Antwoord schriftelijke vragen : Antwoord op vragen van het lid Mohandis over mantelzorgwoningen

Antwoord van Staatssecretaris Van Ooijen (Volksgezondheid, Welzijn en Sport), mede
namens de Minister voor Langdurige Zorg en Sport (ontvangen 26 maart 2023).

Vraag 1

Bent u op de hoogte van de problemen die mensen ondervinden wanneer zij een mantelzorgwoning
willen plaatsen of bewonen? Wat is uw reactie op de in EenVandaag vertelde verhalen?1

Antwoord 1

Ik heb de uitzending van EenVandaag gezien. Het is vervelend om te zien dat een mantelzorgwoning
wordt verwijderd en dat dit gepaard gaat met woede en frustratie omdat een medische
indicatie niet is afgegeven of niet helder is of iemand een mantelzorgverklaring heeft.
Of mensen over het algemeen problemen ondervinden wanneer zij een mantelzorgwoning
willen plaatsen of bewonen is moeilijk te beoordelen. Bij mij zijn hierover geen signalen
bekend. Er zijn op landelijk niveau geen gegevens beschikbaar over de hoeveelheid
mantelzorgwoningen en in hoeverre deze worden gehonoreerd of afgewezen.

Vraag 2

Wat vindt u van het feit dat gemeenten geen uniform beleid voeren ten aanzien van
mantelzorgwoningen?

Antwoord 2

Gemeenten hebben op grond van de Wmo2015 de wettelijke opdracht om burgers die niet
meer zelfstandig kunnen participeren en/of een psychosociale stoornis hebben maatschappelijke
ondersteuning te bieden. Als een burger zich meldt met een ondersteuningsvraag wordt
bij het gemeentelijk onderzoek bezien wat een burger zelf nog kan, wat het sociaal
netwerk kan en in hoeverre een algemene- of maatwerkvoorziening nodig is. Gemeenten
hebben een grote beleidsruimte om burgers, op maat, te kunnen ondersteunen. Dit geldt
ook voor de wijze waarop gemeenten omgaan met mantelzorgwoningen. Uiteraard mag het
lokale beleid nooit in strijd zijn met de vigerende wet- en regelgeving. Het draagt
niet bij om een uniform landelijk kader te stellen voor mantelzorgwoningen.

Tijdens de begrotingsbehandeling van het Ministerie van VWS heb ik aan uw Kamer toegezegd
om in het eerste kwartaal van 2023 een uitvoeringsagenda mantelzorg te sturen. Het
onderwerp Mantelzorgwoningen is één van de knelpunten die door mantelzorgers is aangedragen.
Momenteel ben ik met verschillende maatschappelijke partners (VNG, Mantelzorg NL,
Movisie, ActiZ, de NOV, SWN en Werk en Mantelzorg) in gesprek over de vormgeving van
deze agenda, en over de manier waarop mantelzorgwoningen hierin thuis horen. Een actie
die in de conceptversie van deze agenda is opgenomen is het bundelen van goede voorbeelden
op het gebied van mantelzorgwoningen, om die goede voorbeelden vervolgens landelijk
te delen in een publicatie/handreiking.

Vraag 3

Deelt u de mening dat mantelzorgers cruciaal zijn voor de zorg en dat mantelzorgwoningen
noodzakelijk kunnen zijn om mensen van zorg te voorzien? Zo nee, waarom niet?

Antwoord 3

Ja, die mening deel ik. Mantelzorgers zijn van groot belang voor onze samenleving
om lichte hulpvragen uit te voeren en mensen te helpen. Ze vervullen een essentiële
rol in het ondersteunen en helpen van hun naaste. Het is inderdaad zo dat een mantelzorgwoning
een belangrijk instrument kan zijn om mantelzorg meer duurzaam en toegankelijk te
maken. Wanneer mantelzorgers dichter bij de zorgvrager wonen, zijn ze beter in staat
om hun naasten te helpen.

Vraag 4

Wat vindt u van het feit dat mantelzorg vaak gelijk gesteld wordt met 24 uurs-zorg?

Antwoord 4

Mantelzorg kan en mag nooit gelijk worden gesteld aan 24-uurs zorg. Mantelzorg is
een vrijwillige vorm van zorg die uitgevoerd dient te worden binnen de draagkracht
en draaglast van de zorgverlener. Gemeenten hebben de wettelijke taak om mensen die
niet meer zelfstandig kunnen participeren en/of een psychosociale stoornis hebben
passend te ondersteunen zodat zij wel kunnen participeren. Bij het onderzoek dat de
gemeente uitvoert wordt hierbij ook gekeken welke rol het sociaal netwerk (zoals de
mantelzorger) heeft en of (een deel van) de gewenste ondersteuning kan worden uitgevoerd.
Indien het noodzakelijk is wordt ook bekeken in welke mate een algemene- of maatwerkvoorziening
nodig is. Bij zorg en ondersteuning thuis op grond van de Wmo gaat het echter nooit
om 24-uurs zorg. De verwachting van mantelzorg moet dan ook niet zijn dat hiermee
24-uurs zorg wordt behaald.

Vraag 5

Deelt u de mening dat wanneer iemand 24-uurs zorg nodig heeft en een verpleeghuisindicatie
aangewezen is en, gezien het tekort aan voldoende verpleeghuisplaatsen een mantelzorgwoning
wellicht zelfs een (tijdelijke) oplossing kan bieden? Zo nee, waarom niet?

Antwoord 5

Wanneer iemand 24-uurs zorg in de nabijheid nodig heeft door middel van een verpleeghuisindicatie
maar er nog geen plaats is in een geschikte woonvorm, is een verzekerde aangewezen
op overbruggingszorg. Dit wordt geregeld vanuit het zorgkantoor. Deze overbruggingszorg
kan bestaan uit een tijdelijk verblijf in een andere instelling, maar ook zorg thuis
die voorziet in de zorgbehoefte. Daar kan mantelzorg een aanvulling op zijn, en daar
kan een mantelzorgwoning aan bijdragen.

Vraag 6

Wat vindt u van de werkwijze van de gemeente Oss, waarbij niet alleen ouderen bij
hun kinderen kunnen gaan wonen, maar ook gezonde jongeren in een mantelzorgwoning
kunnen gaan wonen als tijdelijke aanpak van de wooncrisis, zo lang sprake is van een
sociale band? Vindt u dit een idee om landelijk te implementeren, zo nee waarom niet?
Zo ja, hoe en wanneer?

Antwoord 6

In de bestrijding van de wooncrisis zijn creatieve keuzes noodzakelijk, en als een
gemeente ziet dat een andere bestemming van mantelzorgwoningen hier een tijdelijke
oplossing voor kan zijn, moedig ik dit aan. Landelijke implementatie zou echter een
breuk zijn met de gemeentelijke beleidsruimte. In mijn antwoord op vraag 1 heb ik
benoemd dat een actie in de conceptversie van de uitvoeringsagenda mantelzorg is opgenomen,
gericht op het bundelen van goede voorbeelden op het gebied van mantelzorgwoningen.
Voorbeelden zoals uit de gemeente Oss zouden daar ook in opgenomen kunnen worden.

Vraag 7

Wat gaat u doen aan deze problemen rond mantelzorgwoningen, gezien uw beleid om zorgkantoren
te laten stimuleren dat mensen thuis blijven wonen en gezien de schaarste op de arbeidsmarkt?

Antwoord 7

Ik ben bezig om, zoals toegezegd aan uw Kamer, met gemeenten, mantelzorgers, zorgorganisaties,
verzekeraars en andere maatschappelijke partners een uitvoeringsagenda mantelzorg
op te stellen. In deze agenda is aandacht voor bijvoorbeeld de verbinding tussen formele
en informele zorg en knelpunten in de uitvoeringspraktijk, zoals ook de problemen
die bestaan met betrekking tot mantelzorgwoningen. Eerder is al toegezegd dat de Minister
voor Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening een instructieregel in het Besluit kwaliteit
leefomgeving zal opnemen voor het omgevingsplan, die moet verzekeren dat gemeenten
ervoor zorgen dat bij woningen mogelijkheden blijven bestaan voor mantelzorg.

Vraag 8

Wie is volgens u verantwoordelijk voor de ondersteuning van mantelzorgers? Hoe ziet
u uw eigen rol in deze?

Antwoord 8

Gemeenten hebben, op grond van de Wmo2015, de wettelijke verantwoordelijkheid voor
het ondersteunen van mantelzorgers. Ikzelf ben bezig, in samenwerking met gemeenten,
mantelzorgers, zorgorganisaties, verzekeraars en andere maatschappelijke partners
met de uitvoeringsagenda mantelzorg, waarin aandacht zal zijn voor bestaande knelpunten
en verbeteringen op het gebied van passende individuele ondersteuning.

Vraag 9

Wat vindt u van het feit dat gemeenten vragen om een medische verklaring, terwijl
in de richtlijnen voor artsen staat dat een behandelend arts geen geneeskundige verklaring
over de eigen patiënten mag geven? Hoe gaat u ervoor zorgen dat hier duidelijke regels
over komen?

Antwoord 9

Of gemeenten vragen om een medische verklaring valt binnen hun beleidsruimte. Het
is wel wenselijk dat, indien gemeenten verzoeken om een medische verklaring, de gemeente
ook aangeeft dat de verklaring door een onafhankelijk arts verstrekt dient te worden
om verwarring te voorkomen. Gemeenten hebben zelf de ruimte om regels te stellen waar
het gaat om mantelzorgverklaringen, maar moeten hierin wel consistent en duidelijk
zijn.

Vraag 10

Wat vindt u van pre-mantelzorgbeleid dat 50 gemeenten voeren? Vindt u het een goede
zaak dat gemeenten dit op eigen initiatief regelen en ziet u hierin ook een rol voor
uzelf? Zo ja, welke?

Antwoord 10

Een pre-mantelzorgwoning is hetzelfde als een mantelzorgwoning, maar mag gebruikt
worden voordat sprake is van een mantelzorgsituatie. Dit is een mooie manier om voorbereid
op de toekomst te zijn als het aankomt op mantelzorg. Of gemeenten dit willen regelen
is aan hen en valt binnen de beleidsruimte. In mijn rol wil ik wel dergelijke voorbeelden
onder de aandacht brengen bij andere gemeenten, zodat het kan dienen ter inspiratie.

Vraag 11

Hoe ziet dit pre-mantelzorgbeleid eruit en kan dit landelijk worden toegepast? Zo
ja, hoe gaat u dat stimuleren en implementeren?

Antwoord 11

Het beleid wisselt per gemeente en het kan ook per locatie (afhankelijk van ruimtelijke
omstandigheden) verschillen. Niet iedere locatie leent zich voor het structureel toestaan
van dergelijke extra woningen binnen een perceel. Dit vraagt lokaal maatwerk. Dat
is ook de reden dat ik hier geen landelijk uniforme regeling voor kan ontwikkelen.
Wel wil ik pre-mantelzorgbeleid onder de aandacht brengen bij gemeenten zodat ze het
als oplossing kunnen overwegen.