Antwoord schriftelijke vragen : Antwoord van het lid Ceder over het bericht ‘Supermarkteigenaren verplaatsen tabaksverkoop naar eigen speciaalzaken in aanloop naar verbod

Antwoord van Staatssecretaris Van Ooijen (Volksgezondheid, Welzijn en Sport) (ontvangen
28 februari 2024). Zie ook Aanhangsel Handelingen, vergaderjaar 2023–2024, 965.

Vraag 1

Bent u op de hoogte van het artikel «Supermarkteigenaren verplaatsen tabaksverkoop
naar eigen speciaalzaken in aanloop naar verbod», waarin staat dat meerdere supermarkteigenaren
op de hoek van hun supermarkt een tabakswinkel openen om tabaks- en aanverwante producten
te kunnen blijven verkopen en hier een verdienmodel van maken?1

Antwoord 1

Ja.

Vraag 2 en 3

Wordt bijgehouden op welke wijze het aantal tabaksverkooppunten zich ontwikkelt, gezien
het verplichte registratiesysteem pas ingaat per 1 juli 2024, gelijktijdig met het
verkoopverbod voor supermarkten?

Zo ja, wat zijn de zichtbare trends hierin? Hoe hoog is de stijging van het aantal
nieuwe verkooppunten? Daalt het totaalaantal verkooppunten in lijn met de voorspellingen
van het SEO?

Antwoord 2 en 3

SEO Economisch Onderzoek heeft onderzoek gedaan naar de gevolgen voor de tabaksbranche
van het verbod op de onlinetabaksverkoop en de verkoop bij supermarkten.2 Dit rapport bevat een nulmeting over 2020 van het aantal tabaksverkooppunten in Nederland.
In 2022 heeft SEO Economisch Onderzoek een vervolgmeting van het aantal verkooppunten
per eind 2021 gepubliceerd. Er werd eind 2020 op bijna 10.000 locaties tabak verkocht.
Eind 2021 werd er op bijna 9.700 locaties tabak verkocht.3 Vanwege het grote aandeel in de nationale tabaksomzet dat vrijvalt met het verkoopverbod
in supermarkten zullen er aanmerkelijke veranderingen plaatsvinden in deze branche.
SEO Economisch Onderzoek schat in dat het aantal verkooppunten in 2024 daalt tot 4400.
Om de veranderingen in de branche goed te kunnen volgen heb ik ingezet op een registratieplicht.
Op deze manier kan ik de afname van het aantal verkooppunten in de tijd beter volgen
en kan ik tevens exacter in beeld krijgen waar de verkoop van tabaksproducten en aanverwante
producten plaatsvindt. Deze registratieplicht is nog niet gereed. Er geldt al wel
een registratieplicht voor twee typen speciaalzaken die uitgezonderd zijn van het
reclameverbod en het uitstalverbod. De NVWA ziet in dit segment nog geen grote stijgingen.
Eind 2023 waren er 588 van deze speciaalzaken bij de NVWA geregistreerd. Begin 2021
waren dit er 511.4

Vraag 4

Vanaf wanneer is een absolute of relatieve stijging van het aantal nieuwe verkooppunten
voldoende reden om beleid te veranderen?

Antwoord 4

Wanneer de daling van het aantal verkooppunten die wordt bewerkstelligd door het verkoopverbod
op tabak in supermarkten teniet wordt gedaan door nieuw geopende verkooppunten zijn
aanvullende maatregelen nodig. Gezien de demissionaire status van het kabinet laat
ik eventuele besluiten daarover aan een volgend kabinet.

Vraag 5

Wat zouden extra maatregelen kunnen zijn om meer te sturen op het aantal nieuwe verkooppunten,
los van de registratie- of vergunningsplicht?

Antwoord 5

Per 1 juli dit jaar wordt de verkoop van rookwaren in supermarkten verboden, in 2025
is de verkoop van e-sigaretten voorbehouden aan speciaalzaken, in 2030 wordt de verkoop
van tabaksproducten in tankstations verboden en per 2032 is ook de verkoop van tabaksproducten
voorbehouden aan slechts speciaalzaken. Omdat speciaalzaken vrijwel uitsluitend rookwaren
mogen verkopen, zal het aantal winkels waarvoor dit rendabel is aanmerkelijk kleiner
zijn dan het huidige aantal verkooppunten die een breder assortiment kunnen voeren,
zoals blijkt uit de studie van SEO Economisch Onderzoek5. Dit geldt ook voor de nieuw geopende tabaksverkooppunten. Een mogelijke extra maatregel
is het naar voren halen van het moment dat de tabaksverkoop voorbehouden is aan speciaalzaken.

Vraag 6

Bent u voornemens om aanvullende maatregelen te nemen jegens supermarkten die tabaksverkooppunten
verplaatsen naar een plaats zeer vlakbij de supermarkt? Zo ja, aan welke maatregelen
denkt u?

Antwoord 6

Eind 2021 waren er ruim 6.000 supermarkten die tabaksproducten verkochten, winkels
waarvoor dit per 1 juli niet meer toegestaan is. Het openen van nieuwe tabakswinkels
na het verbod op de verkoop van tabak in supermarkten was voorzien in het voornoemde
SEO-onderzoek. Vooralsnog zijn er geen signalen dat het aantal nieuw geopende tabaksverkooppunten
ook maar in de buurt komt van het aantal van 6.000 verkooppunten dat per 1 juli verdwenen
zal zijn. SEO Economisch Onderzoek gaat ervan uit dat uiteindelijk 800 supermarkten
een eigen tabaksverkooppunten zullen openen. Hoewel ik het liefst had gezien dat ondernemers
hun verantwoordelijkheid voor een gezonder Nederland nemen en geen nieuwe tabaksverkooppunten
openen geven de voorliggende cijfers geen aanleiding om aanvullende maatregelen te
nemen tegen supermarkten die vlak bij een nieuw tabaksverkooppunt openen.

Als de verkoop dan toch wordt voortgezet in een aparte winkel die hoofdzakelijk tabak
verkoopt is het gevolg wel dat ex-rokers, stoppers en kinderen minder vaak in aanraking
komen met tabaksproducten vergeleken met de situatie waarbij sigaretten nog verkocht
worden bij de servicebalie in de supermarkt.

Vraag 7

Bent u bereid om in gesprek te gaan met supermarkteigenaren die verkooppunten geopend
hebben of dit voorts van plan zijn?

Antwoord 7

Afgelopen jaar heb ik de branchevereniging van supermarkten, het Centraal Bureau Levensmiddelen,
een brief gestuurd waarin ik naar aanleiding van eerdere signalen van TabakNee stel
dat ik had gehoopt en verwacht dat supermarkteigenaren zich bij het verbod zouden
neerleggen en duurzaam afscheid zouden nemen van de tabaksverkoop. Op grond van de
mij beschikbare cijfers zie ik vooralsnog geen nut in verdere gesprekken.

Vraag 8

Wat vindt u van de ontwikkeling dat gemakszaken, zoals de Primera die een lid uit
de tabaksindustrie in het bestuur hebben, concentratiepunten dreigen te worden, of
al zijn, met de verkoop en voornaamste inkomensbron van verschillende verslavingsmiddelen,
zoals gokartikelen en tabaksproducten?

Antwoord 8

Op het terrein van tabaksontmoediging en het tegengaan van kansspelverslaving heeft
het kabinet verschillende maatregelen genomen die op breed maatschappelijk draagvlak
kunnen rekenen. Zo proberen we burgers te beschermen tegen schadelijke producten.
Tegelijkertijd zien we dat sommige ondernemers nog steeds een verdienmodel zien in
verslavende producten. Ik ben hier oprecht teleurgesteld over. Dat dit wettelijk kan,
maakt het nog niet maatschappelijk wenselijk. Bovendien zal ook de verkoop van tabak
in gemakszaken de komende jaren verder aan banden worden gelegd, totdat in 2032 alleen
in tabaksspeciaalzaken rookwaren mogen worden verkocht.

Vraag 9

Bent u op de hoogte van het feit dat er winkeliers zijn die tot 1 januari 2024 vapes
met smaakjes verkochten, en nu het smaakjesverkoopverbod in is gegaan en er geen registratieverbod
is, over zijn gegaan of gaan op de verkoop van overige tabakswaren?6

Antwoord 9

Ja.

Vraag 10

Wat vindt u van deze ontwikkeling? Bent u bereid om maatregelen te nemen en deze ontwikkeling
tegen te gaan?

Antwoord 10

Het ingezette beleid heeft tot doel het aantal verkooppunten significant te verminderen.
Deze vermindering wordt bewerkstelligd door steeds strengere eisen te stellen aan
winkels die tabaksproducten verkopen, culminerend in het voorbehouden van de verkoop
van tabaksproducten aan speciaalzaken in 2032. Voor de verkoop van e-sigaretten (vapes)
geldt dat deze vanaf 2025 alleen in speciaalzaken verkocht mogen worden. Ook de winkels
die u aanhaalt zullen aan deze eisen moeten voldoen. Aanvullende maatregelen acht
ik niet noodzakelijk.