Antwoord schriftelijke vragen : Antwoord op vragen van het lid Slootweg over het bericht 'Belgische Minister van Financiën schiet spaarders te hulp: 'Dit is een wake-up call''

Antwoord van Minister Kaag (Financiën) (ontvangen 24 oktober 2023).

Vraag 1

Heeft u kennisgenomen van het initiatief van de staatsbon zoals beschreven in het
artikel «Belgische Minister van Financiën schiet spaarders te hulp: «Dit is een wake-up
call»»?1

Antwoord 1

Ja.

Vraag 2

Deelt u de analyse van uw Belgische collega dat op dit moment de rente op een spaarrekening
die banken geven te laag is?

Antwoord 2

Zoals ik ook heb toegelicht in mijn brief van 12 september jl. inzake bankwinsten,
spaarrentes en ECB monetair beleid2, herken ik dat de spaarrentes van banken op dit moment nog beperkt zijn meegestegen
met de ECB-beleidsrente, terwijl de rentes voor leningen, zoals de hypotheekrente,
sneller zijn toegenomen. Deze trend is zichtbaar bij banken in alle EU-lidstaten.
De verhoging van de ECB-beleidsrente werkt doorgaans vertraagd door in spaarrentes.
Hier zijn verschillende verklaringen voor (zie ook antwoord 3). Tegelijkertijd vind
ik het onwenselijk als spaarrentes te veel en te lang achterblijven, omdat spaarders
mee moeten kunnen profiteren van de gestegen rente. In gesprekken met banken heb ik
mijn zorgen hierover besproken en de maatschappelijke verantwoordelijkheid van banken
aan de orde gesteld.3 Verschillende Nederlandse banken hebben hun spaarrentes in de afgelopen maanden (meermaals)
verhoogd.

Vraag 3

Heeft u een verklaring waarom de rente die mensen enerzijds moeten betalen wanneer
ze schulden hebben zo hoog is, terwijl de rente die ze ontvangen zo laag is?

Antwoord 3

Sinds vorig jaar heeft de Europese Centrale Bank (ECB) de beleidsrente voor depositorentes
verhoogd van -0,5% naar 4,00%, met als doel om de inflatie te bestrijden. Voorafgaand
aan deze stijging was er een lange periode met een lage of zelfs negatieve rente.
Banken zijn in deze periode terughoudend geweest met het doorberekenen van de negatieve
beleidsrente naar een negatieve depositorente voor spaarders. Nu de ECB-beleidsrentes
stijgen is er wederom sprake van enige vertraging in de doorwerking naar de depositorente.
Hier kunnen verschillende verklaringen voor zijn. Het is voor banken bijvoorbeeld
relatief duur om spaarrentes te verhogen, omdat een renteverhoging direct geldt voor
het grootste deel van het spaargeld en daarmee direct doorwerkt in de kosten van banken.
Daarentegen werkt een verhoging van de rente op leningen grotendeels vertraagd door
in de inkomsten van banken, omdat de rente op bestaande verstrekte leningen veelal
voor langere tijd vast staat. Daarnaast is er door het ECB-beleid van het afgelopen
decennium veel overtollig geld in de bankensector. Ook is er maar een beperkte uitstroom
van spaargeld bij banken zichtbaar, ondanks dat spaarders soms een hoger rendement
kunnen halen als zij zouden overstappen. De prikkel voor banken om te concurreren
op spaartarieven om daarmee nieuw spaargeld op te halen is daardoor beperkt. Er zijn
studies die suggereren dat een hoge concentratie van een bankensector kan leiden tot
minder concurrentie. Ik heb daarom aan uw Kamer toegezegd om de Autoriteit Consument
en Markt (ACM) te vragen of zij aanleiding ziet om onderzoek te doen naar concurrentie
in de spaarmarkt en de Nederlandse bankensector. Dat vraag heb ik inmiddels aan de
ACM gesteld.

Vraag 4

Hoe beoordeelt u het gegeven dat banken megawinsten maken, maar tegelijkertijd zo
terughoudend zijn met het geven van rente aan mensen die sparen?

Antwoord 4

In het eerste half jaar van 2023 hebben Nederlandse en Europese banken door hogere
rente-inkomsten aanzienlijke winsten geboekt. De gestegen ECB-beleidsrente in combinatie
met de tot dusver beperkte doorwerking naar spaarrentes heeft geleid tot een hogere
nettorentomarge (het verschil tussen uitleen- en spaarrentes). De stijging van de
ECB-beleidsrente volgt als gezegd op een lange periode met een lage en zelfs negatieve
rente, waarin de winstgevendheid van banken onder druk stond. Een goede winstgevendheid
maakt banken aantrekkelijk voor investeerders en kan helpen bij het opbouwen van buffers.
Dit is positief voor de weerbaarheid van de bankensector. Wel vind ik het belangrijk
dat ook spaarders mee profiteren van de hogere rente. De huidige inschatting van de
Europese Banken Autoriteit (EBA) en Europese Centrale Bank (ECB) is dat de spaarrentes
op termijn gaan oplopen en de hoge winsten een tijdelijk fenomeen zijn.4 Zoals toegezegd in mijn brief van 12 september 2023 monitor ik deze ontwikkelingen
en blijf ik hierover ook in gesprek met, onder meer, de Nederlandsche Bank (DNB) en
andere lidstaten.

Vraag 5

Bent u bereid bij DNB na te gaan waar deze megawinsten doorgaans terechtkomen?

Antwoord 5

Banken kunnen hun winsten aanwenden om bijvoorbeeld kapitaalbuffers te verhogen, nieuwe
investeringen te doen, een efficiëntieslag te maken of om uit te keren aan aandeelhouders
via dividend of inkoop van eigen aandelen. Dergelijke keuzes zijn onder normale omstandigheden
aan de bank zelf, en kunnen ook van verschillende factoren afhankelijk zijn. Hierbij
valt te denken aan het niveau van kapitaalbuffers ten opzichte van de minimumeisen,
benodigde investeringen en de aandelenkoers van de betreffende bank. De toezichthouders
DNB en ECB kunnen banken (dringend) adviseren dan wel verzoeken om geen dividenduitkeringen
te doen (zoals bijvoorbeeld tijdens de Covid-19 crisis is gedaan), maar kunnen dit
formeel pas opleggen wanneer hier o.b.v. (verwachte) kapitaaltekorten aanleiding voor
is. Zowel mijn ministerie als DNB volgen de relevante ontwikkelingen en zijn hierover
reeds in contact.

Vraag 6

Hoe beoordeelt u dit initiatief in België?

Antwoord 6

Een direct op burgers gerichte obligatie kent voor- en nadelen. De uitgifte van obligaties
aan particulieren kan bijdragen aan een diversificatie van de investeerders in de
staatsschuld. Tegelijkertijd is een obligatie een belegging die gepaard gaat met risico’s.
Zo moeten burgers zich bewust zijn dat de obligaties in waarde kunnen afnemen als
de marktrentes stijgen.

Vraag 7

Ziet u ook een rol voor de overheid om via staatsbonnen om sparen aantrekkelijk te
maken?

Antwoord 7

Zoals ik heb aangegeven in het commissiedebat van 13 september jl. zal ik uw Kamer
binnen enkele maanden nader informeren over mijn appreciatie van de voor- en nadelen
van mogelijke beleidsopties, waaronder de staatsbon.