Antwoord schriftelijke vragen : Antwoord op vragen van de leden Palland en Van der Molen over het bericht 'Arbonormen bagagepersoneel Schiphol jarenlang overschreden, deel heeft gezondheidsklachten'

Antwoord van Minister Van Gennip (Sociale Zaken en Werkgelegenheid), mede namens de
Minister van Infrastructuur en Waterstaat en de Minister van Financiën (ontvangen
14 oktober 2022). Zie ook Aanhangsel Handelingen, vergaderjaar 2022–2023, nr. 131.

Vraag 1

Bent u bekend met het bericht van de NOS «Arbonormen bagagepersoneel Schiphol jarenlang
overschreden, deel heeft gezondheidsklachten»1 en zou u willen reflecteren op de conclusies en bevindingen uit dit onderzoek van
NOS en Nieuwsuur?

Antwoord 1

Ja. Ik ben verbaasd en geschrokken van de berichtgeving. Het is belangrijk dat de
Arboregels worden nageleefd. Die regels gelden niet voor niets, die zijn er voor iedere
werkgever: mensen moeten gezond en veilig kunnen werken.

Vraag 2

Hoe kijkt u aan tegen het feit dat bagage- en vrachtbedrijven op Schiphol hun personeel
te zwaar werk (hebben) laten uitvoeren, juist ook na de eis van de Nederlandse Arbeidsinspectie
(de Inspectie) in 2009 dat dit niet meer zou gebeuren, en welke acties bent u hieraan
van plan te verbinden?

Antwoord 2

Het is belangrijk dat de Arboregels worden nageleefd. Die regels gelden niet voor
niets, die zijn er voor iedere werkgever: mensen moeten gezond en veilig kunnen werken.
De Nederlandse Arbeidsinspectie heeft naar aanleiding van de inspecties in 2004 en
2009 met de afhandelingsbedrijven op Schiphol afspraken gemaakt over maatregelen voor
het voorkomen van te zware fysieke belasting bij de bagageafhandeling. Het is vervolgens
de verantwoordelijkheid van de werkgever om deze maatregelen daadwerkelijk uit te
voeren en erop toe te zien dat dit in de praktijk gebeurt. Werknemers, leden van een
ondernemingsraad of personeelsvertegenwoordiging en ook vakbonden of derden zoals
bedrijfsartsen kunnen ook meldingen doen bij de Arbeidsinspectie als een bedrijf de
wettelijke voorschriften op het gebied van arbeidsbescherming niet naleeft, en het
niet mogelijk blijkt de problemen binnen het bedrijf in redelijk overleg op te lossen.
Indien de melding wordt gedaan door een vakbond of vanuit de personeelsvertegenwoordiging
is het beleid van de inspectie om de melding direct in behandeling te nemen. De Arbeidsinspectie
is inmiddels, naar aanleiding van een uitzending van Nieuwsuur, onderzoek gestart
naar de situatie bij het bagagepersoneel op Schiphol. De Arbeidsinspectie geeft aan
dat ze graag eerder was gegaan, zie bijlage. Ik onderschrijf dat.

Ik heb de Arbeidsinspectie gevraagd te bezien of er verbeteringen mogelijk zijn. Hierover
wordt uw Kamer nader geïnformeerd.

Ik heb samen met de Minister van IenW in juli een gesprek gehad met Schiphol en KLM
over de arbeidsomstandigheden op Schiphol. In dat gesprek hebben we hen gewezen op
hun verantwoordelijkheden hierin. Een vervolg op dit gesprek zal plaatsvinden tijdens
een werkbezoek aan Schiphol in november. Als aandeelhouder heeft de Minister van Financiën
meermaals met de directie van Schiphol gesproken over de arbeidsvoorwaarden en arbeidsomstandigheden
op de luchthaven. De betrokken Ministers, waaronder ikzelf, zullen deze gesprekken
blijven voeren, waarbij we Schiphol kritisch zullen blijven bevragen en de voortgang
bij het verbeteren van de situatie in de arbeidsomstandigheden nauwgezet zullen blijven
volgen.

Vraag 3

Hoe beziet u de waarschuwing van bedrijfsartsen dat als het werk op dezelfde manier
gedaan blijft worden, de helft van het grondpersoneel een beroepsziekte krijgt, welke
conclusies trekt u hieruit en welke acties bent u van plan hieraan te verbinden?

Antwoord 3

Dit signaal van de bedrijfsartsen vind ik zorgelijk. De werkgever is primair verantwoordelijk
om te zorgen voor gezonde en veilige arbeidsomstandigheden. Dit om beroepsziekten,
bijvoorbeeld als gevolg van te zwaar tillen, te voorkomen. De Arbeidsinspectie is
inmiddels een onderzoek gestart naar de situatie bij de grondafhandelaren op Schiphol.
In het algemeen roep ik iedereen op om misstanden te melden bij de Arbeidsinspectie.
Dat is eenvoudig en laagdrempelig. Op de startpagina van de Arbeidsinspectie staat
een directie link waar digitaal een melding kan worden gedaan bij het Meldingen Informatiecentrum,
maar een telefonische melding, al dan niet anoniem, is ook mogelijk, 24/7.

Vraag 4

Klopt het dat de Inspectie de afgelopen twaalf jaar geen controles heeft uitgevoerd
bij deze bedrijven? Zo ja, kunt u nagaan en uitleggen waarom de Inspectie de afgelopen
twaalf jaar geen controles heeft uitgevoerd op deze problematiek? Hoeveel meldingen
zijn er door de Inspectie ontvangen vanuit bagageafhandelingpersoneel, bedrijfsartsen
en/of vakbonden? Is er opvolging van de meldingen geweest?

Antwoord 4

Op grond van de Arbowet is het de primaire verantwoordelijkheid van de werkgever om
zich aan de wet- en regelgeving te houden. De Arbeidsinspectie geeft in dit geval
aan dat ze graag eerder was gegaan, zie bijlage. Ik onderschrijf dat. De Arbeidsinspectie
maakt keuzes als het gaat om de inzet van haar capaciteit. In dit geval geeft de Arbeidsinspectie
aan dat er uit haar actieve programmering geen aanleiding is geweest om eerder te
controleren. Bij de Arbeidsinspectie zijn geen relevante meldingen op het gebied van
fysieke belasting ontvangen van bijvoorbeeld personeel, bedrijfsartsen, ondernemingsraden
of vakbonden. Op andere terreinen – zoals blootstelling aan gevaarlijke stoffen –
hebben de afgelopen jaren wel diverse inspecties plaatsgevonden op Schiphol.

Ik heb de Arbeidsinspectie gevraagd te bezien of er verbeteringen mogelijk zijn. Tevens
heb ik de Arbeidsinspectie gevraagd om bij de door haar aangekondigde rapportage over
de nog lopende onderzoeken in de bagage-afhandeling, tevens breder inzicht te geven
in welke inspecties en welke arbeidsrisico’s hebben plaatsgevonden de afgelopen jaren
op Schiphol. Hierover wordt uw Kamer nader geïnformeerd.

Vraag 5

Hoe kijkt u aan tegen het feit dat de bagage- en vrachtbedrijven op Schiphol al jarenlang
van deze problematiek afweten zonder hier afdoende naar te handelen?

Antwoord 5

Ik ben verbaasd en geschrokken. Het is belangrijk dat de Arboregels worden nageleefd.
Die regels gelden niet voor niets, die zijn er voor iedere werkgever: mensen moeten
gezond en veilig kunnen werken. Ik verwijs u verder naar mijn antwoord op vraag 2.

Vraag 6

Reeds in juli 2021 is er een rapport opgeleverd door het Nederlands Lucht- en Ruimtevaartcentrum
(NLR), Ecorys en de Universiteit Leiden, naar aanleiding van een motie vanuit de Tweede
Kamer, waarin de conclusie wordt getrokken dat «de intensievere handhaving van de
arbeidsomstandigheden, een aantal gerichte veiligheidsmaatregelen en een welwillender
houding tegenover vakbondswerk in de sector goede arbeidsverhoudingen en arbeidsomstandigheden
kunnen bevorderen», is hier invulling aan gegeven? Hebben de vakbonden voldoende toegang
tot de werkvloer? Zijn hier signalen over?

Antwoord 6

Het rapport van NLR, Ecorys en de Universiteit Leiden is op 2 november 2021 aan uw
Kamer gestuurd2. Zoals in de aanbiedingsbrief bij dat onderzoek aangegeven is op initiatief van IenW
een overleg opgezet met alle betrokken partijen, te weten Schiphol, FNV, grondafhandelaren
en luchtvaartmaatschappijen. Bij het eerste overleg is met betrokken partijen besloten
te focussen op een drietal acties: het sluiten van een sector-CAO; het aanpassen van
de regels die gelden voor bedrijven in de grondafhandeling; en het indien nodig beperken
van het aantal afhandelaren op Schiphol. Deze acties volgden op een brief van de FNV
van 6 oktober 2021 aan het ministerie. De betrokken partijen hebben aangegeven dat
deze acties bij kunnen dragen aan het oplossen van de problematiek. Op die acties
zijn sindsdien vorderingen gemaakt. Afspraken over de toegang van vakbonden tot de
werkvloer kunnen door sociale partners via cao’s worden overeengekomen. Uw Kamer heeft
ook een motie3 aangenomen waarin in den brede wordt opgeroepen om in kaart te brengen in hoeverre
in cao’s daadwerkelijk afspraken worden gemaakt over toegang tot de werkvloer. Over
de uitkomsten wordt uw Kamer later geïnformeerd.

Vraag 7

Welke concrete acties wat betreft verbetering van de arbeidsomstandigheden zijn er
gerealiseeerd sinds de Minister van Infrastructuur en Waterstaat in de brief van 2 november
2021 inzake het voornoemde rapport aangaf een overleg te organiseren met de betrokken
organisaties (onder andere Federatie Nederlandse Vakbeweging (FNV)) welke maatregelen
kunnen worden getroffen en wie welke maatregelen moet oppakken?

Antwoord 7

Sinds het uitkomen van de brief van november 2021 is er op 7 maart 2022 een sector-cao
afgesloten tussen werkgevers en de grondafhandeling en de FNV. Er zijn regels opgesteld
waar afhandelingsbedrijven zich vanaf 2023 aan moeten houden. Met betrokken partijen
is afgesproken het traject voor beperking van het aantal afhandelingsbedrijven in
gang te zetten. Daarnaast is afgelopen zomer nog een Sociaal akkoord afgesloten waarin
afspraken zijn gemaakt over onder andere een toeslag voor werknemers, volledige vergoeding
van woon-werkverkeer en over de kwaliteit van grondafhandelaren. Ook zal een «Sociaal
Dialoog Tafel» worden opgezet waarbij vanaf 1 januari 2023 structureel sociale thema’s
worden besproken. Werkgevers en vakbonden zijn primair verantwoordelijk voor de uitvoering
van het Sociaal akkoord. Bij een recent overleg met het Ministerie van IenW, Schiphol,
FNV, grondafhandelaren en luchtvaartmaatschappijen is vastgesteld dat alle relevante
partijen betrokken zijn voor het in gang zetten van het beperken van het aantal afhandelaren.
Bij datzelfde overleg is door het Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat toegezegd
samen met Schiphol te bekijken welke opties er in de nationale regelgeving zijn om
voor de kortere termijn regels of toelatingseisen voor grondafhandelingsbedrijven
vast te stellen. Dat sluit de markt niet af, maar kan bijdragen aan het voorkomen
van onwenselijke extra concurrentiedruk. De conclusies en aanpak wat betreft de grondafhandeling
zijn in een brief aan de Kamer vermeld.4

Vraag 8

Deelt u de mening dat de onderlinge concurrentie van de vele bagageafhandelingsbedrijven
wat arbeidsomstandigheden betreft een race naar de bodem heeft ingezet waarvan de
werknemers de dupe zijn?

Antwoord 8

Het staat luchtvaartmaatschappijen in principe vrij om contracten af te sluiten met
afhandelaren. Schiphol heeft zelf geen instrumenten om de toelating van afhandelingsbedrijven
in te perken. Hier zal zoals eerder aangegeven verandering in komen onder verantwoordelijkheid
van het Ministerie van IenW. Geen enkel bedrijf mag de kwaliteit van het werk en de
gezondheid en veiligheid van werknemers in gevaar brengen ten behoeve van goedkope
concurrentie met name op arbeidsvoorwaarden en arbeidsomstandigheden. De betrokken
Ministers, waaronder ikzelf, zullen hierover het gesprek met Schiphol blijven voeren,
waarbij we de directie kritisch zullen blijven bevragen en de voortgang bij het verbeteren
van de arbeidsomstandigheden nauwgezet zullen blijven volgen.

Zie ook mijn antwoord op vraag 7.

Vraag 9

Wat is de stand van zaken met betrekking tot de uitvoering van de motie van de leden
Alkaya (SP) en Van der Molen (CDA)5 die toeziet regels te maken om te voorkomen dat nieuwe afhandelaren kunnen concurreren
op arbeidsvoorwaarden, werkomstandigheden en veiligheid, en het aantal afhandelaren
te beperken als betrokken partijen daarom verzoeken? Is het inperken van het aantal
grondafhandelingsbedrijven op Schiphol een overweging nu deze problematiek aanhoudt?

Antwoord 9

De Minister van IenW is in gesprek met de FNV, Schiphol, afhandelingsbedrijven en
luchtvaartmaatschappijen om de situatie in de grondafhandeling op Schiphol te verbeteren.
Zoals benoemd in antwoord op vraag 7 is er inmiddels een sector-CAO afgesloten en
zijn regels opgesteld waar afhandelingsbedrijven zich van 2023 aan moeten houden.
En er is een traject afgesproken om beperking van het aantal afhandelingsbedrijven
in gang te zetten. Het proces tot beperken van het aantal afhandelaren zal naar verwachting
de nodige tijd vergen. Het moet – mede op basis van Europese regelgeving – goed onderzocht
en onderbouwd worden. Vervolgens moet een aanbestedingsprocedure opgezet en afgerond
worden om de grondafhandelingsbedrijven te selecteren.

Vraag 10

Hoe kijkt u vanuit uw rol als aandeelhouder – Schiphol is een staatsdeelneming in
beheer van het Ministerie van Financiën – naar het inzetten van een race naar de bodem
wat betreft arbeidsomstandigheden bij (bedrijven die werken voor) deze staatsdeelneming?

Antwoord 10

Van Schiphol als staatsdeelneming wordt verwacht dat het een voorbeeldrol heeft op
het gebied van Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen en zich ruimhartig aan wet-
en regelgeving houdt.

Als exploitant van onze nationale luchthaven heeft Schiphol een brede verantwoordelijkheid
om arbeidsomstandigheden op de luchthaven te bevorderen. Zonder af te willen doen
aan deze verantwoordelijkheid, moet worden opgemerkt dat het de grondafhandelingsbedrijven
zijn die als werkgevers, op grond van de wet primair verantwoordelijk om te zorgen
voor een gezonde en veilige werkomgeving. Zij dienen maatregelen te nemen om gezondheidsrisico’s
voor hun personeel te voorkomen. Ook dienen zij toe te zien op het gebruik van arbomiddelen
als tilhulpen door hun werknemers. De grondafhandelingsbedrijven werken in opdracht
van de luchtvaartmaatschappijen. De luchtvaartmaatschappijen hebben daarmee als opdrachtgever
ook een duidelijke rol als het gaat om de omstandigheden waaronder het werk in de
keten door opdrachtnemers (in dit geval de bagage- en vrachtbedrijven) wordt uitgevoerd.

Schiphol heeft op 6 september jl. naar aanleiding van de berichtgeving in de media
aangegeven dat zij achteraf bezien een grotere rol hadden moeten innemen in het verbeteren
van de arbeidsomstandigheden bij de grondafhandeling. Dat onderschrijft de Minister
van Financiën. In dat kader heeft Schiphol de totstandkoming van een sector-CAO in
de grondafhandeling gestimuleerd. Ook heeft Schiphol het afgelopen jaar manieren onderzocht
om het grondafhandelingsproces op de luchthaven te verbeteren. Recent heeft Schiphol
in dat kader een aantal maatregelen aangekondigd, zoals het verplicht delen van materiaal,
de introductie van eisen voor toetreding en het beperken van het aantal afhandelaren.
Zie hiervoor ook mijn antwoord op de vragen 6, 7 en 9.

Als aandeelhouder heeft de Minister van Financiën meermaals met de directie van Schiphol
gesproken over de arbeidsvoorwaarden en arbeidsomstandigheden op de luchthaven. De
Ministers van IenW, SZW en Financiën zijn nauw betrokken bij de verbetering van de
werkomstandigheden en arbeidsvoorwaarden op Schiphol. Er zijn regelmatig gesprekken
met de betrokken bedrijven. Zoals toegezegd in het commissiedebat van 12 mei jl. over
gezond en veilig werken heb ik samen met de Minister van IenW op 8 juli jl. bijvoorbeeld
gesproken met KLM en Schiphol. Beide bedrijven hebben daarin aangegeven stappen te
zetten ter structurele verbetering van de fysieke belasting, blootstelling aan gevaarlijke
stoffen, werkdruk, in- en uitbesteding en beloning. Door de bewindspersonen is aangegeven
dat Schiphol vanuit de bredere verantwoordelijkheid als exploitant van de nationale
luchthaven een voorbeeldrol heeft als het gaat om de naleving van wet- en regelgeving
en goed werkgeverschap. Daarnaast is er verschillende keren met de FNV gesproken over
de arbeidsomstandigheden op Schiphol en wordt in november een werkbezoek afgelegd
om medewerkers op de luchthaven te spreken. De betrokken Ministers, waaronder ikzelf,
zullen hierover het gesprek met Schiphol blijven voeren, waarbij we de directie kritisch
zullen blijven bevragen en de voortgang bij het verbeteren van de arbeidsomstandigheden
nauwgezet zullen blijven volgen.

Vraag 11

Hoe beziet u de mate van zelfregulering bij Schiphol, waarbij twaalf jaar niet op
locatie door de Inspectie zelf is gecontroleerd? Zou u willen reflecteren in hoeverre
en op welke manier het wenselijk is om uit te gaan van deze mate van zelfregulering
wanneer er sprake is van een race naar de bodem wat betreft arbeidsomstandigheden?

Antwoord 11

Uitgangspunt van het arbostelsel is dat werkgevers de primaire verantwoordelijkheid
dragen om te zorgen voor gezonde en veilige arbeidsomstandigheden. Hierbij dienen
werkgevers bij de invulling van hun processen ervoor te zorgen dat zij aan de relevante
wet- en regelgeving voldoen.

De Arbeidsinspectie maakt geen zelfreguleringsafspraken met bedrijven.

Het instrument zelfregulering is op wetgevend niveau vastgelegd in de Arbeidsomstandighedenwet
en krijgt bijvoorbeeld concreet vorm in de mogelijkheid voor sectoren om Arbocatalogi
vast te stellen. In een arbocatalogus beschrijven werkgevers- en werknemersorganisaties
gezamenlijke afspraken over de wijze waarop zij (gaan) voldoen aan de doelvoorschriften
in de Arbowet binnen de eigen branche. Arbocatalogi die met positief resultaat door
de Arbeidsinspectie zijn getoetst, vormen het uitgangspunt voor het toezicht en de
handhaving door de Arbeidsinspectie. Op individueel niveau van bedrijven wordt de
(sectorale) arbocatalogus vervolgens uitgewerkt in de risico-inventarisatie en evaluatie
en het plan van aanpak.

Zoals in het antwoord op vraag 2 staat geeft de Arbeidsinspectie aan dat zij graag
eerder was gegaan, zie bijlage. Ik onderschrijf dit.

Ik heb de Arbeidsinspectie gevraagd te bezien of er verbeteringen mogelijk zijn. Ik
verwijs uw Kamer verder naar de antwoorden op vraag 2 en 4, alsmede naar de toelichting
van de Arbeidsinspectie op haar werkwijze in bijlage bij de antwoorden op deze Kamervragen.

Vraag 12

Hoe beziet u de verantwoordelijkheden van Schiphol en de bagage- en vrachtbedrijven
met betrekking tot de aanschaf en het gebruik van tilhulpen in de kelder?

Antwoord 12

De bagagebedrijven hebben primair de verantwoordelijkheid om te zorgen voor een gezonde
en veilige werkomgeving. Zij dienen maatregelen te nemen om gezondheidsrisico’s voor
hun personeel te voorkomen. Ook dienen zij toe te zien op het gebruik van Arbomiddelen
als tilhulpen door hun werknemers.

De grondafhandelingsbedrijven werken in opdracht van de luchtvaartmaatschappijen.
De luchtvaartmaatschappijen hebben als opdrachtgever een rol als het gaat om de omstandigheden
waaronder het werk in de keten door opdrachtnemers (in dit geval de bagage- en vrachtbedrijven)
wordt uitgevoerd.

Van Schiphol als staatsdeelneming wordt verwacht dat het een voorbeeldrol heeft op
het gebied van Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen en zich ruimhartig aan wet-
en regelgeving houdt. Als exploitant van onze nationale luchthaven heeft Schiphol
een brede verantwoordelijkheid om arbeidsomstandigheden op de luchthaven te bevorderen.

Schiphol heeft op 6 september jl. in reactie op de berichtgeving in de media aangegeven6 dat zij achteraf bezien een grotere rol hadden moeten innemen in het verbeteren van
de arbeidsomstandigheden bij de grondafhandeling. Dat onderschrijf ik. De verschillende
betrokken Ministers waaronder ikzelf zullen het gesprek met Schiphol blijven voeren,
waarbij we de directie kritisch zullen blijven bevragen en de voortgang bij het verbeteren
van de arbeidsomstandigheden nauwgezet zullen blijven volgen.

Vraag 13 en 14

Hoe beziet u de oplossingen die de bagage- en vrachtbedrijven op Schiphol en Schiphol
zelf aandragen? Zijn deze oplossingen afdoende en waarom hebben de betrokken partijen
hier niet eerder op gehandeld?

Zou u alle mogelijke oplossingen en actielijnen voor het aanpakken van de geschetste
problematiek op een rij willen zetten? Welke acties gaat u uitvoeren om zowel Schiphol
als de bagage- en vrachtbedrijven op Schiphol op hun verantwoordelijkheid te wijzen
en te helpen bij het aanpakken van deze problematiek?

Antwoord 13 en 14

De bagage- en vrachtbedrijven hebben primair de verantwoordelijkheid om te zorgen
voor een gezonde en veilige werkomgeving. Zij dienen maatregelen te nemen om gezondheidsrisico’s
voor hun personeel te voorkomen. Ook dienen zij toe te zien op het gebruik van Arbomiddelen
als tilhulpen door hun werknemers.

Er zijn, zoals uit de beantwoording van de vorige vragen blijkt, verschillende acties
opgezet sinds dit jaar. Er is een sector-CAO afgesloten, er zijn regels opgesteld
waar afhandelingsbedrijven zich vanaf 2023 aan moeten houden en er is afgesproken
om het traject voor beperking van het aantal afhandelingsbedrijven in gang te zetten.
Recent heeft de Arbeidsinspectie controles uitgevoerd bij bagage-afhandelaars op Schiphol,
naar aanleiding van het onderzoek van NOS/Nieuwsuur. Het onderzoek loopt nog. Voor
de vrachtafhandeling (cargo) had de inspectie al eerder een controle gepland later
dit jaar.

Schiphol heeft samen met alle afhandelaren een overlegstructuur opgericht. Het resultaat
is onder andere dat alle Periodieke Arbeidsgezondheidskundige onderzoeken (PAGO’s)
gelijk worden getrokken en ook de voorlichting en instructie voor iedereen hetzelfde
wordt.

Daarnaast zijn diverse bedrijven naar aanleiding van de inspecties bezig met een update
van de RI&E. In het kader van deze inspecties is ook bij alle betrokken bedrijven
de RI&E opgevraagd. De Minister van IenW, de Minister van Financiën en ikzelf blijven
in gesprek met de directies van Schiphol en KLM over de arbeidsvoorwaarden en arbeidsomstandigheden
op de luchthaven. Hierbij zullen we de directies kritisch blijven bevragen en de voortgang
bij het verbeteren van de arbeidsvoorwaarden nauwgezet blijven volgen.