Antwoord schriftelijke vragen : Antwoord op vragen van de leden Belhaj en Hammelburg inzake het verspreiden van antisemitische complottheorieën in Ahoy

Antwoord van Minister Yeşilgöz-Zegerius (Justitie en Veiligheid) (ontvangen 28 november
2022). Zie ook Aanhangsel Handelingen, vergaderjaar 2022–2023, nr. 493.

Vraag 1

Bent u bekend met het bericht «Spiritueel evenement trekt duizenden mensen naar Rotterdam
Ahoy: «Noem ons alsjeblieft geen wappies»»?1

Antwoord 1

Ja.

Vraag 2, 3 en 4

Zijn er antisemitische tropes en ideeën geuit door de sprekers tijdens het evenement?
Zo ja, in hoeverre hebben deze in de ogen van het kabinet een opruiende werking, zoals
beschreven in het Dreigingsbeeld Terrorisme Nederland 56?2

In hoeverre kan een evenement als dit leiden tot een toename in antisemitisme en anti-overheidsextremisme?

Hoe duidt u de beweging achter dit evenement en welke ontwikkeling heeft deze de laatste
jaren doorgemaakt?

Antwoord 2, 3 en 4

Het kabinet is van mening dat er in Nederland absoluut geen plaats is voor Jodenhaat,
noch voor opruiing. Als echter blijkt dat tijdens dit event antisemitische uitspraken
zijn gedaan en/of uitingen met een opruiende werking, dan ligt strafrechtelijke handhaving
in de rede. Dit begint bij het doen van aangifte. Het is vervolgens aan de politie
en het Openbaar Ministerie (OM) om de aangifte te onderzoeken en eventuele vervolgstappen
te ondernemen.

Het kabinet maakt zich in algemene zin zorgen over de aantrekkingskracht van complottheorieën
die zich recentelijk ook in Nederland van de uithoeken van het internet verspreid
hebben naar de publieke opinie. Afhankelijk van de aard van de complottheorieën kan
het openlijk en kritiekloos bespreken hiervan bijdragen aan de sociale acceptatie
van antisemitisme, xenofobie of racisme. Verschillende bekende complottheorieën bevatten
antisemitisme, bijvoorbeeld door holocaustontkenning of het wegzetten van de joodse
gemeenschap als geheime «elite» die de wereld zou regeren. Ook kunnen theorieën gepaard
gaan met anti-overheidsnarratieven, waarbij de overheid wordt weggezet als het vrijheid-inperkende
«kwaad». Zorgelijk is bijvoorbeeld de aanmoediging van kwetsbare mensen om geen belasting
meer te betalen, waardoor zij in grote financiële problemen kunnen komen. Complottheorieën
kunnen uiting geven aan grieven, aan wantrouwen of aan behoefte aan verbondenheid,
maar soms ook worden aangehaald om verregaande acties rechtvaardigen. Naast polarisatie
of een duidelijke extremistische component, met opruiing, huisbezoeken, bedreigingen
en zelfs geweld als mogelijk gevolg, kan de verspreiding van complottheorieën afbreuk
doen aan het publieke vertrouwen in de democratische instituties.

In hoeverre dit ook geldt voor het evenement in Ahoy en de beweging hierachter in
relatie tot het Dreigingsbeeld Terrorisme Nederland, is op dit moment niet te beantwoorden.
Dit komt omdat er vanuit de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid
(NCTV) op dit moment geen direct zicht is op de mogelijke opruiende of antisemitische
ideeën die geuit zijn tijdens het desbetreffende evenement, en of deze online navolging
vinden.

De achtergrond van dit antwoord hangt samen met het feit dat de NCTV momenteel sterk
beperkt is in de uitvoering van zijn taken omdat er geen gebruik gemaakt kan worden
van online monitoring van open bronnen, waaronder social media.

De grondslag voor de analysetaken van de NCTV (de Wet verwerking persoonsgegevens
coördinatie en analyse terrorismebestrijding en nationale veiligheid) is momenteel
in behandeling. Ik verwacht u voor het einde van dit jaar de nota van wijziging te
sturen. In afwachting daarvan zijn deze taken opgeschort waar het gaat om het bezien
van online open bronnen zoals Twitter of Facebook.

Vraag 5

Is er sprake van een bredere toename in antisemitisme en welke maatregelen neemt u
hiertegen?

Antwoord 5

Ik neem de aanpak van antisemitisme zeer serieus. Recente gebeurtenissen en ontwikkelingen
geven aan dat deze aandacht niet kan verslappen. De afgelopen jaren is antisemitisme
meer zichtbaar geworden in de maatschappij. Tijdens de COVID-19 pandemie kwamen bijvoorbeeld
allerlei klassieke antisemitische samenzweringstheorieën en mythes bovendrijven. Ook
schrijft de Nationaal Coördinator Antisemitismebestrijding (Coördinator) in zijn werkplan
dat antisemitisme gedijt en zich vormt naar thema’s die maatschappelijke onrust veroorzaken.
Op dit moment zijn COVID-19 en de Russische inval in Oekraïne sprekende voorbeelden.
Uit een onderzoek naar online antisemitisme in Nederland in 2020, in opdracht van
het Centrum Informatie en Documentatie Israël (CIDI) en het Centraal Joods Overleg
(CJO), bleek dat van bijna twee miljoen berichten gerelateerd aan het jodendom ruim
200.000 (ongeveer 11%) als antisemitisch3 werd herkend. Het streven is om de komende jaren online antisemitisme beter in kaart
te brengen.

Daarnaast geven verschillende cijferbronnen informatie over het aantal meldingen,
incidenten, of discriminatiefeiten van de grond antisemitisme. In de cijfers van de
politie, het Openbaar Ministerie (specifieke discriminatiefeiten) en het CIDI is in
het jaar 2021 ten opzichte van het jaar 2020 een lichte stijging te zien. Het aantal
incidenten van antisemitisme dat werd gemeld bij de politie in 2021 steeg naar 627
ten opzichte van het jaar 2020, waar 517 incidenten gemeld werden. In 2019 was het
aantal antisemitisme-incidenten hoger dan in 2020 en 2021, met 768 incidenten. Bij
de antidiscriminatievoorzieningen kwamen in 2021 75 meldingen van antisemitisme binnen,
ten opzichte van 82 meldingen in 2020.4 Bij het Openbaar Ministerie werd de grond antisemitisme in 2021 58 keer geregistreerd
bij specifieke discriminatiefeiten5, ten opzichte van 38 keer in 2020. Bij de codis-feiten6 werd de grond antisemitisme in 2020 en 2021 even vaak geregistreerd (27 keer).7 Het CIDI registreerde in 2021 in totaal 183 antisemitische incidenten, ten opzichte
van 135 in 2020 en 182 incidenten in 2019.8

Om Jodenhaat aan te pakken wordt op verschillende manieren en via verschillende pijlers
ingezet. Ik verwijs daarbij ook naar het werkplan van de Nationaal Coördinator Antisemitismebestrijding
dat op 6 oktober jl. aan uw Kamer is aangeboden.9 Het werkplan vormt het uitgangspunt voor concrete acties in de strijd tegen antisemitisme,
onder andere op de onderwerpen monitoren en opvolgen, onderwijs en preventie en herdenken
en vieren. Het werkplan van de Coördinator beschrijft de aanpak van de bestrijding
van antisemitisme langs 3 pijlers, te weten 1) monitoren en opvolgen, 2) onderwijs
en preventie en 3) herdenken en vieren. Het werkplan bevat verder maatregelen, die
toezien op het tegengaan van Holocaustverdraaiing en antisemitische parabelen, die
dikwijls onderdeel uitmaken van complottheorieën, middels de strafrechtketen, educatie
en (online) campagnes.

Daarnaast kan antisemitisme strafrechtelijk worden aangepakt. Het Openbaar Ministerie
gaat over tot vervolging als uit een aangifte blijkt dat sprake is van uitingen die
strafbaar zijn op basis van de discriminatieartikelen in het Wetboek van Strafrecht.

Met elkaar blijven we ons inzetten, zodat antisemitisme geen plaats kan krijgen in
onze samenleving.

Vraag 6

Wat doet u om de verspreiding van complottheorieën en de gevolgen daarvan tegen te
gaan?

Antwoord 6

Hoe het beste tegen complottheorieën en de gevolgen daarvan kan worden opgetreden,
verschilt per geval en is een brede opgave voor ons allemaal. De ene theorie is immers
schadelijker of verontrustender dan de andere. Daarnaast geldt dat complottheorieën
niet automatisch strafbaar zijn of als desinformatie gelden. Vrijheid van meningsuiting
is het uitgangspunt. Deze is echter niet onbegrensd. Er zijn complottheorieën waar
we duidelijk op moeten acteren. Zoals blijkt uit het Dreigingsbeeld Terrorisme Nederland
(DTN) van 7 november jl. kan het kritiekloos bespreken en normaliseren van sommige
complottheorieën leiden tot polarisatie, afbreuk aan het publieke vertrouwen in de
instituties van de democratische rechtsorde, haat tegen andersdenkenden of zelfs inspireren
tot (terroristisch) geweld. Voor dergelijke complottheorieën, met dusdanig ernstige
gevolgen, is wat mij betreft geen plek in onze samenleving. Daar moeten we ons, met
zijn allen, tegen uitspreken. Daar waar het leidt tot strafbare feiten, zoals bedreiging,
opruiing, haatzaaiing, geweld of discriminatie kan hiertegen opgetreden worden door
het Openbaar Ministerie.

In mijn brief van 7 november jl.10 is aangekondigd dat de NCTV met alle betrokken partners zal werken aan een extremismestrategie.
Hierbij zal onder meer worden uitgewerkt op welk punt de aanpak tegen schadelijke
complottheorieën versterkt kan worden.