Antwoord schriftelijke vragen : Antwoord op vragen van de leden Rajkowski, Gündogan en Brekelmans over het bericht 'België verbiedt aankoop van Chinese röntgencamera’s voor de douane, Nederland (nog) niet'

Antwoord van Staatssecretaris De Vries (Financiën – Toeslagen en Douane) mede namens
de Ministers van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, van Justitie en Veiligheid
en van Buitenlandse Zaken (ontvangen 28 september 2023). Zie ook Aanhangsel Handelingen,
vergaderjaar 2022–2023, nr. 3070.

Vraag 1

Bent u bekend met het bericht «België verbiedt aankoop van Chinese röntgencamera’s
voor de douane, Nederland (nog) niet»?1

Antwoord 1

Ja.

Vraag 2

Hoeveel Nuctech-veiligheidsscanners zijn momenteel in gebruik bij de Nederlandse douane
voor het controleren van goederen? Klopt het dat deze scanners onder andere worden
ingezet in onze mainports, zoals in de Rotterdamse haven? Worden alleen Nuctech-scanners
gebruikt om deze taken uit te voeren? Zo nee, worden ook veiligheidsscanners van andere
fabrikanten ingezet? Zo ja, welke?

Antwoord 2

Douanebreed wordt op dit moment gewerkt met ca. 100 scanners. Daarvan zijn er ruim
70 van leverancier Nuctech. Het gaat daarbij om verschillende soorten scanners – groot
en klein – die worden ingezet op verschillende locaties. Van de 8 grote containerscans
die de Douane heeft in de mainports Rotterdam (7) en Schiphol (1) is de helft van
Nuctech. Er wordt door de Douane ook gewerkt met scanners van andere leveranciers,
zoals Rapiscan, Leidos, Bavak/AS&E en Seceurtronics.

Vraag 3 en 4

Bent u bekend met het arrest van 31 mei jongstleden, waarin de Belgische Raad van
State bepaalde dat de Belgische overheid het Chinese bedrijf Nuctech mag uitsluiten
van deelname aan een aanbestedingsprocedure voor de levering van scanners, omdat die
een «veiligheidsrisico» zouden vormen? Zo ja, hoe beoordeelt u deze uitspraak in het
kader van de aanwezigheid en het gebruik van Nuctech-scanners in Nederlandse mainports?

Hoe beoordeelt u bovenstaande uitspraak van de Belgische Raad van State mede in het
licht van eerdere constateringen en waarschuwingen van onze inlichtingendiensten dat
China een offensief cyberprogramma voert tegen Nederlandse belangen, waarbij digitale
spionage en sabotage inmiddels een reëele dreiging vormen voor de Nederlandse economie
en dat de afhankelijkheid van Chinese producten en diensten binnen de vitale infrastructuur
een risico vormt voor onze nationale veiligheid?

Antwoord 3 en 4

Ja, ik ben bekend met het arrest van de Belgische Raad van State. België heeft besloten
om bij de aanschaf van nieuwe scanners twee leveranciers uit te nodigen, waartegen
een leverancier in beroep is gegaan. De rechterlijke uitspraak stelt dat België dit
heeft mogen doen, waarbij meegewogen is dat de scanners niet meer in een stand alone
situatie zullen worden gebruikt maar zullen worden opgenomen in een meer omvattend
netwerk. De aanschaf van nieuwe scanners ziet op de toekomst en tot die tijd blijft
België de huidige scanners gebruiken. De relevantie van deze uitspraak voor de Nederlandse
Douane ziet op twee elementen, namelijk het proces rondom de aanschaf van scanners
en de (technische) inrichting van de scanprocessen. Ik zal eerst ingaan op het proces
rondom de aanschaf van scanners en vervolgens de inrichting van scanprocessen.

Op basis van de Aanbestedingswet 2012 is het niet mogelijk om een (in de Europese
Unie gevestigde) leverancier, die wel aan de gestelde eisen en voorwaarden voldoet,
uit te sluiten. Indien er sprake is van een gevaar voor de nationale veiligheid, dan
kan een gedeelte van de Aanbestedingswet 2012 niet van toepassing zijn en mogen leveranciers
rechtstreeks uitgenodigd worden. In het gedane onderzoek van TNO is gekeken naar de
vraag welke risico’s er bestaan rond de scan- en detectiesystemen. In het eerste deel
van het onderzoek is aangegeven dat de nationale veiligheid op dit moment niet in
gevaar komt als de vertrouwelijkheid, integriteit of beschikbaarheid van scan- en
detectieprocessen van de Douane worden aangetast.

Bij de aanschaf en implementatie van gevoelige apparatuur wordt rekening gehouden
met zowel eventuele risico’s in relatie tot de leverancier, als met het concrete gebruik
van de systemen, bijvoorbeeld waar het gaat om toegang tot systemen door derden. Ter
ondersteuning hiervan is eind 2018 instrumentarium ontwikkeld (quick scan nationale
veiligheid) dat organisaties bij inkoop en aanbesteding van diensten en producten
handvatten biedt bij het maken van een risicoanalyse en het nemen van mitigerende
maatregelen. De Douane past dit instrumentarium in het kader van alle aanbestedingen
sinds 2021 toe. Bij de aanbesteding van scanapparatuur wordt, naar aanleiding van
het gedane (vertrouwelijke) onderzoek naar de informatiebeveiliging, door de Douane
meer gedetailleerde en minder vrijblijvende eisen geformuleerd t.a.v. de (informatie)beveiliging
van de scanapparatuur dan voorheen.

Met uw Kamer zie ik de risico’s en dreigingen die uit kunnen gaan van landen met een
offensief cyberprogramma. Het vraagstuk van economische (on)afhankelijkheid staat
kabinetsbreed hoog op de agenda. Om hieraan invulling te geven treed ik met de Minister
van Economische Zaken in overleg om mogelijkheden te verkennen de afhankelijkheid
van een enkele leverancier verder te verminderen.

Ten tweede treedt de Douane met in achtneming van de kaders van de Aanbestedingswet
2012, nog gerichter in overleg met scanleveranciers om hen te interesseren tot het
doen van een deelname aan onze aanbestedingen.

Ten derde wil de Douane hierin optrekken met andere Europese Douane-organisaties,
waaronder bijvoorbeeld de Belgische Douane. Dit moet ertoe leiden dat de scanleveranciers
een kwalitatief hoger aanbod doen, zodat op kwaliteitsaspecten een groter aanbod (van
inschrijvingen) wordt ingediend.

Vraag 5

Kunt u bevestigen dat de Voorzitter van de Europese Commissie in een brief aan het
lid Groothuis van het Europees Parlement heeft bevestigd dat de veiligheid van Chinese
scanningmaterialen en -diensten in ernstige twijfel wordt getrokken?2

Antwoord 5

Ik ben bekend met de door u genoemde de brief van de Voorzitter van de Europese Commissie
aan de leden van het Europees Parlement. De brief is een reactie op een brief waarin
meerdere leden van het Europees Parlement hun zorgen hebben geuit over gebruik van
apparatuur van leverancier Nuctech. In de antwoordbrief geeft de Commissievoorzitter
geen oordeel over gebruik van Nuctech apparatuur, maar benadrukt dat lidstaten in
aanbestedingsprocedures de relevante overwegingen van (data-)veiligheid en cybersecurity
moeten betrekken en dat deze overwegingen zwaarder moeten wegen dan andere selectiecriteria,
zoals prijs. Dit doen we in Nederland en bij de Douane.

Nationale veiligheidsoverwegingen worden meegewogen bij de inkoop en aanbesteding
van producten en diensten. Bij de aanschaf en implementatie van gevoelige apparatuur
dient rekening gehouden te worden met zowel eventuele risico’s in relatie tot de leverancier,
als met het concrete gebruik van de systemen, bijvoorbeeld waar het gaat om toegang
tot systemen door derden. Ter ondersteuning hiervan is eind 2018 instrumentarium ontwikkeld
(quick scan nationale veiligheid) dat organisaties bij inkoop en aanbesteding van
diensten en producten handvatten biedt bij het maken van een risicoanalyse en het
nemen van mitigerende maatregelen. De Douane past dit instrumentarium in het kader
van alle aanbestedingen sinds 2021 toe.

Bij de aanbesteding van scanapparatuur wordt, naar aanleiding van het gedane (vertrouwelijke)
onderzoek naar de informatiebeveiliging, door de Douane meer gedetailleerde en minder
vrijblijvende eisen geformuleerd ten aanzien van de (informatie)beveiliging van de
scanapparatuur dan voorheen.

Vraag 6

In deze brief worden EU-lidstaten opgeroepen Europese veiligheid – dus ook die van
de individuele burgers – voorrang te geven boven financiële overwegingen, bent u voornemens
aan deze oproep gevolg geven? Zo nee, waarom niet?

Antwoord 6

Scanapparatuur wordt door de Douane aangeschaft via wettelijk voorgeschreven inkoopprocedures
op grond van nationale aanbestedingswetgeving.

Nationale veiligheidsoverwegingen worden meegewogen bij de inkoop en aanbesteding
van producten en diensten. Bij de aanschaf en implementatie van gevoelige apparatuur
wordt rekening gehouden met zowel eventuele risico’s in relatie tot de leverancier,
als met het concrete gebruik van de systemen, bijvoorbeeld waar het gaat om toegang
tot systemen door derden. Ter ondersteuning hiervan is eind 2018 instrumentarium ontwikkeld
(quick scan nationale veiligheid) dat organisaties bij inkoop en aanbesteding van
diensten en producten handvatten biedt bij het maken van een risicoanalyse en het
nemen van mitigerende maatregelen. De Douane past dit instrumentarium in het kader
van alle aanbestedingen sinds 2021 toe en volgt de procedures van de Aanbestedingswet
2012.

Wel worden er bij de aanbesteding van scanapparatuur, naar aanleiding van het gedane
(vertrouwelijke) onderzoek door PWC naar de informatiebeveiliging, door de Douane
meer gedetailleerde en minder vrijblijvende eisen geformuleerd ten aanzien van de
(informatie)beveiliging van de scanapparatuur dan voorheen. Indien een leverancier
hier niet aan voldoet, dan wordt deze uitgesloten.

Vraag 7

Is het u bekend dat de Chinese leverancier van de materialen en diensten aan Nederlandse
grenzen op veiligheidsgebied samenwerkt met Rusland? Heeft dit invloed op de positiebepaling
van de Nederlandse regering? Zo nee, waarom niet?

Antwoord 7

Het is bekend dat Chinese bedrijven belangrijke spelers op de private veiligheidsmarkt
zijn, maar het kabinet heeft geen zicht op alle wereldwijde activiteiten van Chinese
partijen die in Nederland actief zijn.

De Douane richt zich op het treffen van passende en effectieve beveiligingsmaatregelen
rond de scan- en detectieprocessen. Mogelijke risico’s in de toeleveranciersketen
worden daar in brede zin aan de hand van de eerder genoemde onderzoeken bij betrokken.

Vraag 8

Hoe beoordeelt u het feit dat andere landen zoals de Verenigde Staten, Canada en Litouwen
al eerder hebben besloten om Nuctech-scanners te weren vanuit vergelijkbare veiligheidsoverwegingen?
Hoe reflecteert u op deze besluiten, gelet op het Nederlandse gebruik van Nuctech-scanners
en de bijkomende veiligheidsrisico’s?

Antwoord 8

Ik ben bekend met de besluiten van deze landen. Scanapparatuur wordt door de Douane
aangeschaft via wettelijk voorgeschreven inkoopprocedures op grond van nationale aanbestedingswetgeving.
Zoals hierboven aangegeven, worden nationale veiligheidsoverwegingen meegenomen in
de aanbesteding. Bij de aanschaf en implementatie van gevoelige apparatuur wordt rekening
gehouden met zowel eventuele risico’s in relatie tot de leverancier, als met het concrete
gebruik van de systemen, bijvoorbeeld waar het gaat om toegang tot systemen door derden.
Ter ondersteuning hiervan is eind 2018 instrumentarium ontwikkeld (quick scan nationale
veiligheid) dat organisaties bij inkoop en aanbesteding van diensten en producten
handvatten biedt bij het maken van een risicoanalyse en het nemen van mitigerende
maatregelen. De Douane past dit instrumentarium in het kader van alle aanbestedingen
sinds 2021 toe en volgt de procedures van de Aanbestedingswet 2012. Op basis van de
Aanbestedingswet 2012 is het niet mogelijk om een (in de Europese Unie gevestigde)
leverancier, die wel aan de gestelde eisen en voorwaarden voldoet, uit te sluiten.
Indien er sprake is van een gevaar voor de nationale veiligheid, dan kan een gedeelte
van de Aanbestedingswet 2012 niet van toepassing zijn en mogen leveranciers rechtstreeks
uitgenodigd worden. In het gedane onderzoek van TNO is gekeken naar de vraag welke
risico’s er bestaan rond de scan- en detectiesystemen. In het eerste deel van het
onderzoek is aangegeven dat de nationale veiligheid op dit moment niet in gevaar komt
als de vertrouwelijkheid, integriteit of beschikbaarheid van scan- en detectieprocessen
van de Douane worden aangetast. De Douane stelt wel meer gedetailleerde en minder
vrijblijvende eisen ten aanzien van de (informatie)beveiliging van de scanapparatuur
dan voorheen.

Vraag 9

Gelet op eerdere waarschuwingen van inlichtingendiensten en genomen besluiten van
andere landen, heeft u in de afgelopen jaren actie ondernomen om over te stappen op
alternatieve leveranciers van vergelijkbare scanapparatuur? Zo ja, welke stappen heeft
u gezet om dit voor te bereiden? Zo nee, waarom niet?

Antwoord 9

Aanbestedingen van Douane worden binnen de kaders van nationale aanbestedingswetgeving
gegund op basis van een combinatie van prijs en kwaliteit, waarbij expliciet gekeken
wordt naar risico’s vanuit het perspectief van nationale veiligheid gebruikmakend
van het instrumentarium zoals eerder aangegeven.

Het vraagstuk van economische (on)afhankelijkheid staat kabinetsbreed hoog op de agenda.
Om hieraan invulling te geven treed ik met de Minister van Economische Zaken in overleg
om mogelijkheden te verkennen de afhankelijkheid van een enkele leverancier verder
te verminderen.

Ten tweede treedt de Douane met in achtneming van de kaders van de Aanbestedingswet
2012, nog gerichter in overleg met scanleveranciers om hen te interesseren tot het
doen van een deelname aan onze aanbestedingen.

Ten derde wil de Douane hierin optrekken met andere Europese Douane-organisaties,
waaronder bijvoorbeeld de Belgische Douane. Dit moet ertoe leiden dat de scanleveranciers
een kwalitatief hoger aanbod doen, zodat op kwaliteitsaspecten een groter aanbod (van
inschrijvingen) wordt ingediend.

Vraag 10

Hoe staat het met het toegezegde aanvullende vervolgonderzoek naar de kwetsbaarheden
van specifieke onderdelen van de scan- en detectie infrastructuur in het kader van
risico’s voor de nationale veiligheid en de rol die statelijke actoren hierin spelen?
Is het onderzoek al afgerond? Zo ja, wat waren de uitkomsten? Zo nee, wanneer kunnen
we de uitkomsten van het onderzoek verwachten?

Antwoord 10

Met mijn brief aan uw Kamer van 23 december 2022 heb ik u de onderzoeksrapporten aangeboden
van het onderzoek dat onder regie van TNO is uitgevoerd naar risico’s rond het gebruik
van scan- en detectieprocessen bij de Douane vanuit het oogpunt van nationale veiligheid
en breder. In het onderzoek staat dat de nationale veiligheid op dit moment niet in
gevaar komt als de vertrouwelijkheid, integriteit of beschikbaarheid van scan- en
detectieprocessen van de Douane worden aangetast. Het onderzoek concludeert verder
dat het van belang is deze conclusie te heroverwegen als de (technische) inrichting
van de scanprocessen verandert en op het moment dat scanapparatuur bij de Douane nadrukkelijker
wordt ingezet voor controletaken die aan de nationale veiligheid appelleren.

Om het hoofd te kunnen blijven bieden aan de grote opgave op het gebied van ondermijning
onder sterk groeiende goederenvolumes, werkt de Douane aan slimme techniek (algoritmiek)
om de effectiviteit van de handhaving te vergroten. Daarvoor kan in de toekomst een
koppeling nodig zijn tussen scanapparatuur en het netwerk van de Douane. Dit kan alleen
als het veilig en verantwoord gebeurt. Voordat dat gebeurt, wordt onderzocht of dit
op een veilige manier kan.

Concreet betekent dit dat de Douane dit najaar in kaart brengt hoe de inrichting op
dataveiligheid rond scanapparatuur eruit zou moeten zien als er in de toekomst gebruik
wordt gemaakt van slimme techniek die connectiviteit vereist. Dit wordt vervolgens
zorgvuldig extern, met betrokkenheid van de veiligheidsketen, getoetst aan de conclusies
van het eerder uitgevoerde onderzoek van TNO naar de risico’s rond het digitale domein
van scan- en detectieapparatuur bij de Douane. Tot die tijd wordt er geen koppeling
tot stand gebracht met het Douane netwerk.

Vraag 11

Bent u het ermee eens dat, gelet op de evidente veiligheidsrisico’s en bovenstaande
rechterlijke uitspraak, de aanwezigheid en het gebruik van Nuctech-scanners door de
Nederlandse douane dienen te worden heroverwogen langs de meetlat van de huidige regels,
voorwaarden en normen die gelden voor aanbestedingen van het Rijk? Zo ja, hoe beoordeelt
u de Nederlandse overheidsaanbestedingen van Nuctech scanners naar de maatstaven van
het huidige aanbestedingsinstrumentarium van het rijk en de eisen en voorwaarden die
hiervoor gelden ten aanzien van de nationale veiligheid? Zo nee, waarom niet? Indien
een heroverweging van het gebruik van Nuctech-scanners zou aangeven dat gebruik hiervan
niet tegen te houden is op basis van huidige regelgeving rond aanbestedingen, kunt
u dan aangeven welke regel dit is?

Antwoord 11

Op basis van de Aanbestedingswet 2012 is het niet mogelijk om een (in de Europese
Unie gevestigde) leverancier, die wel aan de gestelde eisen en voorwaarden voldoet,
uit te sluiten. Indien er sprake is van een gevaar voor de nationale veiligheid, dan
kan een gedeelte van de Aanbestedingswet 2012 niet van toepassing zijn en mogen leveranciers
rechtstreeks uitgenodigd worden. In het gedane onderzoek van TNO is gekeken naar de
vraag welke risico’s er bestaan rond de scan- en detectiesystemen. In het onderzoek
is aangegeven dat de nationale veiligheid op dit moment niet in gevaar komt als de
vertrouwelijkheid, integriteit of beschikbaarheid van scan- en detectieprocessen van
de Douane worden aangetast.

Bij de aanschaf en implementatie van gevoelige apparatuur dient rekening gehouden
te worden met zowel eventuele risico’s in relatie tot de leverancier, als met het
concrete gebruik van de systemen, bijvoorbeeld waar het gaat om toegang tot systemen
door derden. Ter ondersteuning hiervan is eind 2018 instrumentarium ontwikkeld (quick
scan nationale veiligheid) dat organisaties bij inkoop en aanbesteding van diensten
en producten handvatten biedt bij het maken van een risicoanalyse en het nemen van
mitigerende maatregelen. De Douane past dit instrumentarium in het kader van alle
aanbestedingen sinds 2021 toe.

Vraag 12

Per wanneer wordt de geïntegreerde lijst statelijke dreigingen zoals door de Kamer
gevraagd (motie-Brekelmans, Kamerstuk 36 200 V, nr. 26) uitgebracht? Hoe verhoudt het gebruik van apparatuur uit deze landen binnen de vitale
infrastructuur zich tot plaatsing van een land op deze lijst?

Antwoord 12

De Minister van Buitenlandse Zaken heeft in het Commissiedebat China toegezegd om
de Kamer voor de begrotingsbehandeling Buitenlandse Zaken een uitwerking van de Motie
Brekelmans (Kamerstuk 36 200 V, nr. 26) toe te sturen. Dit gebeurt in samenwerking met de Minister van Justitie en Veiligheid.

Vraag 13

Deelt u de mening dat het uit nationaal veiligheidsoogpunt onwenselijk is dat de Nederlandse
douane Nuctech-scanners inzet op strategische plekken voor het uitvoeren van haar
taken? Zo nee, hoe verhoudt zich dit tot de inzet van het kabinet om risicovolle strategische
afhankelijkheden binnen de vitale infrastructuur te verminderen als onderdeel van
de bredere Kabinetsaanpak Strategische Afhankelijkheden? Zo ja, bent u bereid om een
overgangsperiode in te stellen waarin Nuctech-scanners worden uitgefaseerd en worden
vervangen door veiligere alternatieven? Zo nee, waarom niet?

Antwoord 13

Met uw Kamer zie ik de risico’s en dreigingen die uit kunnen gaan van landen met een
offensief cyberprogramma en onderschrijf ik het belang om scanprocessen veilig in
te richten. Tevens is het gebruik van kwalitatief goede scanapparatuur door de Douane
van essentieel belang voor de aanpak van ondermijnende criminaliteit. Vanwege deze
redenen zijn de eerdere onderzoeken gedaan. Het vraagstuk van economische (on)afhankelijkheid
staat kabinetsbreed hoog op de agenda. Om hieraan invulling te geven treed ik met
de Minister van Economische Zaken in overleg om mogelijkheden te verkennen de afhankelijkheid
van een enkele leverancier verder te verminderen.

Ten tweede treedt de Douane met in achtneming van de kaders van de Aanbestedingswet
2012, nog gerichter in overleg met scanleveranciers om hen te interesseren tot het
doen van een deelname aan onze aanbestedingen.

Ten derde wil de Douane hierin optrekken met andere Europese Douane-organisaties,
waaronder bijvoorbeeld de Belgische Douane. Dit moet ertoe leiden dat de scanleveranciers
een kwalitatief hoger aanbod doen, zodat op kwaliteitsaspecten een groter aanbod (van
inschrijvingen) wordt ingediend.

Op basis van de Aanbestedingswet 2012 is het niet mogelijk om een (in de Europese
Unie gevestigde) leverancier, die wel aan de gestelde eisen en voorwaarden voldoet,
uit te sluiten. Indien er sprake is van een gevaar voor de nationale veiligheid, dan
kan een gedeelte van de Aanbestedingswet 2012 niet van toepassing zijn en mogen leveranciers
rechtstreeks uitgenodigd worden. In het gedane onderzoek van TNO is gekeken naar de
vraag welke risico’s er bestaan rond de scan- en detectiesystemen. In het onderzoek
is aangegeven dat de nationale veiligheid op dit moment niet in gevaar komt als de
vertrouwelijkheid, integriteit of beschikbaarheid van scan- en detectieprocessen van
de Douane worden aangetast.