Antwoord schriftelijke vragen : Antwoord op vragen van de leden Ellemeet en Mutluer over de onterechte verdenking van aanwezigheid bij een klimaatprotest op luchthaven Schiphol

Antwoord van Minister Yeşilgöz-Zegerius (Justitie en Veiligheid) (ontvangen 9 oktober
2023). Zie ook Aanhangsel Handelingen, vergaderjaar 2022–2023, nr. 3636.

Vraag 1

Kent u het bericht1 dat het Openbaar Ministerie (OM) een waarschuwingsbrief heeft gestuurd naar 176 mensen
die zouden hebben deelgenomen aan een klimaatprotest op luchthaven Schiphol? Klopt
het dat dit in een aantal gevallen onterecht is geweest en betrokkenen aantoonbaar
niet in de buurt van deze demonstratie zijn geweest?

Antwoord 1

Ja, wij kennen het bericht en het klopt dat een aantal personen onterecht een waarschuwingsbrief
van het openbaar ministerie (hierna: OM) heeft ontvangen. Daarnaast is het zo dat
acht personen een tweede brief hebben ontvangen van het OM waarin hiervoor verontschuldigingen
worden gemaakt en uitleg is gegeven. Het gaat om mensen die hebben aangegeven niet
aanwezig te zijn geweest bij de genoemde betoging. Onderzoek heeft uitgewezen dat
hun identiteit, gevolglijk hun aanwezigheid bij de betoging op 5 november 2023, onjuist
door de Koninklijke Marechaussee (KMar) is vastgesteld.

Vraag 2 en 3

Kunt u uiteenzetten wat de precieze werkwijze van politie, Koninklijke Marechaussee
en het OM is geweest bij het achterhalen van de identiteit van de demonstranten op
luchthaven Schiphol op 5 november 2022? Welke systemen worden daarvoor gebruikt en
hoe betrouwbaar is deze aanpak? Klopt het dat bij het achterhalen van de identiteit
van betrokkenen ook gebruik is gemaakt van sociale media van betrokkenen én van vrienden
en familieleden? Welke rol speelt (automatische) gezichtsherkenning hierbij? Mogen
dit soort systemen worden toegepast op niet-verdachten?

Waarom zijn betrokkenen niet, voorafgaande aan het verzenden van de gewraakte brief,
door het OM gehoord over de vermeende aanwezigheid bij de bedoelde demonstratie? Wat
is het precieze juridische kader voor deze aanpak en vindt u dit toereikend om een
strafrechtelijke beslissing op te baseren, met als evident risico dat onschuldige
burgers zonder enige vorm van proces als daders van een strafbaar feit worden aangemerkt?

Antwoord 2 en 3

De KMar en het OM hebben ons hierover als volgt geïnformeerd.

Op 5 november 2022 heeft de KMar ongeveer 400 betogers aangehouden op het afgeschermde
terrein van Schiphol-Oost. Het onbevoegd betreden van dit terrein is strafbaar als
misdrijf op grond van de Luchtvaarwet.

De KMar was daarom de aangewezen organisatie om handhavend op te treden op grond van
de aan haar toegewezen wettelijke taak in art. 4, eerste lid, sub c van de Politiewet
2012.

Onderdeel van het reguliere opsporingsproces is het vaststellen van de identiteit
van de aangehouden personen. De wijze van identificatie is in beginsel de verantwoordelijkheid
van de KMar. Overleg hierover met het OM is niet nodig, omdat voor identificatie een
procedure is vastgelegd.2

Een deel van de aangehouden personen werkte mee met de identificatie. Zij hebben zich
geïdentificeerd aan de hand van een identiteitsbewijs, dan wel hebben zij hun vingerafdrukken
laten nemen. Verder heeft een aantal personen hun naam opgegeven, die via een fotovergelijking
is geverifieerd. Het merendeel van de aangehouden personen heeft echter niet meegewerkt
aan de identificatie. Zij waren niet in het bezit van een identiteitsbewijs. Een deel
van hen had bovendien verschillende maatregelen genomen om niet geïdentificeerd te
kunnen worden.

Het bleek, onder andere door toedoen van de betogers zelf, ter plaatse niet mogelijk
kwalitatief hoogwaardige foto´s of vingerafdrukken te nemen door middel van de identificatiezuil
die aangesloten is op de politiesystemen (de zogeheten Progris zuil). Gezien de grote
aantallen aangehouden personen en de beperkte tijd die een opsporingsdienst heeft
om de identiteit van een aangehouden persoon vast te kunnen stellen, is besloten van
de ongeïdentificeerde aangehouden personen een foto te maken. De aangehouden personen
zijn vervolgens allen heengezonden.

Na de heenzending heeft de KMar in overleg met het OM het opsporingsonderzoek voortgezet
met behulp van de gemaakte foto’s. Om tot een identificatie te komen is in deze situatie
de ondersteuning ingezet van een opsporingsambtenaar van de KMar met digitale expertise,
naast de inzet van personeel van Team Vervolg Onderzoeken (TVO). Hierbij is een vergelijking
gemaakt van de door de KMar gemaakte foto’s met afbeeldingen uit politiesystemen (bedrijfsprocessensysteem
en bijbehorende database) en aanvullend van social media en open bronnen. Voor dit
laatste was toestemming gegeven door de officier van justitie.

Het gebruik van social media is in dit onderzoek als volgt toegepast: de op 5 november
2022 gemaakte foto´s zijn vergeleken met de foto´s van personen die lid waren van
openbare fora of social media-pagina´s gelieerd aan XR.

Hierbij is door de KMar, conform art. 55c Wetboek van Strafvordering, bij enkele foto´s
gebruik gemaakt van een gezichtsherkenningsprogramma. Dit programma maakt het mogelijk
om gezichtsafbeeldingen uit de opsporing te vergelijken met een database van gezichten
van verdachten en veroordeelden. De werkzaamheden ten aanzien van de identificatie
op basis van foto’s, via open bronnen, waaronder social media, dan wel politiesystemen,
worden altijd door mensen uitgevoerd en gecontroleerd. Het NFI is niet betrokken geweest
bij de identificatie. Dit is ook niet gebruikelijk.

De grondslag voor de handelingen tot vaststelling van de identiteit, zijn vastgelegd
in art. 27a en 55c Wetboek van Strafvordering (vingerafdrukken en foto’s van verdachten)
en art. 3 en 4, eerste lid onder c Politiewet 2012. Het gebruik van open bronnen (social
media) is juridisch (conform jurisprudentie) toegestaan op grond van de politietaak
artikel 4, eerste lid, sub c Politiewet zolang er sprake is van slechts een geringe
inbreuk op de persoonlijke levenssfeer.

Een aantal personen heeft aangegeven dat zij ten onrechte zijn geïdentificeerd door
de KMar. Om te achterhalen of nog meer personen onterecht zijn geïdentificeerd, is
de KMar in opdracht van het OM bezig om per geïdentificeerd persoon een proces-verbaal
op te maken waarin wordt vastgelegd op welke wijze diegene is geïdentificeerd. Dit
zal naar verwachting in oktober worden afgerond. Vervolgens wordt door het OM gecontroleerd
of de identificatie juist is gedaan. Indien dat niet het geval is, zullen deze personen
hier ook nog een brief over ontvangen.

Gegeven de eerder genoemde omstandigheden, niet in de laatste plaats de opstelling
van de betogers zelf, moet bij dergelijke aantallen aanhoudingen binnen korte tijd
– en uiteraard binnen de grenzen van de wettelijke bevoegdheden –, een bepaalde foutmarge
in het identificatieproces worden geaccepteerd. Dat betreuren we, maar is helaas bij
dergelijke situaties nooit geheel uit te sluiten. Des te belangrijker is een adequate
opvolging door de autoriteiten indien dat voorkomt.

Het OM heeft ons verder laten weten dat in juni 2023 is besloten om slechts vier personen
te vervolgen; de rest van de personen niet. De personen die een waarschuwingsbrief
hebben gehad, zijn door het OM daarom niet als verdachte geregistreerd. Er was daarom
ook geen aanleiding om deze personen te horen.

Vraag 4

Hoe heeft het kunnen gebeuren dat onverdachte burgers onterecht zo’n brief hebben
kunnen ontvangen? Heeft hierbij het karakter van de demonstratie, klimaatprotest,
een rol gespeeld?

Antwoord 4

Zie het antwoord op de voorgaande vragen 2 en 3.

Er vindt op dit moment nader onderzoek plaats naar de hele werkwijze bij de betoging
van 5 november 2022. Mogelijk volgen hieruit handvatten voor hoe in het vervolg bij
grote demonstraties of betogingen het beste gehandeld kan worden. Het karakter van
de betoging heeft bij de keuze voor de toegepaste werkwijze in ieder geval geen rol
gespeeld, en mag dat wat mij betreft ook nooit doen.

Vraag 5

Bent u het met ons eens dat hier sprake is van zeer onzorgvuldig handelen dat, nu
het om een beschuldiging van betrokkenheid bij strafbare feiten gaat, niet had mogen
voorkomen? Zo nee, waarom niet? Zo ja, welke maatregelen worden getroffen om dit soort
fouten in het vervolg te voorkomen? Kunt u garanderen dat de gegevens van onschuldige
burgers ook écht uit alle systemen worden verwijderd? Zo nee, waarom niet?

Antwoord 5

Tijdens de betoging op Schiphol op 5 november 2022 heeft een groep van honderden personen
zich de toegang verschaft tot het beveiligde deel van de luchthaven, door hekken te
vernielen en eroverheen te klimmen. Er is besloten om deze groep personen aan te houden.

De Koninklijke Marechaussee (hierna: de KMar) heeft vervolgens ongeveer 400 demonstranten
aangehouden wegens verdenking van het wederrechtelijk binnendringen van het luchtvaarterrein
(art. 62a Luchtvaartwet en/of art. 352 Wetboek van Strafrecht).

Het merendeel van de aangehouden personen was niet in het bezit van een identiteitsbewijs.
Een deel van hen had bovendien verschillende maatregelen getroffen om niet via de
reguliere methoden geïdentificeerd te kunnen worden. Gezien de grote aantallen aangehouden
personen is toen besloten van deze personen een foto te maken. Ter identificatie van
deze verdachten heeft de KMar de foto’s onder meer via een gezichtsherkenningsprogramma
vergeleken met foto´s uit politiesystemen en relevante openbare bronnen, waaronder
social media. Het openbaar ministerie (hierna: OM) heeft vervolgens op 12 juli, op
basis van de verkregen matches, aan 175 personen een waarschuwingsbrief gestuurd om
de betrokkenen bewust te maken van het gevaarzettende karakter van hun daden, en om
dergelijke acties in het vervolg te voorkomen. Bij een aantal personen bleek achteraf
sprake te zijn van een onjuiste identificatie. Deze personen hebben daarom een tweede
brief ontvangen van het OM, waarin excuses zijn aangeboden en is uitleg gegeven over
de toedracht en afhandeling.

De persoonsgegevens van deze personen die in het kader van de betoging op 5 november
2022 zijn verwerkt, zullen door de KMar en het OM worden verwijderd uit hun systemen.
De persoonsgegevens worden op dit moment nog gebruikt ten behoeve van eventuele correspondentie
en om eventuele aanvullende vragen van de betrokkenen te beantwoorden.

In opdracht van het OM is de KMar een onderzoek gestart om te achterhalen hoe dit
heeft kunnen gebeuren. Zo wordt onderzocht op welke wijze de KMar de identiteit van
de andere geïdentificeerde klimaatbetogers heeft vastgesteld. Die verificatie is naar
verwachting in oktober afgerond. Als blijkt dat van meer mensen ten onrechte is vastgesteld
dat ze bij de betoging aanwezig waren, zullen ook zij daarvan op de hoogte worden
gesteld. Daarnaast wordt het gehele proces geëvalueerd om daaruit lessen te trekken
voor de toekomst.

De gegevens van de personen waarvan is vast komen te staan dat zij niet aanwezig zijn
geweest bij de betoging maar toch een waarschuwingsbrief hebben ontvangen, zijn uit
de systemen verwijderd.

Vraag 6

Bent u bereid om afstand te nemen van deze handelwijze en betrokken diensten te instrueren
om in het vervolg de vereiste zorgvuldigheid aan de dag te leggen in dit soort identificatieprocessen,
om zoveel mogelijk te voorkomen dat onschuldige burgers slachtoffer worden van dit
soort misstanden?

Antwoord 6

Wij hechten eraan te benadrukken dat wij de in de identificatieprocedure gemaakte
fouten, als gevolg waarvan verscheidene personen abusievelijk een waarschuwingsbrief
hebben ontvangen, betreuren en dat dit wordt rechtgezet in de registratie van persoonsgegevens
bij het OM en bij de KMar. Tegelijkertijd signaleer ik de grote druk waaronder de
KMar en het OM in dit soort situaties moeten werken.