Antwoord schriftelijke vragen : Antwoord op vragen van het lid Kuik over drugsgebruik in gevangenissen

Antwoord van Minister Weerwind (Rechtsbescherming), mede namens de Staatssecretaris
van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (ontvangen 20 juni 2023). Zie ook Aanhangsel
Handelingen, vergaderjaar 2022–2023, nr. 2764.

Vraag 1

Bent u bekend met het bericht «Gedetineerden Ter Apel roken massaal «drugspapier»,
mogelijk met fatale afloop» en het bericht «Drugsgebruik in gevangenissen zorgelijk»?1,
2

Antwoord 1

Ja.

Vraag 2

Wat is uw reactie op de vermoedens van een groot deel van het gevangenispersoneel
in Ter Apel dat een groep gedetineerden dagelijks de synthetische drug Spice gebruikt?

Antwoord 2

Vooropgesteld: de invoer, het gebruik en het verhandelen van drugs in de justitiële
inrichtingen is strafbaar. De Dienst Justitiële Inrichtingen (DJI) zet daarnaast in
op technische en innovatieve middelen om contrabande, waaronder drugs, tegen te gaan
en op te sporen. Zo wordt ingezet op dronedetectie, gsm-detectieen onaangekondigde
«spitacties».

Het detecteren van de synthetische drug «Spice» is echter uitdagend. Daarom experimenteert
DJI momenteel met nieuwe technologie om synthetische drugs te kunnen opsporen. Ook
benut DJI de kennis en ervaring op dit terrein van internationale partners. Daarnaast
biedt DJI forensische verslavingszorg aan gedetineerden, waarbij de behandelingen
gespecialiseerd zijn in zowel geestelijke als lichamelijke gezondheidszorg.

Vraag 3

Bent u het eens met de stelling dat moet worden bevorderd dat gevangenissen zelf aan
de bel kunnen trekken om onderzoek te laten verrichten naar drugsgebruik onder gedetineerden,
met als voorbeeld het Trimbos-onderzoek in opdracht van de gevangenis in Ter Apel?

Antwoord 3

Ik vind het positief dat directeuren van penitentiaire inrichtingen (PI’s) hun ervaring
en kennis over drugsgebruik onder gedetineerden met elkaar delen. Mede op basis daarvan
kan worden besloten om bepaalde onderzoeken uit te voeren.

Vraag 4

Welke gezondheidsrisico’s als gevolg van het gebruik van Spice zijn bekend en op welke
manier is de drug aantoonbaar in het lichaam bij onderzoeken naar het gebruik ervan?

Antwoord 4

«Spice» is een voorbeeld van een naam van een preparaat waarin synthetische cannabinoïden,
afgekort als SCRA’s, zijn verwerkt.3 SCRA’s worden meestal gerookt (met tabak). Negatieve effecten kunnen angst, onrust,
paranoia en agitatie/agressie zijn. Mogelijke negatieve lichamelijke effecten en gezondheidsrisico’s
zijn een hoge bloeddruk, hartkloppingen, misselijkheid, flauwvallen, epileptische
aanvallen en cardiovasculaire toxiciteit (bijvoorbeeld hartritmestoornissen). De gezondheidsrisico’s
verschillen afhankelijk van de soort SCRA’s, de hoogte van de dosering en de frequentie
van gebruik.4 Ook is de werkingsduur soms zeer kort, wat (compulsief) herdoseren in de hand kan
werken. Daarnaast kan er grote variatie zijn tussen en binnen de producten wat betreft
de sterkte/hoeveelheid.5 Hierdoor bestaat het risico dat iemand snel te veel neemt. Een kleine hoeveelheid
roken kan hierdoor al snel ernstige bijwerkingen opleveren. Dit kan bij ernstige intoxicatie
zelfs levensbedreigend zijn.

DJI kan het gebruik van SCRA’s niet door reguliere urinetesten aantonen. Met geavanceerde
urinetesten is het voor een daarin gespecialiseerd laboratorium mogelijk om SCRA’s
aan te tonen indien duidelijk is naar welke (van de honderden) synthetische cannabinoïden
gezocht dient te worden. Op dit moment wordt onderzocht of het laboratorium dat de
tests verzorgt voor DJI deze geavanceerde mogelijkheid ook kan aanbieden en tegen
welke kosten dat zal zijn. Bijkomend probleem is dat veel SCRA’s na gebruik maar kort
aanwezig zijn in het lichaam, wat detectie van recent gebruik bemoeilijkt.

Vraag 5

Welke aanwijzingen hebt u voor de bevestiging dan wel ontkenning van het vermoeden
van het personeel van de gevangenis dat het gebruik van Spice tot dodelijke slachtoffers
heeft geleid?

Antwoord 5

Elk overlijden in detentie wordt gemeld bij de Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd
(IGJ). Bij elk overlijden wordt ook een calamiteitenonderzoek ingesteld. Bij DJI zijn
tot op heden geen gevallen bekend waarbij vaststaat dat een gedetineerde is overleden
als gevolg van het gebruik van SCRA’s. Zoals in het antwoord op vraag 4 is aangegeven,
is detectie moeilijk.

Vraag 6

Volgt er een sanctie voor het binnensmokkelen van drugs zoals Spice? Zo ja, hoe vaak
is dat het afgelopen jaar gebeurd?

Antwoord 6

Het invoeren, gebruiken en verhandelen van drugs is strafbaar. Dit heeft altijd consequenties.
Zo wordt een gedetineerde die in het plusprogramma zit, direct voor minimaal zes weken
gedegradeerd naar het basisprogramma. De vestigingsdirecteur beslist daarnaast of
en zo ja welke disciplinaire straf wordt opgelegd. De vestigingsdirecteur kan ook
aangifte doen van de invoer, het bezit en de handel in drugs. Deze strafrechtelijke
ontwikkelingen worden geregistreerd bij de politie en het OM.

Drugs wordt gezien als contrabande binnen detentie. In 2022 zijn 3588 beschikkingen
in het gevangeniswezen opgemaakt naar aanleiding van het bezit of gebruik van drugs
of het bezit van overige contrabande waarbij een straf, maatregel of mededeling is
opgelegd. Er kan hierbij geen onderscheid gemaakt worden tussen bezit en gebruik van
drugs, dus zijn beide categorieën meegeteld. Bezit of gebruik van contrabande leidt
in principe altijd tot een disciplinaire straf.

Kanttekening hierbij is dat SCRA’s moeilijk op te sporen zijn. Hoe vaak een sanctie
is gevolgd op het binnensmokkelen van drugs zoals «Spice» is niet bekend. Uit de registratie
kan niet opgemaakt worden welk type contrabande heeft geleid tot welke sanctie.

Vraag 7

In hoeverre krijgen gedetineerden, die aan deze en/of andere drugs verslaafd zijn,
hulp van verslavingszorg?

Antwoord 7

DJI biedt ruimte voor verslavingszorg aan gedetineerden. De behandelingen zijn voornamelijk
gericht op de verslaving van het gepleegd delict en kunnen onderdeel zijn van een
strafmaatregel.6 Bovendien kan het Psycho Medisch Overleg (PMO) ook (verslavings)zorg tijdens detentie
indiceren.

Verslaving is een belangrijke risicofactor voor re-integratie. De detentieperiode
moet daarom – indien nodig – worden benut om verslaafde gedetineerden zorg op maat
te geven en naar zorgtrajecten te geleiden. Hierbij is voldoende kennis bij personeel
cruciaal als het gaat om de mogelijkheden van hulp en zorg aan gedetineerden in verslaving.

Vraag 8

Deelt u de mening dat het problematisch is dat zelfs in gevangenissen drugsgebruik
veelvuldig voorkomt en bent u het met eens met de stelling dat hiervoor een passende
straf zou moeten gelden voor in ieder geval de persoon die helpt bij het smokkelen?

Antwoord 8

Contrabande, waaronder drugs, zijn mij een doorn in het oog. Een gedetineerde mag
geen contrabande in de PI binnenbrengen, daarin handelen of deze in het bezit hebben.
Dit wordt tegengegaan en bestraft (zie antwoord op vraag 2 en 6). Degene die het binnenbrengt
is strafbaar.

Vraag 9

Vindt u dat een passende straf zou moeten gelden wanneer een gedetineerde wordt betrapt
op het gebruik en bezit van drugs, maar dat als een gedetineerde om hulp vraagt juist
hulp moet worden geboden?

Antwoord 9

Ja, bezit en gebruik van drugs tijdens detentie is niet toegestaan. Een gedetineerde
die drugs gebruikt en om hulp vraagt bij zijn/haar verslaving kan, zoals aangegeven
in het antwoord op vraag 7, de nodige hulp krijgen aangeboden.

Vraag 10

Is het smokkelen van de drug Spice specifiek een probleem in de gevangenis in Ter
Apel of is het een breder probleem?

Antwoord 10

Er zijn enkele gevallen bekend dat SCRA's zijn aangetroffen op briefpapier in andere
PI’s dan de PI Ter Apel. DJI vermoedt op basis van het gedrag van gedetineerden dat
«Spice» ook in andere PI’s wordt gebruikt. Het gebruik van SCRA’s kan door DJI niet
door de reguliere urinetesten worden aangetoond.

Vraag 11

Welke concrete maatregelen gaat u nemen om ervoor te zorgen dat Spice, en ook andere
drugs, niet massaal worden binnengesmokkeld en gebruikt in detentie?

Antwoord 11

«Spice» is lastig op te sporen, omdat het wordt geïmpregneerd in papier en snel in
het lichaam afbreekt. DJI heeft een landelijke portefeuillehouder aangesteld die onderzoekt
of de nieuwste geavanceerde drugsdetectieapparatuur, die als proef beschikbaar is
in een aantal PI’s, breder ingezet kan worden. Daarnaast zet DJI ook in op preventie
van gebruik en voorlichting. Zie ook het antwoord op vragen 2 en 14.

Vraag 12

Kunt u een reactie geven op de constatering van het Trimbos-instituut dat het gebruik
van nieuwe psychoactieve stoffen in gevangenissen in Nederland een groeiend probleem
lijkt te zijn?

Antwoord 12

Mede gezien de ervaringen in het buitenland, de bevindingen in het rapport van het
Trimbos-instituut en de aangetroffen SRCA’s in andere PI’s, is het zeker aannemelijk
dat synthetische stoffen ook in andere gevangenissen in Nederland worden gebruikt.
Het is moeilijk om een goed beeld te krijgen van de aard en omvang van het gebruik
van nieuwe psychoactieve stoffen om de hierboven genoemde redenen, maar het is van
belang alert te blijven op signalen uit de PI’s en onderzoek te doen waar nodig.

Vraag 13

Welke ontwikkelingen in buitenlandse gevangenissen kunnen volgens u een goed voorbeeld
zijn voor het aanpakken van drugsgebruik in Nederlandse gevangenissen en welke acties
onderneemt u om deze lessen te implementeren?

Antwoord 13

In buitenlandse gevangenissen is er ervaring met gespreksgroepen, peer support en het voorbereiden op goede hulp en zorg bij terugkeer naar de maatschappij. Dit
betreft het tegengaan van gezondheidsrisico’s, preventie van gebruik en verslaving,
maar ook bijvoorbeeld het tegengaan van stigma en het verbeteren van communicatie.
DJI houdt de buitenlandse ontwikkelingen op deze onderwerpen in de gaten en volgt
deze waar mogelijk op.

Vraag 14

Wat is uw reactie op het advies van de onderzoekers van het Trimbos-instituut om up-to-date
en neutraal informatiemateriaal over de effecten en gezondheidsrisico’s van drugs
beschikbaar te stellen aan zowel medewerkers als gedetineerden?

Antwoord 14

DJI onderschrijft het advies dat medewerkers en gedetineerden goed moeten worden voorgelicht
over de effecten en gezondheidsrisico’s van drugs. Hierover heeft DJI een informatieblad
voor justitiabelen over gemaakt. Voor medewerkers is er een infokaart en voorlichtingsfilm.
Ook de interne afdelingen (medische) Zorg worden actief betrokken bij de ontwikkeling
en verschijnselen ten aanzien van SCRA’s en het ontwikkelen van kennis en kunde binnen
de PI’s. Het Trimbos onderzoek geeft aan dat de SCRA’s zich in hoog tempo evolueren
en veranderen. DJI onderzoekt hoe de voorlichting aan zowel medewerkers als justitiabelen
blijft aansluiten bij die snelle ontwikkeling. In de informatievoorziening wordt vooral
op de risico’s van het gebruik van SCRA’s ingegaan en op hoe gedetineerden en medewerkers
de signalen kunnen herkennen dat er mogelijk SCRA’s zijn gebruikt.

Vraag 15

Neemt u het advies van het Europees Waarnemingscentrum voor Drugs en Drugsverslaving
(EMCDDA) over om onderzoek en monitoring te stimuleren naar drugsgebruik en gezondheidsincidenten
in gevangenissen? Zo nee, waarom niet? Zo ja, op welke wijze bent u van plan dit advies
over te nemen?

Antwoord 15

DJI is reeds zeer alert op de invoer en het gebruik van drugs in de PI’s en op gezondheidsincidenten.
Bij incidenten voert DJI altijd een calamiteitenonderzoek uit. De uitkomsten van dit
onderzoek worden beschikbaar gesteld aan de IGJ. Bij vermoeden van drugsgebruik kunnen
PI’s zelf ook onderzoek instellen. Tot slot levert DJI ieder jaar data aan over het
gebruik van drugs aan de EU en de VN.

Vraag 16

Bent u bereid om overlijdens onder gedetineerden vaker te laten onderzoeken op middelengebruik,
om een duidelijk beeld te krijgen van het eventuele drugsgebruik in de gevangenis
met een fatale afloop?

Antwoord 16

Zoals aangegeven in antwoord 5 volgt DJI een protocol bij het overlijden van een gedetineerde:
elk overlijden tijdens detentie wordt gemeld bij de IGJ en DJI voert een calamiteitenonderzoek
uit. De uitkomsten van dit onderzoek worden gemeld aan de IGJ. Er is op dit moment
geen aanleiding om aanvullend onderzoek in te stellen naar middelengebruik.