Antwoord schriftelijke vragen : Antwoord op vragen van het lid Kat over "berichten omtrent maandelijks beslag op bijstand in strijd met de wet"

Antwoord van Minister Schouten (Armoedebeleid, Participatie en Pensioenen), mede namens
de Minister voor Rechtsbescherming (ontvangen 14 augustus 2023). Zie ook Aanhangsel
Handelingen, vergaderjaar 2022–2023, nr. 2580.

Vraag 1

Bent u bekend met het artikel «Beslag op bijstand? Gemeente mag niet maandelijks afdragen!»1 en het artikel «Rechtbank: maandelijks beslag op bijstand in strijd met wet»2?

Antwoord 1

Ja.

Vraag 2

Wat is uw reactie op het oordeel van de rechtbank Noord-Holland dat maandelijks afdragen
aan de deurwaarder bij beslag op een bijstandsuitkering tot gevolg heeft dat mensen
onder het bestaansminimum terecht komen?

Antwoord 2

De uitspraak van de rechtbank heeft betrekking op de situatie waarbij er door een
schuldeiser beslag is gelegd op de bijstandsuitkering van de schuldenaar. De gemeente
heeft als derde- beslagene ter uitvoering van het beslag vijf procent op de bijstandsuitkering
ingehouden, terwijl de gemeente ook al vijf procent van de uitkering opgespaard had
voor de vakantietoeslag. Hierdoor ontving de inwoner op maandbasis 90% van de bijstandsnorm
terwijl de voor hem geldende beslagvrije voet 95% van de bijstandsnorm bedroeg.

Onder verwijzing naar een arrest van de Hoge Raad oordeelt de Rechtbank Noord-Holland
dat het vakantiegeld moet worden gezien als een jaarlijkse uitbetaling van twaalf
aparte nabetalingen die horen bij de maand waarin dat deel van het vakantie is opgebouwd.
Zoals in de memorie van toelichting bij de Wet vereenvoudiging beslagvrije voet is
opgenomen, heeft de gemeente in de rol van derde-beslagene de keuze uit twee opties
in de systematiek van afdragen.3 De gemeente kan ofwel de vakantietoeslag maandelijks uitkeren zodat er maandelijks
vijf procent kan worden afgedragen, ofwel maandelijks vijf procent vakantiegeld opsparen
en dan bij de jaarlijkse uitbetaling van vakantiegeld afdragen aan de beslaglegger.
In beide gevallen draagt de beslagene dan evenveel af.

In deze casus zijn de twee opties met elkaar gecombineerd: er werd maandelijks én
vijf procent vakantietoeslag opgespaard én vijf procent afgedragen, waardoor de schuldenaar
minder ontving dan de voor hem geldende beslagvrije voet. De VNG heeft deze casuïstiek
in 2021 al eens onder de aandacht gebracht bij het Ministerie van SZW. Toen is vanuit
het Ministerie van SZW aangegeven dat gemeenten hiervoor zouden mogen kiezen zolang
het belang van de inwoner voorop staat. Het Ministerie van SZW kwam tot dit oordeel
omdat het zou kunnen zijn dat de inwoner de voorkeur heeft dat de vakantietoeslag
wordt opgespaard en een keer per jaar wordt uitbetaald.

De uitspraak van de rechter werpt hier nu een ander licht op. Op maandbasis mag een
inwoner niet onder de minimale beslagvrije voet van 95% uitkomen. In het geval er
maandelijks wordt afgedragen voor beslag mag de vakantietoeslag in diezelfde maand
niet worden opgespaard. De vakantietoeslag moet dan maandelijks worden uitbetaald
om te voorkomen dat iemand onder de minimale beslagvrije voet van 95% uit komt. Hoewel
er vanuit SZW eerder anders over werd geoordeeld, begrijp ik de uitspraak van de rechter
dat het bestaansminimum op maandbasis moet worden geborgd. Als iemand van een bedrag
onder het bestaansminimum moet leven, is de kans immers groot dat iemand verder in
de financiële problemen komt. Ik zal in samenwerking met de VNG gemeenten oproepen
om hiermee rekening te houden in de uitvoering.

Maandelijks afdragen op een bijstandsuitkering is dus niet per definitie uitgesloten.
De hoofdregel voor vakantietoeslag in de Participatiewet is dat gemeenten de toeslag
van 5 procent maandelijks opsparen en eenmaal per jaar in juni uitbetalen. Gemeenten
kunnen er echter ook voor kiezen om de vakantietoeslag maandelijks uit te betalen.
In het geval de vakantietoeslag maandelijks wordt uitbetaald, is een maandelijkse
afdracht van maximaal 5 procent in geval van loonbeslag wel mogelijk.

Vraag 3

Wat is uw reactie op het oordeel van de rechtbank Noord-Holland dat de gemeente de
extra kosten moet vergoeden die de deurwaarder bij de debiteur in rekening brengt,
wanneer er maandelijks wordt afgedragen aan de deurwaarder?

Antwoord 3

De rechtbank komt in deze zaak tot het oordeel dat hier sprake is geweest van een
onrechtmatig besluit en kent op verzoek van de betrokkene een schadevergoeding toe
ter hoogte van de kosten die deze beslaglegger rekent voor de maandelijkse afdracht.
De Algemene wet bestuursrecht biedt de rechter mogelijkheden om bij onrechtmatige
besluitvorming schadevergoeding toe te kennen. In deze zaak heeft de rechtbank van
die mogelijkheden gebruik gemaakt. Ik vind het goed dat de rechter in haar uitspraak
aandacht heeft gehad voor de extra kosten met betrekking tot maandelijkse afdracht.

Maandelijks afdragen is niet per definitie uitgesloten. Zoals in de memorie van toelichting
bij de Wet vereenvoudiging beslagvrije voet is opgenomen, heeft de gemeente in de
rol van derde-beslagene de mogelijkheid om de vakantietoeslag maandelijks uit te keren
zodat er maandelijks vijf procent kan worden afgedragen. Ook wanneer er vanwege een
maandelijkse afdracht extra kosten zijn verbonden, kan de gemeente hiertoe besluiten.
De kosten voor afdracht zijn in het algemeen voor rekening van de schuldenaar. In
dit specifieke geval is er echter een schadevergoeding toegekend vanwege onrechtmatige
besluitvorming. Om afdrachtskosten te beperken hanteert de VNG sinds medio 2021 het
advies richting gemeenten om, indien mogelijk, te kiezen voor jaarlijkse afdracht.

Vraag 4

Wat vindt u ervan dat veel gemeenten ondanks extra kosten, waarbij het verschil in
kosten voor de debiteur tussen maandelijks en jaarlijks afdragen aan de deurwaarder
bij vier beslagleggers ruim 400 euro per jaar is, toch kiezen voor maandelijkse afdracht?

Antwoord 4

In het geval de gemeente afwijkt van de hoofdregel en vakantietoeslag maandelijks
uitbetaalt, is een maandelijkse inhouding in geval van loonbeslag toegestaan. In de
memorie van toelichting op de Wet vereenvoudiging beslagvrije voet is opgenomen dat
gemeenten als derde-beslagene zelf kunnen bepalen hoe zij de uitvoering ten aanzien
van beslag inrichten mits er gebruik gemaakt wordt van een van de twee geschetste
mogelijkheden. De eenmalige kosten bij jaarlijkse afdracht zijn aanzienlijk lager
in vergelijking met een jaar lang maandelijkse afdracht. Vanwege de lagere kosten
voor de schuldenaar heeft jaarlijkse afdragen, in het geval dit mogelijk is, de voorkeur.

Vraag 5

Is u bekend hoeveel, en zo ja welke, gemeenten er werken met dergelijke maandelijkse
afdracht aan de deurwaarder in plaats van een jaarlijkse afdracht?

Antwoord 5

Er zijn geen cijfers beschikbaar over de mate waarin er bij gemeenten maandelijks
dan wel jaarlijks wordt afgedragen. De betreffende gemeente in deze specifieke zaak
heeft naar aanleiding van de uitspraak van de Rechtbank besloten om de uitvoering
aan te passen door zoveel mogelijk jaarlijks af te dragen. Zo veel mogelijk jaarlijks
afdragen zal altijd een regel zijn waarop uitzonderingen gemaakt kunnen worden omdat
er in sommige situaties van beslag een jaarlijkse afdracht niet wenselijk is. Dit
is bijvoorbeeld het geval wanneer beslag ten gunste van maandelijks verschuldigde
kinderalimentatie wordt gelegd en maandelijkse afdracht wenselijk is voor de alimentatiegerechtigde
om daarmee te kunnen voorzien in het levensonderhoud van het kind.

Vraag 6

Welke mogelijkheden ziet u om te borgen dat er bij gemeenten jaarlijks wordt afgedragen
in plaats van maandelijks?

Antwoord 6

Het past binnen de gemeentelijke beleidsvrijheid dat gemeenten zelf keuzes kunnen
maken in het moment van uitbetalen van de vakantietoeslag en in het inrichten van
de uitvoering ten aanzien van het uitbetalen van de afdracht aan de deurwaarder. Hiervoor
zijn er twee manieren waarop de afdracht aan de deurwaarder kan worden ingericht.
De gemeente kan maandelijks 5% afdragen aan de deurwaarder of de gemeente kan de reservering
voor het vakantietoeslag opsparen voor de afdracht aan de deurwaarder en dit bedrag
eens per jaar afdragen. Hierbij moet de minimale beslagvrije voet van 95 procent altijd
worden geborgd.

Sinds medio 2021 hanteert de VNG in het advies aan gemeenten het uitgangspunt om daar
waar beslagleggers (in ieder geval gerechtsdeurwaarders) kosten in rekening brengen
voor inning of verdeling zo veel mogelijk te kiezen voor jaarlijkse afdracht omdat
daarmee de afdrachtskosten worden beperkt. Hiermee ben ik het eens en ondersteun dit
advies van harte omdat dit in het belang van zowel de schuldenaar als de schuldeiser
is.

Vraag 7

Bent u bereid om in gesprek met gemeenten de gemaakte extra kosten te vergoeden, indien
er gekozen is voor maandelijkse afdrachten?

Antwoord 7

De VNG adviseert gemeenten om daar waar beslagleggers kosten in rekening brengen voor
inning of verdeling, indien mogelijk, te kiezen voor jaarlijkse afdracht. Echter,
er kunnen omstandigheden zijn waarbij maandelijks afdragen wenselijk is. Gemeenten
hebben op basis van de wet daarom ook de mogelijkheid om maandelijks af te dragen,
ook als er kosten aan de afdracht zijn verbonden. De kosten voor de afdracht zijn
voor rekening van de persoon waar beslag is gelegd. De uitspraak van de rechtbank
leidt niet tot een andere conclusie zolang de vakantietoeslag maandelijks wordt uitgekeerd
bij een maandelijkse afdracht van beslag. Ik zie daarom geen aanleiding voor gemeenten
om in alle gevallen van maandelijkse afdracht de kosten te vergoeden.

Vraag 8

Bent u bereid om met de Vereniging Nederlandse Gemeenten (VNG) in gesprek te gaan
over deze casuïstiek?

Antwoord 8

Ja. Ik bezie, samen met de VNG, hoe gemeenten verder ondersteund kunnen worden bij
de afweging tussen maandelijkse en jaarlijkse afdracht, waarbij jaarlijkse afdracht
waar mogelijk en passend de voorkeur heeft.