Antwoord schriftelijke vragen : Antwoord op vragen van het lid Bisschop over het bericht ‘Aruba: in cassatie tegen homohuwelijk’

Antwoord van Staatssecretaris Van Huffelen (Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties)
(ontvangen 3 april 2023).

Vraag 1

Bent u bekend met het bericht «Aruba: in cassatie tegen homohuwelijk» en het ingezonden
artikel «Hoe was het standpunt van de Nederlandse Antillen en daarna Curaçao en Sint-Maarten»?1

Antwoord 1

Ja.

Vraag 2

Kunt u bevestigen dat het voor de Caribische landen van het Koninkrijk een volstrekt
legitiem middel is om in cassatie te gaan tegen een vonnis van het Gemeenschappelijk
Hof van Justitie indien zij van mening zijn dat inbreuk is gemaakt op hun autonome
bevoegdheden op grond van het Statuut?

Antwoord 2

Het is inderdaad voor de Caribische landen van het Koninkrijk een volstrekt legitiem
middel om in cassatie te gaan tegen uitspraken van het Gemeenschappelijk Hof van Justitie.
Overigens kan ik mij niet zo goed vinden in het beeld dat de cassatieklacht van Aruba
gerelateerd is aan een inbreuk op de autonomie van Aruba zoals gewaarborgd door het
Statuut. De betreffende klacht heeft immers geen betrekking op een handeling door
een orgaan van het Koninkrijk of van Nederland, maar ziet op de relatie tussen de
Arubaanse politieke staatsmachten en de Arubaanse rechter. Het betreft dus in de kern
een vraagstuk van interne machtenscheiding en niet van de autonomie van Aruba binnen
het Koninkrijk.

Vraag 3

Deelt u de opvatting dat de keuzes over belangrijke vragen als de invulling van het
familierecht onder het Statuut primair behoren tot het primaat van de democratie binnen
de landen van het Koninkrijk en dat de rechter niet op de stoel van de politiek mag
gaan zitten?

Antwoord 3

De regeling van het familierecht behoort onder het Statuut tot de autonomie van de
landen binnen het Koninkrijk. Wie dat recht tot stand brengt en op welke manier daar
invulling wordt gegeven, is, conform datzelfde beginsel van autonomie, primair aan
elk van de landen zelf om te bepalen. Het Statuut schrijft voor de landen geen specifieke
constitutionele ordening voor. Het primaat van de democratie en de politiek ten aanzien
van keuzes rond burgerrechtelijke vraagstukken vormt in alle vier de landen evenwel
een belangrijk uitgangspunt. De rechter neemt in de landen rondom dergelijke kwesties
traditioneel een terughoudende plaats in en waakt ervoor om plaats te nemen op de
stoel van de politieke staatsmachten. Evengoed wordt door de rechter in alle vier
de landen aangenomen dat hij beschikt over een rechtsvormende taak (vgl. r.o. 2.61
van het vonnis van het Gemeenschappelijk Hof in de Arubaanse zaak over het homohuwelijk).
Anders dan de Grondwet in Nederland, staan de staatsregelingen in de Caribische landen
het de rechter bovendien toe om landsverordeningen te toetsen aan grondrechten uit
de staatsregeling. Het was een dergelijke grondwettigheidstoetsing die resulteerde
in het vonnis van het Gemeenschappelijk Hof waartegen door de Arubaanse regering cassatie
is ingesteld.

Vraag 4

Deelt u de constatering dat het Gemeenschappelijk Hof van Justitie anders dan het
Hof van Justitie van de Europese Unie geen opdracht heeft om een harmoniserende uitleg
toe te passen die leidt tot steeds uniformere wetgeving in de landen van het Koninkrijk?
Zo nee, op welke literatuur en jurisprudentie baseert u uw opvatting?

Antwoord 4

Nee, die constatering deel ik niet zonder meer. Op grond van artikel 39, eerste lid,
Statuut wordt het burgerlijk recht, waarvan het familierecht deel uitmaakt, in de
vier landen van het Koninkrijk zoveel mogelijk op overeenkomstige wijze geregeld.
Dit uitgangspunt, dat ook wel bekend staat als het concordantiebeginsel, heeft als
complement dat ook in de rechtspraak wordt gestreefd naar harmonisatie van (uitleg
van) regels. Hierbij is een bijzondere rol weggelegd voor de Hoge Raad, die voor alle
entiteiten van het Caribische deel van het Koninkrijk als cassatierechter is aangewezen
(Rijkswet cassatierechtspraak voor Aruba, Curaçao, Sint Maarten en voor Bonaire, Sint
Eustatius en Saba). Ook een lagere rechter als het Gemeenschappelijk Hof kan zich
geroepen voelen om op een terrein dat in artikel 39 Statuut wordt genoemd de rechtseenheid
te bevorderen. Dit alles doet niet af aan de vrijheid van de landen om op deze terreinen
verschillende wetgevende keuzes te maken. Het concordantiebeginsel brengt hier geen
verandering in, zeker niet daar waar verschillende maatschappelijke opvattingen over
een onderwerp leven (zie HR 13 april 2007, ECLI:NL:HR:2007:AZ6095, NJ 2014/50, waarnaar
in r.o. 2.5 van het onderhavige vonnis wordt verwezen). Het was dan ook niet het concordantiebeginsel
dat het Gemeenschappelijk Hof ertoe bracht te besluiten het huwelijk in Aruba open
te stellen voor personen van gelijk geslacht, maar het discriminatieverbod in de Arubaanse
staatsregeling. Bij de toetsing aan dat discriminatieverbod hanteerde het Gemeenschappelijk
Hof als inspiratiebron de uitspraken van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens
(r.o. 2.35–2.39) maar bijvoorbeeld ook de jurisprudentie van het Constitutionele Hof
van Zuid Afrika en het Hooggerechtshof van de Verenigde Staten (r.o. 2.44–2.45).

Vraag 5

Erkent u dat er volgens het internationaal recht momenteel geen recht bestaat voor
paren van gelijk geslacht om te trouwen? Ziet u het op grond van het Statuut ook als
uw verantwoordelijkheid om de vrijheid te verdedigen van de landen van het Koninkrijk
om zich te houden aan de ondergrens van het internationaal recht zolang het Statuut
zelf geen nadere voorschriften geeft inzake het familierecht en discriminatie?

Antwoord 5

Het is mij bekend dat er volgens het internationaal recht momenteel geen recht voor
paren van gelijk geslacht bestaat om te trouwen. De ondergrens die in de rechtspraak
van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens wordt aangehouden, is dat partijen
bij het EVRM verplicht zijn te voorzien in een vorm van geregistreerd partnerschap
voor zulke paren. Welke precieze maatstaf van internationaal recht in een land wordt
aangelegd is in eerste instantie aan de landen zelf, in het samenspel van staatsmachten,
om te bepalen. Een verantwoordelijkheid voor mij, als onderdeel van de Koninkrijksregering,
komt pas in beeld als een land door een ondergrens van het internationale recht zakt
en de waarborgfunctie aan de orde is. Van zo’n situatie is echter in casu geen sprake.
Eerder is het omgekeerde het geval en staat de vraag centraal of de autoriteiten van
een land verdergaande rechtsbescherming mogen bieden dan het internationale recht
vereist (vgl. r.o. 2.26–2.28). Als gezegd biedt het Gemeenschappelijk Hof deze verdergaande
rechtsbescherming niet op basis van het internationale recht (lees: EVRM en IVBPR)
maar op basis van het eigen Arubaanse constitutionele recht.

Vraag 6

Bent u ook van mening dat Nederland op dit moment respect past voor het primaat van
de democratie in de landen van het Koninkrijk, zeker gezien het feit dat voorstellen
in ontwikkeling zijn waarover de parlementen in deze landen zich kan uitspreken? Kunt
u zich voorstellen dat de druk vanuit Nederland om Nederlandse wetgeving over te nemen
in de Caribische landen door velen ervaren kan worden als ideologisch kolonialisme?

Antwoord 6

Respect voor het primaat van de democratie in de Caribische landen staat bij mij altijd
hoog in het vaandel. Zou er vanuit Nederland druk worden uitgeoefend op de parlementen
van deze landen om Nederlandse wettelijke bepalingen in hun eigen wetgeving over te
nemen, dan zou ik dat dan ook afkeuren. Dat wil niet zeggen dat Nederlandse bewindspersonen
of Kamerleden in hun contacten met bestuurders en parlementariërs uit Aruba, Curaçao
en Sint Maarten geen aandacht kunnen vragen voor onderwerpen die door hen van belang
worden geacht. Beschouw in deze zin bijvoorbeeld de dialoog die ik, in het kader van
een toezegging aan het Eerste Kamerlid Dittrich (D66), in verschillende overleggen
met de landen over het homohuwelijk voer (Aanhangsel Handelingen, vergaderjaar 2022–2023,
nr. 1327, p. 2).

Vraag 7

Hoe geeft u zich rekenschap van het feit dat de wens tot invoering van een homohuwelijk
in de Caribische landen bij velen op grote bezwaren stuit? Bent u voornemens en bereid
om in het kader van de dialoog over de mogelijkheid van een homohuwelijk ook in contact
te treden met vertegenwoordigers van lokale gemeenschappen die deze bezwaren hebben,
waaronder kerken?

Antwoord 7

Het zou mij niet passen om te reflecteren op de vraag wat het draagvlak voor een rechterlijke
uitspraak is onder de bevolking van een Caribisch land. In hoeverre zulk draagvlak
bepalend is voor de beantwoording van een rechtsvraag, is in eerste instantie aan
de rechter zelf om te bepalen (vgl. r.o. 2.54). Verder zie ik het als een kwestie
om te worden besproken in het publieke debat in de Caribische landen. Mocht aan mij
worden gevraagd om in het kader van dialoog met vertegenwoordigers van lokale gemeenschappen,
zoals kerken, over het homohuwelijk in gesprek te gaan, dan ben ik daartoe zeker bereid.