Antwoord schriftelijke vragen : Antwoord op vragen van de leden Six Dijkstra en Zeedijk over de Nederlandse deelname aan de IPCEI-regeling voor cloudtechnologie

Antwoord van Minister Adriaansens (Economische Zaken en Klimaat) (ontvangen 21 december
2023).

Vraag 1

Kunt u in algemene zin een toelichting geven op de beoogde Nederlandse deelname aan
de IPCEI-regeling voor cloudtechnologie?1
2

Antwoord 1

Het kabinet heeft op 21 september 2021 (Prinsjesdag) uw Kamer geïnformeerd over de
voorgenomen Nederlandse deelname aan het Important Project of Common European Interest
Next Generation Cloud Infrastructure and Services (IPCEI CIS) en de beslissing hiervoor
70 miljoen euro ten behoeve van Nederlandse projecten beschikbaar te stellen. Het
kabinet vindt Europese innovatie op dit terrein van groot belang voor het bedrijfsleven
en met name de maakindustrie die, ook in Nederland, voor processen en productie een
steeds grotere behoefte heeft aan nieuwe, concurrerende en veilige Europese cloudtoepassingen.

Een IPCEI is een geïntegreerd Europees project dat bestaat uit meerdere nationale
projecten van bedrijven en/of onderzoeksinstellingen uit deelnemende lidstaten, dat
beoogt een belangrijke Europese waardeketen te realiseren of in stand te houden. Hierdoor
wordt de Europese autonomie verstevigd. De IPCEI CIS is het eerste belangrijke project
van gemeenschappelijk Europees belang op het gebied van cloud- en edge-computing. Het betreft de ontwikkeling van het eerste interoperabele en vrij toegankelijke
Europese ecosysteem voor gegevensverwerking.

Het project moet zorgen voor de Europese ontwikkeling van gegevensverwerkingscapaciteit,
software en instrumenten voor het delen van gegevens waarmee onderling verbonden,
energie-efficiënte en betrouwbare cloud- en edge-technologie en samenhangende diensten
voor het verwerken van gedistribueerde gegevens kunnen worden ontwikkeld. De innovatie
in het kader van IPCEI CIS zal een nieuw spectrum van mogelijkheden voor Europese
bedrijven en burgers bieden en zo de digitale en groene transitie in Europa bevorderen.

Hiermee past onze inzet binnen de IPCEI CIS bij bestaand beleid, zoals de kabinetsvisie
op datadelen tussen bedrijven3, de Europese datastrategie4 de Strategie Digitale Economie5 en de Europese verklaring voor een nieuwe generatie edge en cloud6. Ook wordt met de IPCEI CIS een aantal marktfalens geadresseerd. Deze economische
problematiek is onder andere door de Autoriteit Consument en Markt (ACM) onderzocht
en beschreven in een uitgebreide marktstudie7. De Nederlandse IPCEI CIS-projecten worden inhoudelijk in de Kamerbrief die gelijktijdig
met deze beantwoording wordt verzonden verder beschreven.

Op basis van een rangschikking zijn drie Nederlandse projecten in aanmerking voor
subsidie gekomen. De Nederlandse projecten maken deel uit van het IPCEI CIS ecosysteem8. Hier is ook door de Europese Commissie over gecommuniceerd bij de aankondiging van
de goedkeuringsbesluiten voor steun aan bedrijven op basis van het IPCEI-steunkader.
Dit is een proces geweest waar door de deelnemende bedrijven, de Nederlandse overheid
en de Europese Commissie zorgvuldig gedurende een periode van twee jaar aan is gewerkt.
Deze subsidie is inmiddels door EZK verstrekt.

Vraag 2

Kunt u een overzicht geven van de waardeketen voor cloudtechnologie van datacenters,
inclusief toeleveranciers, via clouddienstverleners, tot aan gebruikers hiervan?

Antwoord 2

Het gaat bij cloudtechnologie om IT-diensten die via het internet worden aangeboden
waarbij de gebruiker geen hardware en software aanschaft, maar betaalt voor het daadwerkelijke
gebruik van één of meerdere diensten die op de infrastructuur van een cloudaanbieder
draaien. Deze infrastructuur is in de regel in een datacenter gehuisvest. Door deze
opzet kan de gebruiker zijn of haar gebruik makkelijk op- en afschalen.

Clouddiensten worden grofweg in drie categorieën verdeeld: (1) Infrastructuur as a
Service (IaaS), (2) Platform as a service (PaaS) en (3) Software as a Service (SaaS),
waarbij de scheidslijnen tussen die drie niet altijd even scherp te trekken zijn.
Onderstaande afbeelding geeft schematisch weer hoe deze algemene waardeketen van clouddiensten
eruit ziet en wat de verschillende categorieën inhouden. Het is niet mogelijk een
uitputtende beschrijving te geven van de waardeketen van cloud in Nederland.

Figuur 1: Een schematische weergave van de verschillende lagen in cloudtechnologie.
Bron: ACM

Vraag 3

Wat zijn de grootste bedrijven in deze keten in Nederland, Europa en wereldwijd?

Antwoord 3

Clouddiensten worden aangeboden door een aantal van de grootste bedrijven ter wereld,
zoals Amazon, Microsoft en Google. Andere actieve spelers op de Europese en Nederlandse
markt voor clouddiensten zijn bijvoorbeeld IBM, Oracle, VMware, OVHcloud, Scaleway
en het Nederlandse Leaseweb. De grootste cloudaanbieders zijn actief op zowel de IaaS-,
PaaS- en SaaS-laag, en zijn dus verticaal geïntegreerd. De ACM9 stelt vast dat de clouddiensten van de twee grootste partijen, Microsoft Azure en
Amazon Web Services (AWS), in zowel Nederland als Europa, op de IaaS- en PaaS-laag
over een groot marktaandeel beschikken (beide 35 à 40 procent). Google is de sterke
derde speler op de Nederlandse en Europese markt. Er is sprake van een hoge mate van
concentratie op de markt voor clouddiensten. Daarbij leveren Nederlandse bedrijven
vaak diensten gebaseerd op infrastructuur die door derden worden geleverd.

Vraag 4

Op welke control points in de keten heeft Nederland een goede concurrentiepositie
en op welke zouden we die kunnen ontwikkelen?

Antwoord 4

Over het algemeen hebben Nederlandse cloudbedrijven een klein marktaandeel in alle
lagen van de waardeketen, hoewel Nederlandse bedrijven op het gebied van IaaS een
relatief sterkere positie hebben. Daarmee zijn de strategische controlepunten in de
waardeketen van cloudbedrijven, voor zover die er zijn, niet direct de basis voor
de Nederlandse concurrentiepositie. De IPCEI CIS is gericht op het stimuleren van
een nieuwe generatie innovatie edge- en cloudoplossingen, waarbij beoogd wordt dat
de concurrentiepositie van deelnemende Europese bedrijven verbetert. Zo kunnen deze
bedrijven op het gebied van bijvoorbeeld federatieve cloudoplossingen, dus het kunnen
verbinden van clouddiensten van verschillende aanbieders met elkaar, en nieuwe edge-technologieën
een sterkere marktpositie krijgen. Hierbij wordt niet direct een focus gelegd op het
creëren van een sterke positie van specifiek Nederlandse bedrijven, maar wordt gewerkt
aan het creëren van een sterke Europese waardeketen over de verschillende lagen heen.
Europese integratie is ook een voorwaarde om staatssteun onder het IPCEI steunkader
te mogen verlenen.

Vraag 5

Bent u voornemens om (een deel van) de door de Nederlandse regering gereserveerde
€ 70 miljoen in te zetten om een soevereine Nederlandse clouddienst te realiseren?

Antwoord 5

Digitale infrastructuur zoals cloud bestaat uit wereldwijde toepassingen en verbindingen
waarin een uitsluitend Nederlandse (toonaangevende of soevereine) dienst op dit moment
niet voor de hand ligt. Het gaat bij de IPCEI CIS om het behalen van Europese doelstellingen
op het gebied van cloudinnovatie waarbij Nederlandse deelname op basis van kennis,
innovatie en financiering geen vanzelfsprekendheid vooraf is. Het kabinet vindt Nederlandse
deelname echter van groot belang vanuit innovatieoogpunt, maar ook voor het toekomstig
gebruik van te ontwikkelen Europese clouddiensten door Nederlandse (maakindustrie)bedrijven.
Daarom heeft mijn ministerie zich samen met betrokkenen uit de Nederlandse cloudsector,
actief ingezet voor deelname en financiering gereserveerd.

De IPCEI CIS draagt rechtstreeks bij aan de verwezenlijking van verschillende doelstellingen
op het gebied van een digitale, groenere, veiligere, veerkrachtigere en soevereine
economie. De middelen worden ingezet om Nederlandse bedrijven en onderzoeksinstellingen
een bijdrage te laten leveren aan een nieuwe generatie innovatieve cloudoplossingen,
zoals ook beschreven staat in de IPCEI subsidieregeling10. Hiervan kunnen zowel Nederlandse bedrijven als overheden straks gebruik maken.

Vraag 6

Welke governance is van toepassing om te garanderen dat het publieke en private geld
terecht komt bij de juiste bedrijven? Welke rol zullen de regionale ontwikkelmaatschappijen
hierbij spelen?

Antwoord 6

De Nederlandse bedrijven en onderzoeksinstellingen die in de IPCEI CIS subsidie krijgen
zijn geselecteerd op basis van de criteria uit de IPCEI subsidieregeling11. Steun aan individuele bedrijven blijft beperkt tot wat noodzakelijk en evenredig
is en niet zorgt voor marktverstoring. De Europese Commissie heeft zich er van vergewist
dat de staatssteun die bedrijven mogen ontvangen in het kader van het IPCEI steunkader
in overeenstemming is met de subsidiabele kosten van de projecten in relatie tot de
zogenoemde «financieringskloof». Dit zijn de niet rendabele kosten van een project.
De monitoring van de met publieke middelen gefinancierde projecten wordt in Nederland
uitgevoerd door de RVO, hier spelen de regionale ontwikkelmaatschappijen geen rol
bij. Ook op Europees niveau zijn er voor de IPCEI CIS verschillende governance mechanismes
ingericht om te waarborgen dat publieke middelen op een effectieve manier worden ingezet
en het geheel aan Europese projecten goed op elkaar wordt afgestemd. Ook wordt op
Europees niveau ingezet op een transparant, inclusief en sneller ontwerp van belangrijke
projecten van gemeenschappelijk Europees belang.

Vraag 7

In welke mate heeft dit initiatief raakvlakken met andere initiatieven van het Ministerie
van EZK, zoals de Agenda Digitale Open Strategische Autonomie en de Nationale Technologiestrategie?

Antwoord 7

De IPCEI CIS draagt rechtstreeks bij aan de verwezenlijking van verschillende doelstellingen
op het gebied van een digitale, groenere, veiligere, veerkrachtigere en soevereine
economie. Daarmee sluit het ook aan bij de agenda Digitale Open Strategische Autonomie
(DOSA) en de Nationale Technologiestrategie. Europa is momenteel erg afhankelijk van
cloudaanbieders uit derde landen, wat impact kan hebben op onze nationale veiligheid,
ons verdienvermogen en andere maatschappelijke belangen. In het bijzonder is controle
behouden over strategische en gevoelige gegevens een punt van toenemende aandacht.
De doelstelling van het IPCEI-project van het verder ontwikkelen van Europese cloud-
en edge-technologie kan bijdragen aan het verminderen van onze afhankelijkheid.