Antwoord schriftelijke vragen : Antwoord op vragen van de leden Bontenbal en Slootweg over het bericht 'Het internet is vervuilender dan de luchtvaart, met dank aan alle mails, crypto’s, videogesprekken, streams en de cloud'

Antwoord van Minister Adriaansens mede namens de Staatssecretaris van Binnenlandse
Zaken en Koninkrijksrelaties (Economische Zaken en Klimaat) (ontvangen 10 oktober
2023).

Vraag 1

Bent u bekend met het bericht «Het internet is vervuilender dan de luchtvaart, met
dank aan alle mails, crypto’s, videogesprekken, streams en de cloud»?1

Antwoord 1

Ja, daar ben ik mee bekend.

Vraag 2

Klopt het dat volgens nauwkeurige schattingen het digitale leven goed is voor zo’n
4 procent van de totale wereldwijde uitstoot van broeikasgassen?

Antwoord 2

Er doen vele schattingen de ronde over de uitstoot van digitale technologieën, als
gevolg waarvan verschillende percentages worden gehanteerd. Deze percentages liggen
veelal rond de 4 procent of komen op een lagere inschatting uit. Hieraan ligt ten
grondslag dat de ontwikkelingen op dit gebied snel gaan en deze schattingen vaak verschillen
in hun reikwijdte. Hoewel het percentage wellicht niet met zekerheid te benoemen is
staat vast dat digitale technologie bijdraagt aan de uitstoot van broeikasgassen en
dat de ontwikkeling van deze bijdrage in absolute en relatieve zin verband houdt met
de adoptie van digitale technologieën.

Voor Nederland laat ik momenteel een tweetal onderzoeken uitvoeren, waarin de bijdrage
aan de verduurzaming van Nederland en de uitstoot van Nederlandse digitale sector
wordt meegenomen. Ik zal deze onderzoeken met uw Kamer delen, zoals eerder meegedeeld.

Vraag 3

Heeft u de beschikking over soortgelijke cijfers of schattingen over het energieverbruik
van het digitale leven en welk deel daarvan wordt veroorzaakt door Nederland?

Antwoord 3

Zie antwoord bij vraag 2.

Vraag 4

In hoeverre levert Nederland wereldwijd een positieve of negatieve bijdrage aan de
kosten van het digitale leven, gezien de hoge mate van digitalisering van de Nederlandse
samenleving?

Antwoord 4

Het is niet mogelijk een exact antwoord te geven op de netto bijdrage van de Nederlandse
digitale economie aan de totale mondiale milieukosten van digitalisering. Er is hierbij
sprake van een complexe wisselwerking tussen het intensieve gebruik van digitale producten
en diensten in Nederland en de positieve milieu-impact die het gebruik hiervan kan
opleveren. Bovendien vereist dit een diepgaand inzicht in de precieze locaties van
digitale infrastructuur die gebruikt wordt voor in Nederland gebruikte digitale producten
en diensten.

Ik vind het belangrijk om te benadrukken dat in de Europese interne markt er een vrij
verkeer van goederen en diensten is. De verspreiding van digitale diensten over de
unie en het aanbod van deze diensten is daarmee vanwege het innovatie gedreven karakter
inherent aan verandering en ontwikkeling onderhevig. Mede hierdoor is een feitelijk
juist antwoord op de vraag moeilijk te geven. Bovendien hebben de vigerende beleidskaders
op het gebied van economische ontwikkeling en klimaatmitigatie ook geen specifieke
doelstellingen met betrekking tot de spreiding van digitale diensten over de interne
markt.

In het algemeen kan gesteld worden dat Nederland relatief sterk gedigitaliseerd is.
Het is echter zo dat niet alleen het gebruik maar ook het aanbod van digitale diensten
in Nederland groot is. Een studie van de Europese Commissie over datastromen in de
Unie toont aan dat in Nederland relatief veel data worden verwerkt, ook voor dienstverlening
in andere lidstaten2. Dit heeft onder andere met de hoge kwaliteit van de Nederlandse digitale infrastructuur
en onze positie als internetknooppunt te maken. Deze hoge dataverwerkingscapaciteit
is positief voor de innovatiekracht van het Nederlandse digitale bedrijfsleven. Het
beeld dat deze studie schetst is in die zin onvolledig dat datastromen naar derde
landen hier niet in worden meegenomen. Op basis hiervan kan dus geen volledig beeld
worden geschetst met betrekking tot de relatieve bijdrage die Nederland levert aan
de kosten van het digitale leven.

Vraag 5

Indien er geen of onvoldoende cijfers beschikbaar zijn over de kosten van het digitale
leven in termen van CO2-uitstoot, energieverbruik en elektriciteitsverbruik, bent u bereid onderzoek te (laten)
doen naar deze kosten en deze te delen met de Kamer?

Antwoord 5

Op dit moment beschik ik niet over een integraal beeld van de duurzaamheidseffecten
van onze digitale economie. Zoals eerder aangegeven wordt hier op dit moment onderzoek
naar uitgevoerd. Wanneer deze onderzoeken afgerond zijn zal ik deze delen met de Tweede
Kamer.

Vraag 6

Wordt binnen de Rijksoverheid de digitale voetafdruk gemonitord, om er bijvoorbeeld
voor te zorgen dat overbodige data wordt verwijderd? Zo nee, waarom niet?

Antwoord 6

Er is op dit moment geen beeld van de digitale voetafdruk van de Rijksoverheid. Dit
heeft ermee te maken dat er een overlap is met de andere domeinen van onze bedrijfsvoering.
Het energieverbruik van onze ICT-hardware is bijvoorbeeld opgenomen in het energieverbruik
van onze gebouwen, bijvoorbeeld voor monitors of wanneer medewerkers hun apparatuur
op kantoor opladen.

Op deelaspecten wordt wel onze digitale voetafdruk gemonitord, zoals het energieverbruik
van onze datacenters of de voetafdruk van alle ICT-hardware die we inkopen. In de
Werkagenda Waardengedreven Digitaliseren (4.3.7) heeft mijn collega, de Staatssecretaris
van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, opgenomen dat we duurzaamheidsdata
over onze ICT op het rijks ICT-dashboard zullen plaatsen. Hier wordt momenteel voorbereidend
werk voor gedaan, zoals het valideren en structureren van de betreffende data. In
2023 zullen de eerste gegevens op het dashboard worden geplaatst. Wanneer nieuwe data
beschikbaar komen zal dit verder worden aangevuld.

Daarnaast geeft u aan dat overbodige data mogelijk verwijderd kunnen worden. In de
verschillende programma’s op het gebied van informatiehuishouding binnen het Rijk
wordt hier aandacht aan besteed. Uiteraard wordt daarbij rekening gehouden met wettelijke
kaders als de WOO en de archiefwet. Naast het verwijderen van overbodige data werken
we ook aan het beperken van het ontstaan van overbodige data. Bijvoorbeeld door dataminimalisatie
en het faciliteren van online samenwerking, waarmee mailverkeer en versiebeheer van
documenten wordt beperkt.

Om de digitale voetafdruk van de Rijksoverheid verder te reduceren zullen ook interbestuurlijke
en publiek-private coalities nodig zijn. In de agenda «Coalities voor de digitale
samenleving» staat duurzaamheid dan ook genoemd als één van de vier thema’s. Onderzocht
wordt of en op welke wijze een coalitie van toegevoegde waarde kan zijn op dit thema.

Vraag 7

Deelt u de zorg dat het aandeel energieverbruik en CO2-uitstoot van het digitale leven in absolute zin en als percentage van het wereldwijde
verbruik sterk stijgen zalmet de komst van de 5G- en 6G-netwerken en kunstmatige intelligentie
waarvoor steeds meer rekenkracht en dus energie nodig is?

Antwoord 7

Ja, ik deel deze zorg voor zover het gaat om situaties waar de toename van het gebruik
van nieuwe netwerktechnologieën en AI leiden tot een groter energiegebruik. Ik constateer
dat digitale ontwikkelingen elkaar tegenwoordig in hoog tempo opvolgen en dat de economie
en maatschappij steeds verder digitaliseren. Met een steeds groter deel van onze economische
en maatschappelijke activiteit online is het evident dat energieverbruik en de CO2-uitstoot als gevolg van deze activiteit zullen stijgen wanneer er niet wordt geïnnoveerd
op het gebied van duurzaamheid van deze technologieën. Het is daarom belangrijk dat
nieuwe technologieën zelf ook zo duurzaam mogelijk zijn. Op dit vlak zien wij ook
dat er door bedrijven veel stappen worden gezet, waardoor de toepassing van nieuwe
technologieën niet a priori gelijkstaat met een toenemend energieverbruik.

Vraag 8

Deelt u de mening dat nog flinke stappen gemaakt moeten worden in het monitoren van
de digitale voetafdruk door overheden, bedrijven en consumenten?

Antwoord 8

Bewustwording en betere monitoring van de digitale voetafdruk is een proces dat binnen
alle economische sectoren en activiteiten ontstaat. Voorbeelden van stappen die al
genomen worden zijn bijvoorbeeld de Corporate Social Responsibility Richtlijn (CSRD-richtlijn)
die vanaf 2024 steeds meer bedrijven verplicht om te rapporteren over hun klimaatimpact
en de vierjaarlijkse rapportageplicht die voortkomt uit de energiebesparingsplicht.
Ik deel met uw Kamer dat naast deze voorbeelden nog volop stappen te zetten zijn.

Vraag 9

Bent u bereid te bezien of extra maatregelen nodig zijn om de digitale voetafdruk
van de overheid en bedrijven te monitoren en daarmee ook te verminderen, bijvoorbeeld
via nieuwe wettelijke normen, protocollen of gedragscodes? Wilt u hierover in gesprek
gaan met het bedrijfsleven en de digitale sectoren?

Antwoord 9

Het goede nieuws is dat dit gesprek al volop gaande is. De Nationale Coalitie voor
Duurzame Digitalisering heeft mij afgelopen jaar een Manifest aangeboden met ideeën
voor een duurzame digitale sector. Dit manifest bevat handvatten voor de sector en
overheden om actie te kunnen nemen. Ik vind het belangrijk dat we bij het aanpakken
van dit probleem samenwerken met bedrijven, kennisinstellingen en medeoverheden.

Onder andere op basis van de onderzoeken die nu worden gedaan zal ik uitvoering geven
aan de motie-Kathmann voor een duurzame digitale sector, hierbij is de NCDD een natuurlijke
gesprekspartner. U kunt dit plan eind dit jaar verwachten. Ik kan daarbij nog niet
stellen welke extra maatregelen nodig zijn.

Vraag 10

In hoeverre zijn bedrijven en consumenten zich voldoende bewust van hun digitale voetafdruk?
Vindt u dat er een rol is voor de overheid om dit bewustzijn te vergroten en zo ja,
welke stappen neemt u hiertoe?

Antwoord 10

Zoals ook eerder gesteld: de bewustwording is nog zeker niet compleet binnen samenleving
en bedrijfsleven. Ik wil met mijn collega’s inventariseren welke rol de Rijksoverheid
hierin kan nemen.

Vraag 11

Wat vindt u van het Franse principe Sobriété digitale, digitale gematigdheid, dat staat voor het bewust matigen met sommige digitale technologieën
die weinig toevoegen maar vooral vervuilen?

Antwoord 11

Sobriété digitale is een interessante benadering van digitale ontwikkeling, niet alles
wat kan hoeft immers ook gedaan te worden. Desalniettemin ben ik van mening dat de
overheid terughoudend moet zijn in het sturen op de omvang van maatschappelijke activiteiten
sector. De rol van de overheid ligt primair bij het voorkomen en terugdringen van
negatieve effecten van activiteiten, waarbij steeds zorgvuldig zal moeten worden gekeken
of sturen op de omvang een effectieve optie is. Hoe dit principe dan wel kan worden
toegepast is een vraagstuk waar nog naar gekeken dient te worden samen met betrokkenen
uit maatschappij en economie.

Vraag 12

In hoeverre zou het Sobriété digitale-principe ook in Nederland als uitgangspunt voor nieuw beleid kunnen dienen?

Antwoord 12

Als het gaat om digitaliseringsbeleid binnen de overheid krijgt duurzaamheid een steeds
prominentere plek in de belangenafwegingen, naast bijvoorbeeld belangen als informatieveiligheid,
privacy en dienstverlening. De beleidskeuzes die we maken moeten het immers mogelijk
maken dat we de klimaatdoelstellingen die we onszelf opleggen gaan realiseren.

Als het gaat om beleid richting bedrijfsleven en samenleving zetten we flinke stappen
met de eerdergenoemde energiebesparingsplicht en CSRD-richtlijn. Ik onderschrijf het
belang van bewustzijn over de digitale voetafdruk van bedrijven en de verantwoordelijkheid
die bedrijven hebben. Ik hecht echter ook aan het belang van ondernemersvrijheid.