Antwoord schriftelijke vragen : Antwoord op vragen van de leden Kuik en Agnes Mulder over ‘Zwarte Russen’ in Oekraïne: Afrikanen geronseld door Wagner en Russisch leger’

Antwoord van Minister Schreinemacher (Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking),
mede namens de Minister van Buitenlandse Zaken (ontvangen 20 januari 2023).

Vraag 1 en 2

Bent u bekend met het bericht ««Zwarte Russen» in Oekraïne: Afrikanen geronseld door
Wagner en Russisch leger»1 en het bericht «Putin's Prison Recruiting Scheme Takes a Big, Desperate Turn»2?

Bent u bekend met het bericht «Russia using rape as «military strategy» in Ukraine:
UN envoy»?3

Antwoord 1 en 2

Hiermee ben ik bekend.

Vraag 3

Heeft u inzicht in op welke schaal vrouwen in de Oekraïense bezette gebieden te maken
krijgen met seksueel geweld?

Antwoord 3

Het kabinet ziet signalen dat vrouwen in de Oekraïense bezette gebieden op grote schaal
te maken krijgen met seksueel geweld. VN Speciaal Vertegenwoordiger tegen Seksueel
Geweld Patten heeft het gebruik van seksueel geweld in de bezette gebieden door het
Russische leger systemisch genoemd. Seksueel geweld wordt volgens haar gebruikt als
middel om de Oekraïense bevolking in bezette gebieden te onderdrukken. In september
jl. waren er meer dan honderd door de VN geverifieerde gevallen geregistreerd en ook
de OVSE-ODIHR rapporteert over tientallen geverifieerde gevallen in de periode 1 juli
– 1 november. Tegelijkertijd is het onmogelijk om over de precieze schaal nu conclusies
te trekken. In gebieden waar wordt gevochten en de door Rusland bezette gebieden is
het moeilijk om aan informatie te komen. In recent bevrijde regio’s wordt nog onderzoek
gedaan naar seksueel geweld door het Russische leger, ook om strafzaken op te baseren
(waarvan er inmiddels 43 zijn gestart door de Oekraïense autoriteiten). In eerder
bevrijde gebieden zijn veel gevallen nog niet geregistreerd of gemeld. Onder andere
experts van UNFPA geven aan dat er bovendien (waarschijnlijk blijvend) sprake is van
onderrapportage, omdat veel vrouwen uit angst of schaamte niet praten over wat zij
hebben meegemaakt.

Vraag 4

Heeft u inzicht of er hulp geboden wordt via Nederlandse OS-middelen aan vrouwen die
in deze bezette of recent heroverde gebieden te maken krijgen met seksueel geweld?

Antwoord 4

Nederland draagt met OS middelen EUR 2 miljoen bij aan UNFPA voor hun respons in Oekraïne
en de buurlanden, specifiek gericht op het verlenen van steun aan overlevenden van
seksueel en gender-gerelateerd geweld. Daarnaast is Nederland één van de grootste
donoren aan UNFPA en draagt ook via deze core funding bij aan activiteiten van UNFPA in Oekraïne.

Ook is het ondersteunen van burgers in oorlogssituaties – inclusief op het vlak van
seksueel en gender-gerelateerd geweld – kernonderdeel van het mandaat van de humanitaire
organisaties die Nederland met ongeoormerkte voorspelbare en flexibele financiering
steunt, zodat zij in staat zijn te reageren en te opereren daar waar de noden het
hoogst zijn. Deze organisaties en fondsen zijn actief in Oekraïne en buurlanden.

Vraag 5

Heeft u inzicht in de omvang van de groep vrijgelaten gevangenen veroordeeld voor
moord en zedendelinquenten die de Russische Wagner Groep voor het Russische leger
rekruteert, in Rusland en de Centraal-Afrikaanse Republiek, in de oorlog tegen Oekraïne?

Antwoord 5

Het kabinet heeft geen eigenstandige informatie over de precieze omvang van de groep
voor moord en zedenmisdrijven veroordeelde gevangenen die door de Wagner Groep zijn
gerekruteerd voor het Russische leger.

Vraag 6

Deelt u de mening dat door het rekruteren van criminelen, om ze vervolgens in de frontlinie
als «kanonnenvoer» te gebruiken, een ernstige schending van de mensenrechten is, ongeacht
de misdaden die deze mensen hebben begaan? Vindt u ook dat straffeloosheid van deze
misdadigers moet worden tegengegaan? Welke diplomatieke wegen kunnen hiervoor worden
ingezet?

Antwoord 6

Het humanitair oorlogsrecht bevat geen verbod om veroordeelde criminelen te rekruteren
en die te incorporeren in de krijgsmacht. Eenieder die zich vrijwillig aansluit bij
de krijgsmacht van een staat, is daartoe in beginsel gerechtigd. Ook dienstplicht
is op zichzelf niet in strijd met mensenrechten. De rekrutering van gevangenen geschiedt
in dit geval (in ieder geval deels) door een private militaire partij (Wagner-groep),
hoewel private militaire bedrijven in de Russische Federatie zijn verboden.

Nederland zet zich op verschillende manieren in tegen straffeloosheid in de oorlog
van Rusland tegen Oekraïne, samen met EU-partners en andere bondgenoten. De prioriteit
ligt bij (oorlogs-)misdaden begaan tijdens het conflict, en niet bij misdaden waarvoor
de gerekruteerde gevangenen eerder zijn veroordeeld.

Vraag 7 en 8

In hoeverre deelt u de mening dat het vrijlaten van verkrachters en moordenaars uit
Afrikaanse en Russische gevangenissen een gevaar vormt voor de onderdrukking en mishandeling
van Oekraïense meisjes en vrouwen?

Welke extra risico’s voorziet u, buiten de afschuwelijke gevolgen van de oorlog met
Rusland, voor Oekraïense burgers als er losgelaten moordenaars en verkrachters rondlopen?
Hoe kan Nederland bijdragen om deze risico’s in te perken via onze bestaande OS-programma’s
en bilaterale humanitaire hulp?

Antwoord 7 en 8

Het kabinet vindt de praktijk van het vroegtijdig vrijlaten van gevangenen om die
in het conflict in te zetten alarmerend. Echter, alle Oekraïense burgers lopen in
de door Rusland bezette gebieden gevaar om met onderdrukking en mishandeling te maken
te krijgen, los van of er in de specifieke legeronderdelen die deze gebieden bezetten
uit de gevangenis gerekruteerde veroordeelden dienen. Het kabinet heeft geen zicht
op de misdaden waarvoor de gevangenen die worden gerekruteerd uit de Russische gevangenis
en mogelijk ook uit Afrikaanse gevangenissen zijn veroordeeld.

Nederland helpt het gevaar voor Oekraïense burgers te verminderen door de Oekraïense
oorlogsinspanningen op allerlei verschillende manieren te steunen.

Humanitaire organisaties richten zich bij hulpverlening onder meer op activiteiten
die burgers bescherming bieden en maatregelen die de effecten van vijandelijkheden
op burgers beperken. Organisaties, waaronder UNHCR, hebben daarbij speciale aandacht
voor gendergerelateerd geweld, zowel bij de hulpverlening in Oekraïne zelf als bij
de opvang van vluchtelingen daarbuiten. Naast bevordering van de eerbiediging van
het humanitair oorlogsrecht is er o.a. aandacht voor veilige opvanglocaties en assistentie
bij grensovergangen, evenals voor juridische en psychosociale ondersteuning van slachtoffers
van gendergerelateerd geweld.

Ook ondersteunt het kabinet op verschillende manieren het verzamelen en vastleggen
van bewijs van oorlogsmisdaden, waaronder het gebruik van seksueel geweld als oorlogswapen,
om de kans dat deze misdaden onbestraft blijven te verminderen.

Vraag 9

Hoe kunnen u en de Verenigde Naties, Afrikaanse gevangenissen die worden belaagd door
de Wagner Groep versterken, zodat het rekruteren van dit soort criminelen kan worden
gestopt?

Antwoord 9

Het adresseren van het rekruteren van gevangenen door de Wagner-groep is complex.
Nederland draagt op technisch niveau via de EU en de VN bij aan het verbeteren van
het gevangeniswezen in bijvoorbeeld Mali en de Centraal-Afrikaanse republiek. Zo voorziet
VN-vredesmissie MINUSCA – waar Nederland financieel aan bijdraagt – in trainingen
voor gevangenisstaf en werkt UNDP in Mali aan het versterken van gevangenissen. Hoewel
zulke technische programma’s van belang blijven, kunnen ze waarschijnlijk geen oplossing
vormen voor deze situatie, die veeleer voortkomt uit nauwere banden tussen Rusland
en de landen waar de rekrutering plaats vindt. Die nauwere banden en de gevolgen daarvan
worden uiteraard besproken in de reguliere dialoog die de EU met deze landen onderhoudt.