijke toename?

Antwoord 4

Verschillende onderzoeken (waaronder van CBS) laten inderdaad zien dat handelsstromen
zich verplaatsen in reactie op sancties. Meerdere verklaringen daarvoor worden door
onderzoekers en journalisten aangedragen, waarvan doelbewuste sanctieomzeiling er
één is. Een andere verklaring is dat veel van deze landen voor de ingang van de sancties
veel goederen via Russische distributeurs ontvingen, maar die nu rechtstreeks vanuit
de EU ontvangen. Daarbij is de handel naar de landen in kwestie weliswaar in percentages
enorm toegenomen, maar gaat het in handelsvolume nog steeds om beperkte hoeveelheden.

Nederland en de EU monitoren deze trends, zijn hierover in gesprek met betrokken bedrijven
en overheden en zoeken actief samenwerking met de buurlanden van Rusland om de omzeiling
van Common High Priority Goods (CHP, de goederen die het meest essentieel zijn voor de Russische oorlogsindustrie)
te voorkomen. EU Sanctiegezant David O'Sullivan speelt hierbij een centrale rol, daarbij
actief ondersteund door de lidstaten, waaronder Nederland.

Vraag 5

Deelt u de zorgen dat de toename van export richting de buurlanden van Rusland met
name te verklaren zijn vanuit de constructies waarbij Rusland de werkelijke eindbestemming
is?

Antwoord 5

Of dit «met name» zo is, kan niet met zekerheid gezegd worden, maar de zorg wordt
door het kabinet gedeeld. Deels is deze toename te verklaren door verlegging van handelsstromen
die eerst via Rusland liepen. Hierbij willen wij de kanttekening plaatsen dat de toename
van export van Common High Priority Goodsvan Nederland naar de buurlanden van Rusland qua volume nog steeds zeer beperkt is.

Vraag 6

Bent u het eens dat het zeer onwenselijk zou zijn dat Nederlandse bedrijven de Europese
sancties tegen Rusland omzeilen, en dat het onze positie internationaal schaadt als
blijkt dat wij als doorvoerroute voor (illegale) handel met Rusland gebruikt worden?

Antwoord 6

Zeker. Het tegengaan van omzeiling heeft daarom hoge prioriteit, zowel in de naleving
van sancties als ten aanzien van Europese en internationale samenwerking. Daarbij
is wel de kanttekening van belang dat het merendeel van omzeiling van EU-producten,
en in het bijzonder de goederen die het meest kritiek zijn voor de Russische oorlogsindustrie,
de Common High Priority Goods, plaatsvindt via tussenhandelaren in derde landen, meestal zonder medeweten of betrokkenheid
van een EU actor.

Het ministerie onderhoudt nauw contact met de bedrijven wiens producten in het bijzonder
het doelwit zijn van omzeilingspraktijken. Naast negatieve gevolgen voor Oekraïne
en de ondermijning van wettelijke maatregelen waardoor ook het draagvlak in gevaar
komt, is er ook schade voor de bedrijven wiens goederen worden teruggevonden in Russische
wapens. De bereidheid bij het bedrijfsleven om met het ministerie samen te werken
om dit tegen te gaan is groot.

Nederland pleit er in EU-verband voortdurend voor om omzeiling tegen te gaan door
informatie-uitwisseling, doorontwikkeling van het sanctie-instrumentarium en door
investering in onderzoek en opsporing. Het Non Paper on Russia Sanctions Circumvention3 waarmee Nederland in februari 2023 hierop het voortouw nam in Brussel is hier een
voorbeeld van. De recente aanhoudingen, waarbij internationaal wordt samengewerkt
met in dit geval Duitsland, Letland, Litouwen, Canada, Europol en Eurojust toont hoe
dit werkt in de praktijk. Hier gaat een krachtig signaal van uit dat omzeiling van
sancties niet wordt getolereerd en ernstige consequenties kan hebben voor betrokkenen.

Vraag 7

Welke concrete stappen heeft u gezet om te voorkomen dat componenten enerzijds in
Nederland geproduceerd worden en anderzijds via Nederland terechtkomen in Russische
wapens in de oorlog tegen Oekraïne? Welke verdere stappen bent u voornemens te ondernemen?

Antwoord 7

De teruggevonden componenten betreffen voor het merendeel goederen die een zeer brede
toepassing kennen. De inzet van het kabinet is er niet op gericht om te voorkomen
dat deze componenten in Nederland worden geproduceerd, maar is bedoeld om te voorkomen
dat in Nederland geproduceerde goederen in Rusland terechtkomen. Hiertoe doet het
kabinet in samenwerking met internationale partners onderzoek naar omzeiling, staat
het in nauw contact met bedrijven wier goederen worden teruggevonden in wapenresten
en ondersteunt hen in hun due-dilligence, verbetert het voortdurend de risicogerichte controle op de uitvoer, pleit het in
EU-verband voor correcties op de sanctieverordening die omzeiling ruimte bieden, en
werkt het samen met internationale partners om kennis over de aanpak van omzeiling
zo veel mogelijk af te stemmen.

Voorts zet Nederland in Europees verband in op versterkte gegevensdeling, analysecapaciteit,
diplomatieke outreach en outreach naar het bedrijfsleven. De elfde en twaalfde sanctiepakketten
bevatten een uitbreiding van instrumentarium en individuele maatregelen gericht tegen
omzeiling. Zo gelden er exportbeperkingen tegen bedrijven uit de VAE, Oezbekistan,
Singapore en Hong Kong wegens betrokkenheid bij omzeiling. Het criterium voor oplijsting
gericht tegen omzeiling is verbreed. Onder het twaalfde pakket is een verplichting
opgenomen tot een «No Russia» clausule om de wederuitvoer van EU-gesanctioneerde gevoelige
goederen naar Rusland via entiteiten in derde landen te beperken. Ook is onder het
twaalfde pakket een notificatieplicht ingevoerd voor financiële transacties door in
EU gevestigde bedrijven in eigendom/onder zeggenschap van Russische personen of entiteiten.
Dit zijn belangrijke stappen, maar meer is nodig, waaronder capaciteit bij de EU.
Nederland levert ook daaraan een bijdrage in de vorm van detachering van expertise
bij de Europese Commissie. De EU, lidstaten en internationale partners zullen stappen
moeten blijven zetten, zoals ook Rusland zal blijven doorgaan met creatieve tactieken
om aan producten te komen die onder sancties vallen.

Vraag 8

Bent u bereid om onderzoek te doen naar de bovengenoemde exportstromen, en waar mogelijk
bedrijven die aan sanctieomzeiling doen te sanctioneren? Bent u ook bereid om de exportcontrole
te verscherpen? Zo niet, waarom niet?

Antwoord 8

Het kabinet onderzoekt continu de bovengenoemde exportstromen. Dit gebeurt zowel op
het ministerie zelf als in samenwerking met internationale partners. Het kabinet is
gecommitteerd aan het nemen van beperkende maatregelen tegen bedrijven in derde landen
die EU-sancties omzeilen, ook in lijn met de motie Van der Lee4. Om dergelijke bedrijven toe te voegen aan de sanctielijst is wel consensus nodig
binnen de EU. Besluitvorming over de Rusland-sanctiepakketten geschiedt met unanimiteit.

Exportcontrolemaatregelen zijn al kort na de invasie aanzienlijk aangescherpt, onder
andere door uitgebreide controles op gesanctioneerde goederen en handelsstromen die
een bijzonder risico op sanctieomzeiling met zich meebrengen. Daarnaast is de douane-capaciteit
op dit vlak aanzienlijk uitgebreid en is de relevante afdeling binnen het Ministerie
van Buitenlandse Zaken ook vergroot.

Vraag 9

Bent u bereid ook in Europees verband hierover in gesprek te gaan, om hier ook in
Europees verband tegen op te treden?

Antwoord 9

Ja, dit doet Nederland reeds actief. Een goed voorbeeld hiervan is de stapsgewijze
aanpak van sanctieomzeiling die geïntroduceerd is in het 11e pakket – mede n.a.v.
het Nederlandse non-paper – en de gecoördineerde diplomatieke outreach van de EU Sanctiegezant
David O'Sullivan.

Vraag 10

Kunt u deze vragen beantwoorden voor de vergadering van Raad Buitenlandse zaken d.d.
19 februari 2024?

Antwoord 10

Dit is helaas niet gelukt.