Antwoord schriftelijke vragen : Antwoord op vragen van het lid Werner over het bericht ‘Deze drie 14-jarigen moeten voor hun moeder zorgen: ‘Soms ben ik er wel klaar mee’

Antwoord van Staatssecretaris Van Ooijen (Volksgezondheid, Welzijn en Sport) (ontvangen
27 juni 2023).

Vraag 1

Kent u dit artikel en wat vindt u van de situatie die deze kinderen schetsen?1

Antwoord 1

Ja, ik heb kennis genomen van het artikel. Ik constateer dat hier sprake is van een
zorgelijke en soms ook pijnlijke situatie. Hoewel het mooi is als mensen voor elkaar
zorgen, is het zeker bij jongeren niet de bedoeling dat dit ten koste gaat van gelijke
kansen en ontwikkeling. Het is duidelijk dat bij de jongeren uit het artikel de verantwoordelijkheid
zwaar op hen drukt.

Vraag 2

Vindt u dat deze jonge mantelzorgers voldoende worden herkend en erkend door gemeenten,
zorgorganisaties en scholen?

Antwoord 2

Over het algemeen liggen er mogelijkheden voor een sterkere herkenning en erkenning
van jonge mantelzorgers. Het is belangrijk dat er op zoveel mogelijk plaatsen oog
is voor de jonge mantelzorger. In de mantelzorgagenda, die ik voor het zomerreces
aan uw Kamer verzend, zijn maatregelen opgenomen die zich hierop richten. Zo faciliteert
VWS de Strategische Alliantie Jonge Mantelzorg in het opzetten van een bewustwordingscampagne
voor betere erkenning van jonge mantelzorgers. Verder wordt momenteel door het Ministerie
van OCW onderzoek gedaan naar de oorzaken van stress en prestatiedruk onder studenten,
en wordt er gewerkt aan een integrale aanpak studentenwelzijn. Scholen hebben niet
altijd goed zicht op welke studenten mantelzorger zijn. Dat kan verschillende oorzaken
hebben. Studenten maken het niet altijd zelf bekend, maar ook de instelling communiceert
niet altijd proactief over de voorzieningen die zij voor mantelzorgers bieden. Scholen
bieden namelijk wel mogelijkheden voor studenten die ook mantelzorger zijn om hun
opleiding te kunnen blijven volgen. Dat kan door middel van extra herkansingsmogelijkheden,
uitstel van een bindend studieadvies of begeleiding vanuit de studieadviseur.

Vraag 3

Is er veel bekend over de gevolgen van het op jonge leeftijd mantelzorger zijn? Wordt
hier onderzoek naar gedaan?

Antwoord 3

In Nederland valt het onderzoek naar jonge mantelzorgers binnen de monitor informele
zorg van het Sociaal Cultureel Planbureau. In juni 2022 is een update2 gegeven met daarin kerncijfers jonge mantelzorgers. Het SCP schrijf dat 33% van de
jongeren zich matig belast voelt door het geven van hulp. Dit aandeel ligt hoger onder
de intensieve helpers (45%). Een kleine minderheid (3%) voelt zich ernstig belast
door het geven van hulp. De mensen die ernstig belast zijn, ervaren bijvoorbeeld dat
de situatie van de persoon voor wie zij zorgen hen nooit loslaat, dat zij meer moeite
hebben om hun huishouden te regelen of dat hun gezondheid achteruitgegaan is door
het helpen. De belasting ligt hoger bij jongeren die iemand helpen met psychische
of psychosociale klachten.

Vraag 4

Onder welke wet vallen «jonge mantelzorgers»: de Wet maatschappelijke ondersteuning
(Wmo) of de Wet op de jeugdzorg? Ziet u dat er vervolgens sprake kan zijn van tegengestelde
vraagstukken en belangen?

Antwoord 4

Wanneer het gaat om het ondersteunen van mantelzorgers is de Wmo van toepassing. Als
het gaat om de verhouding tussen onderwijs en mantelzorg is onderwijswetgeving van
toepassing. Als de jonge mantelzorger zelf hulp nodig heeft, hangt het af van de leeftijd
en aard van de klachten of sprake is van de Jeugdwet, de Wmo, de Zorgverzekeringswet
of de Wet langdurige zorg.

Vraag 5

Hebben gemeenten jonge mantelzorgers voldoende in het zicht? Zijn zij bij gemeenten
bekend of kunnen zij zich ergens melden?

Antwoord 5

Of gemeenten jonge mantelzorgers specifiek in het zicht hebben, wisselt per gemeente.
Cijfermatig is er landelijk beeld van het aantal jonge mantelzorgers. We weten door
onderzoek van het SCP dat ruim een kwart van de 16–24-jarigen hulp geeft aan een zieke
naaste. Het gaat om ongeveer 500.000 mensen. Maar niet iedereen ziet zichzelf op mantelzorger,
of gaat voor ondersteuning naar de gemeenten. Zij kunnen zich wel melden als ze behoefte
hebben aan ondersteuning. Gemeenten dragen verantwoordelijkheid voor het ondersteunen
van mantelzorgers, jonge mantelzorgers zijn één van de groepen die in deze verantwoordelijkheid
een erkende positie verdienen.

Vraag 6

Komen jonge mantelzorgers in de knel, omdat zij worden geconfronteerd met de gebruikelijke
zorg die wij elkaar bieden? Zijn hier cijfers of onderzoeken over bekend?

Antwoord 6

Uit de publicatie van het SCP uit 2022 blijkt dat een kwart van de jongeren die hulp
biedt aan een naastte binnen de zogenaamde mantelzorgklem valt. Met deze term wordt
bedoeld dat de jongere het idee heeft dat niemand anders de naaste kan helpen, of
dat de naaste het liefst door de jongere wordt geholpen. Dit kan ertoe leiden dat
de jonge mantelzorger meer verantwoordelijkheid op zich neemt dan wenselijk.

Vraag 7

Is bekend hoeveel gemeenten in Nederland beleid of projecten hebben, specifiek voor
jonge mantelzorgers?

Antwoord 7

Op landelijk niveau zijn hier geen gegevens over beschikbaar.

Vraag 8

Kan een jonge mantelzorger, een minderjarige mantelzorger, ook gebruik maken van mantelzorgondersteuning
en de gemeentelijke cliëntondersteuner? Zo ja, waarom wel? Zo nee, waarom niet?

Antwoord 8

Jonge mantelzorgers kunnen voor de ondersteuning gebruik maken van de voorzieningen
vanuit de gemeente. Ook van de onafhankelijk cliëntondersteuner. Het hangt van de
hulpvraag af welke middelen en voorzieningen van toepassing zijn op de situatie.

Vraag 9

Zou u in overleg willen gaan met de Vereniging Nederlandse Gemeenten (VNG) om gemeenten
te stimuleren meer ondersteuning aan deze groep te bieden en dan specifiek de mentale
gevolgen die jonge mantelzorgers op termijn kunnen ervaren?

Antwoord 9

Met inwerkingtreding van het GALA en de toekenning van de brede SPUK zijn er middelen
beschikbaar voor gemeenten om, als dat nodig is, aanvullende ondersteuning gericht
op jonge mantelzorgers mogelijk te maken. Dit gebeurt vanuit het onderdeel «sociale
basis op orde».

Daarnaast zijn in het GALA ook afspraken opgenomen om gemeenten te stimuleren om de
mentale gezondheid van mensen te versterken en ervoor te zorgen dat iedereen mee kan
blijven doen. Om gemeenten hierin te ondersteunen zijn, vanuit het Meerjarenprogramma
depressiepreventie, ketenaanpakken voor risicogroepen ontwikkeld. Eén van die aanpakken
richt zich op mantelzorgers. De ketenaanpak «mantelzorgers» is ontwikkeld vanuit het
perspectief dat mantelzorgers steeds meer taken en verantwoordelijkheden krijgen,
dit combineren met hun eigen gezinsleven, een opleiding of een baan en hun eigen gezondheid.
In de aanpak is tevens specifieke aandacht voor de doelgroep Jonge mantelzorgers.
Als fysieke en/of mentale belasting bij mantelzorgers té lang té hoog is kan dit leiden
tot overbelasting. Die somberheid (op den duur) kan leiden tot depressieve klachten.
Om mantelzorgers te ondersteunen is samenwerking nodig en dit kan via deze ketenaanpak
vorm worden gegeven. De ketenaanpak gericht op mantelzorgers is in mei 2023 opgeleverd
en beschikbaar om te gebruiken. In mijn gesprekken met de VNG ga ik gemeenten hierop
wijzen.